Πρώτος ο Στίρνερ θέλησε να σκοτώσει τον άνθρωπο, έπειτα από τον ίδιο τον Θεό, κάθε ιδέα του Θεού. Αλλά αντίθετα με τον Νίτσε, ο μηδενισμός του είναι ικανοποιημένος. Ο Στίρνερ γελά μπροστά στο αδιέξοδο, ο Νίτσε ρίχνεται πάνω στους τοίχους […] Δεν είχε μόνο έναν ανοικτό λογαριασμό με τον Θεό, αλλά ακόμα με τον άνθρωπο του Φόυερμπαχ, το Πνεύμα του Χέγκελ και την ιστορική ενσάρκωσή του, το Κράτος. Ο Θεός είναι μόνο μια αλλοτρίωση του εγώ, η ακριβέστερα αυτού που είμαι. Ο Σωκράτης, ο Ιησούς, ο Ντεκάρτ, ο Χέγκελ, όλοι οι προφήτες και οι φιλόσοφοι δεν έκαναν ποτέ κάτι άλλο από το να επινοούν νέους τρόπους αλλοτρίωσης αυτού που είμαι […] Η (γαλλική) Επανάσταση κατέληξε σε μιαν αντίδραση, και αυτό απέδειξε τι ήταν πραγματικά η Επανάσταση. Να υποδουλώνεσαι στην ανθρωπότητα δεν αξίζει περισσότερο από τον να υπηρετείς τον Θεό. Εξάλλου, η αδελφοσύνη δεν είναι παρά «ο κυριακάτικος τρόπος σκέψης των κομμουνιστών». όλη την εβδομάδα τ’ αδέλφια γίνονται δούλοι. Επομένως μια μόνο ελευθερία υπάρχει για τον Στίρνερ, «η δύναμή μου»…
… έγραφε ο Αλμπέρ Καμύ στο έργο του ο Επαναστατημένος άνθρωπος [σ. 111-112], αφιερώνοντας λίγες σελίδες στον σπουδαίο Γερμανό φιλόσοφο και την κορύφωση της ατομοκεντρικής θεωρίας. Η φήμη του Στίρνερ στηρίζεται αποκλειστικά στο βασικό του έργο Ο μοναδικός και η ιδιοκτησία του. Η ιδέα ότι ο άνθρωπος είναι μοναδικός, δηλαδή εχθρικός σε κάθε υποταγή θρησκευτική, πολιτική ή κοινωνική, και ότι η μοναδικότητά του αυτή του δίνει το δικαίωμα να θεωρεί τα πάντα ιδιοκτησία του, αναπόφευκτα προκάλεσε σκάνδαλο αλλά και είχε ιδιαίτερη αποδοχή στην εποχή του. Ήταν τόσο μεγάλη η αίσθηση ώστε ο Μάρξ και ο Ένγκελς άσκησαν στο έργο τους Η γερμανική ιδεολογία εκτενέστατη κριτική.
Ο Στίρνερ κατατάσσεται στους «στοχαστές της αναρχίας» ενώ η σκέψη του χαρακτηρίζεται ατομικιστικός αναρχισμός που αντιτίθεται στον μπακουνικής ουσιαστικά έμπνευσης κομμουνιστικό αναρχισμό. Πρόκειται για μια κατάταξη που δίνει κάποια αίγλη αλλά και περιορίζει την σοβαρή μελέτη του έργου του και της θέσης του στην ιστορία της γερμανικής σκέψης. Τον φαντάζομαι στα είκοσί του νεαρό σπουδαστή στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου, να παρακολουθεί μαθήματα θεολογίας με τον Ρίτερ και φιλοσοφίας με τον ίδιο τον Χέγκελ, που βρισκόταν τότε στο απόγειο της δόξας του [1826], αργότερα ως καθηγητή ιστορίας και λογοτεχνίας σε λύκειο να συναναστρέφεται του πιο πρωτοποριακούς κύκλους του Βερολίνου και να προσχωρεί στην μποέμικη ομάδα των Ελεύθερων [Die Frien], εκπροσώπων της εγελιανής αριστεράς, να αποκτά φήμη για την έχθρα του προς την θρησκεία, να παντρεύεται όχι στην εκκλησία αλλά στο ίδιο του το σπίτι όπου ερχόμενος ο ιερέας βρήκε τους δυο μελλόνυμφους και τους δυο μάρτυρες να παίζουν χαρτιά, ενώ αντί για τα ξεχασμένα δαχτυλίδια επιστράτευσαν δυο χάλκινους κρίκους από ένα πουγκί!
Το βιβλίο προκάλεσε αναταραχή στους ίδιους αυτούς κύκλους αλλά για την επίσημη λογοκρισία ήταν πολύ σκοτεινό και δυσνόητο για να απαγορευτεί! Ο Στίρνερ προσκαλεί στην κατάκτηση του Εγώ από τον ίδιο τον εαυτό του. Στο πρώτο μέρος αποδεικνύει την ανυπαρξία των δήθεν ανώτερων δυνάμεων, στο δεύτερο μέρος επιχειρεί να ξαναδημιουργήσει ένα σύμπαν όπου το Εγώ έχει ανακτήσει την ύπατη εξουσία του. Όλες οι δυνάμεις που θέλουν να κυριαρχήσουν πάνω στο Εγώ, είτε είναι ο Θεός είτε η ανθρωπινότητα είτε το πνεύμα, έχουν προκύψει στη πραγματικότητα απ’ αυτό και ο Στίρνερ το εξορκίζει να τις παραπέμψει στον αληθινό τους ρόλο ως δημιουργημάτων και να τις διαθέσει όπως του αρέσει.
Η μοναδικότητα αποτελεί έσχατο καταφύγιο, γράφει ο Στίρνερ, και θαρρείς ότι έχει μπροστά του την σημερινή ισοπεδωτικά παγκοσμιοποιημένη συγκυρία. Πώς να μειώσουμε τα καταστροφικά αποτελέσματα της μαζικοποίησης αν όχι επικαλούμενοι αυτό το έσχατο καταφύγιο που αποτελεί το Εγώ; Απέναντι στην καθολική υπαγωγή σε κοινή διοίκηση, η μοναδικότητα εγγυάται την δημιουργικότητα. Ο μοναδικός έχει το δικαίωμα να επινοεί διαρκώς τον εαυτό του και τις πράξεις του.
Η μοναδικότητά του περιλαμβάνει το «δικαίωμα στη διαφορά»· το όμοιο με στρατόπεδο συγκέντρωσης σύμπαν στο οποίο είναι καταδικασμένη να ζει η ομοιομορφοποιημένη ανθρωπότητα, η επιβεβλημένη ενότητα που εμφανίζεται σαν καρικατούρα ενότητας, όλα αποκτώνται μόνο μέσω της καθολικής εγκατάλειψης όλων των διακριτικών σημαδιών. Η μοναδικότητα αντίθετα διδάσκει την ετερότητα, που συνεπάγεται τον σεβασμό του άλλου. Η αληθινή ανοχή δεν γεννιέται από το συναίσθημα ότι είμαστε όλοι ίδιοι, αλλά από την βεβαιότητα ότι είμαστε όλοι «μοναδικοί». Η αδυναμία μας, διαπιστώνει ο Στίρνερ, δεν είναι ότι αντιτιθέμαστε σε άλλους αλλά ότι δεν είμαστε εντελώς χωρισμένοι απ’ αυτούς, ότι αναζητούμε μια κοινότητα, έναν δεσμό, για να υπάρξουμε μόνο μέσα από τους άλλους.
Λίγο μετά την έκδοση του βιβλίου ο φιλόσοφος παραιτήθηκε από την θέση του καθηγητή και προσπάθησε ανεπιτυχώς να αξιοποιήσει την οικογενειακή περιουσία σε άλλες επαγγελματικές δραστηριότητες, ακόμα και σ’ αυτήν του γαλακτοπώλη. Κατέληξε δέσμιος των πιστωτών του, άλλαζε διαρκώς διευθύνσεις για να τους αποφεύγει, τελικά φυλακίστηκε για χρέη δυο φορές, έζησε στην φτώχεια και στην αφάνεια. Χάρη στον Αβρόν (καθηγητή φιλοσοφίας και συγγραφέα πολλών βιβλίων με «αιρετικά» θέματα, όπως ο αθεϊσμός, ο αναρχισμός, οι αμερικανοί ελευθεριακοί, η εξέγερση της Κροστάνδης κ.ά.) μπορούμε να εισχωρήσουμε στο κάποτε σύνθετο αλλά συναρπαστικό φιλοσοφικό του κόσμο, πολύτιμη τροφή για σκέψη πάνω και στην σύγχρονη πραγματικότητα.
Εκδ. Πανοπτικόν, 2006, μτφ. Ζήσης Σαρίκας, 112 σελ. [Henri Avron, Max Stirner ou l’expérience du néant, 1973]
Στην εικόνα: καρικατούρα του Ένγκελς για την μποέμικη ομάδα των Ελεύθερων [Die Frien], εκπροσώπων της εγελιανής αριστεράς: Ruge – Buhl – Nauwerck – Bauer – Wigand –Edgar – Bauer – Stirner – Meyen – άγνωστος – Koppen The Lieutant και η γενέτειρα οικία στο βαυαρικό Bayreth.
Πανδοχείο 
Σπουδαία και σχεδόν άρτια. Εκείνη η αναφορά όμως στην «εγελιανή αριστερά» είναι ατόπημα ολκής. Συνεπάγεται βεβαίως από τις συλλλογές μίας μερικής βιβλιογραφίας η οποία όμως αξιολογείται από το γνωστό ανάθεμα του Χέγκελ:«Είναι σαν ζώα που έχουν ακούσει με ευκρίνεια όλους τους ήχους μίας μουσικής, αλλά που δεν είναι σε θέση να αντιληφθούν την ενότητα και την αρμονία του μουσικού έργου». Πρόκειται για μία από τις παραχαρακτικές επεμβάσεις όσων δεν αντιλήφθηκαν, ή ορθότερα, δεν ικανοποιήθηκαν από το ολικό σχήμα της διαλεκτικής του Χέγκελ.
O συγγραφέας παρουσιάζει όλα τα δεδομένα της σχετικής ορολογίας, που υιοθετούσαν τα ίδια τα μέλη. Ευχαριστούμε για το σχόλιο.
Σαφώς, δεν αντιλέγω. Αναφέρομαι στην προώθηση ισχυρισμών ως μέσα ιδεολογικής τακτικής. Αναθεωρητικές ή άλλου είδους χρήσεις δημιούργησαν πολλές φορές ζητήματα ανακολουθίας ή ακόμη και ολικής απόκλισης από τη βάση, σε βαθμό που η βάση μετετράπη πρωταίτιο. Πολλούς χαιρετισμούς.
Σαφώς, δεν αντιλέγω. Αναφέρομαι στην προώθηση ισχυρισμών ως μέσα ιδεολογικής τακτικής. Αναθεωρητικές ή άλλου είδους χρήσεις δημιούργησαν πολλές φορές ζητήματα ανακολουθίας ή ακόμη και ολικής απόκλισης από τη βάση, σε βαθμό που η βάση μετετράπη σε πρωταίτιο. Πολλούς χαιρετισμούς.
Εφόσον προέκυψε ένας μικρός διαδυκτιακός διάλογος επ’ αυτού, να σημειώσω κάπως πιο επεξηγηματικά:
Η μετάφραση του όρου «εγελιανή αριστερά» δεν είναι ακριβής: είχαν ονομαστεί «Νέοι» και «αριστεροί», ως αντίθεση στους «παλιούς» και «δεξιούς» / όμως οι όροι «δεξιός» και «αριστερός» δεν έιχαν ουδεμία σχέση με την ιδεολογική ή κοινοβουλευτική διάταξη / το «αριστερός» σήμαινε αμφισβητίας σε σχέση πάντα με τον «δεξιό» πού ήταν υπέρ της εγελιανής παραδοσιαρχίας / η έκφραση λοιπόν «εγελιανή αριστερά» δεν κάνει άλλο από το να σκιάζει τον χαρακτήρα του όρου και επιπλέον να αποπροσανατολίζει, τόσο σε ιστορικό όσο και σε ιδεολογικό πλαίσιο.
Έχω την πεποίθηση πως χρειαζόταν μία ειδική σημείωση. Όπως και να έχει ο όρος «εγελιανή αριστερά» είναι παντελώς λανθασμένος / το σωστό είναι «Νέοι εγελιανοί» η έστω κάπως πιο παρωχημένα «αριστεροί εγελιανοί».