Πανδοχείο

Αναφέρουμε ότι η Βιταλί Ρεμπώ, το γένος Κυΐφ…αυτή είναι αρχή αλλά και ο τίτλος του πρώτου από τα επτά κεφάλαια μιας ιδιαίτερης, διαφορετικής βιογραφίας· της εξιστόρησης του βίου ενός γιου που έγινε ποιητής αλλά και ενός ποιητή που υπήρξε γιος. Από τις πρώτες του λέξεις ο Μισόν γράφει τι «γνωρίζουμε» και τι «δεν γνωρίζουμε» υποσκάπτοντας κάθε παραδεδομένη αλήθεια και αναζητώντας κάθε απαράδοτη πτυχή του Ρεμπώ. Ας πούμε, τι ξέρουμε για τον ελαφρόμυαλο λογαχό πατέρα του; Ότι έγινε ολοζώντανός ένα φάντασμα, στο πουργατόριο των μακρινών φρουρίων όπου δεν υπήρξε πάρα ένα όνομα». Και τι δεν μπορούμε να γνωρίζουμε; Αν με το δίκιο του εγκατέλειψε τη ζοφερή ύπαρξη του γιου για να μην παρασυρθεί στο ζόφο της ή αν εκείνη έγινε τόσο ζοφερή εξαιτίας της αναχώρησής του. Είναι από την αρχή φανερό πως όλες αυτές οι λέξεις των πιθανοτήτων και των [μη] εικασιών θα έχουν την πλέον πυκνή και ποιητική εκφορά. Μισόν είναι αυτός!

Ο νεαρότατος Ρεμπώ είχε εξαρχής μια ζωντανή ελκτικότητα για το αρχαίο παιχνίδι των στίχων· από τρυφερή ηλικία δοκίμαζε στίχους στα γαλλικά και τα λατινικά, με σύμπλεκτες την οργή και την ευσπλαχνία, έτοιμες να σκάσουν σαν πυροτέχνημα στα χέρια του. Κάλυπτε ολόκληρες σελίδες διατετραγωνισμένες ενώ στεκόταν αποστασιοποιημένος μπροστά στο φωτογράφο ο οποίος εκείνες τις εποχές «έμπαινε κάτω από μια μαύρη κουκούλα, για να μηχανευτεί το μέλλον από το παρελθόν». Μα στην ζωή εκείνης της εποχής ήταν οι ζωγράφοι που εμπορεύονταν τον χρόνο φτιάχνοντας τα πορτρέτα των ανθρώπων (άρα και των συγγενών του ποιητή) και όχι ακόμα τα άλατα του αργύρου στο μαύρο θαυματουργό κουτί του φωτογράφου.

Στην πρώτη στροφή θα τον περίμενε ο Κανόνας και ροκάνι της δοκιμασίας θα αποτελούσε ο δωδεκασύλλαβος της γαλλικής, με όλες του τις πανουργίες. Μέσα στην σχολική αίθουσα θα έχει δάσκαλο – ποιητή τον Ζωρζ Ιζαμπάρ, «έναν από τους ανθρώπους εκείνους χάρη στους οποίους ο κόσμος μπορεί να διαρκεί, για τους οποίους το κακό είναι αλλού, πάρα πολύ κοντά αλλά έξω, πανταχού παρόν αλλά ιάσιμο, από τους ανθρώπους εκείνους παλαιάς κοπής», κάποιος που αν …

… τον είχες ρωτήσει τι κατά τη γνώμη του ήταν η ποίηση, θα αποκρινόταν χωρίς άλλο κοκκινίζοντας, σαστίζοντας, βγάζοντας ίσως τα γυαλιά του για να τα σκουπίσει απ’ το θάμπωμα με το μαντήλι του, και μάλλον κοιτώντας έξω από το παράθυρο παρά εσένα, θα αποκρινόταν θρασύς και πανικόβλητος ότι ήταν μια υπόθεση της καρδιάς χάρη στην οποία η γλώσσα στολίζεται σαν νύφη ή από τον Μπωντλαίρ και ύστερα τα μάτια της φτιασιδωμένα, συφιλιδική, αλλά επιφανής και λαμπροστόλιστη, σαν επηρμένη πόρνη…[σ. 30]

Στο άλλο άκρο η μητέρα του Βιταλί, έκβλητη από την υική στοργή, αποκλεισμένη και χλευασμένη, εξαφανίζεται από την σύναξη των ορατών υπάρξεων και καταφεύγει εντελώς μέσα στο γιο της, στην σκοτεινή εκείνη κρύπτη όπου δεν έχουμε συνείδηση των πράξεών μας. Και στην επόμενη ιστορία, ο παρνασσιστής και συμβολιστής Τεοντόρ ντε Μπανβίλ, στον οποίο ο έφηβος Ρεμπώ έστειλε στίχους γεμάτους από θηριώδη φιλοδοξία, δεινότητα ή εργασία, από εκείνο το δαιμόνιο, εκτός αν ήταν…

… η υπερφυσική εκείνη ιδιότητα η οποία δεν εκδηλώνεται ποτέ καθαυτή, γύρω από το κεφάλι του ανθρώπου ή μέσα στο σώμα του ζωντανή και ορατή, ούτε φωτοστέφανο, ούτε αλκή, ούτε ομορφιά, ούτε νεότητα, αλλά που εκδηλώνεται ωστόσο σε μηδαμινά αποτελέσματα και την εξακριβώνουμε στην τελειότητα μικρών κομματιών οργανωμένης γλώσσας περισσότερο ή λιγότερο μακροτενών, γραμμένων μαύρο πάνω σε άσπρο. Ξέρουμε ότι τα κομμάτια αυτά είναι εν γένει μηδαμινά. Ποτέ δεν ξέρουμε αν είναι τέλεια, εμείς που τα διαβάζουμε, ή αν στην παιδική μας ηλικία μας το σφύριξαν ότι ήσαν τέλεια, κι εμείς με τη σειρά μας το σφυρίζουμε σε άλλους χωρίς τέλος· εκείνος που τα γράφει δεν το ξέρει περισσότερο, μάλλον λιγότερο, δεν το ξέρει παρά τη στιγμή που ζευγαρώνει τους δωδεκασύλλαβους, τη στιγμή που συναρμόζοντας χωρίς περιχείλωση, σαν εγκοπή και τόρμος αναγαλλιάζουν τραχιά, κλειδώνουν μεταξύ τους με τον θριαμβευτικό κρότο των γνάθων, και τελείωσε·… [σ. 39 – 40]

Αν λοιπόν υπάρχει το αόρατο εκείνο φωτοστέφανο που φημίζονται πως έχουν ορισμένοι στο κεφάλι τους και που μεταβιβάζεται σαν μόσχευμα από τους γεροντότερους στους νεώτερους, τότε ήταν ο Μπανβίλ εκείνος από τον οποίο το ζήτησε ο Ρεμπώ. Κι ύστερα, η ορμή προς την ζωή, η αμφιβολία αν πολέμησε μαζί με εκείνους της Κομμούνας, αν είχε την ευχαρίστηση ή την φρίκη να σημαδεύει με το τουφέκι του έναν πρόδηλο εχθρό ή το κακό αυτοπροσώπως, και ξανά στοχασμός και εικασίες πάνω στις φωτογραφίες, η είσοδος του Βερλαίν στην ιστορία, ο έρωτας «που έγινε βλαβερός όπως το συνηθίζει», οι δυο ποιητές κυνηγημένοι από τον συζυγικό παράδεισο στο σπίτι του Κρο ή στο Ξενοδοχείο των Ξένων, αψέντι και ανάθεμα, και στο τέλος ο αλληλοσπαραγμός γιατί οι χαρακτήρες τους ήταν «ιδανικά ενάντιοι όπως είναι ο ήλιος και το φεγγάρι», το μεθυσμένο καράβι που έγραψε σαν να επρόκειτο να πεθάνει, ο αποχαιρετισμός στην Ευρώπη…

Ένα πυκνό βιβλίο στον γνώριμο, ξέχειλο λογοτεχνικότητας λόγο του Μισόν, που διεκδικεί προσεκτική ανάγνωση λέξη τη λέξη, με μακριές, λεπτές προτάσεις, που κάποτε καλύπτουν και μια ολόκληρη σελίδα, με πλοκάμια υποπροτάσεων και παρεκβάσεων, αυτοαναφορικό και ποιητικό, γεμάτο χρονικές παλινδρομήσεις μέσα στη ζωή του ποιητή αλλά και μεταξύ του τότε και του συγγραφικού τώρα, μια ασφυκτική σύνθεση που προσπαθεί στις λιγότερες δυνατές σελίδες να χωρέσει όλες τις εποχές στην κόλαση, όλες τις φυγές και τις επιστροφές του, τα ποιήματά του μέσα του και τα ποιήματά του μέσα μας.

Εκδ. Ίνδικτος, 2013, μτφ. Ανθή Λεούση, σελ. 145 [Pierre Michon, Rimbaud le fils, 1991]. Στις  ασπρόμαυρες εικόνες ο Ρεμπώ στο Χαράρ της Αιθιοπίας και σχεδιασμένος από τον Ernest Delahaye [La Tronche à Machin, 1875].

Φωτοβόλος νους, αδικημένη διάνοια

Ο ήλιος καίει στο Κολοράντο, όπου εκδηλώνονται συχνά και σφοδρότατες καταιγίδες που, μια φορά, έφτασαν να παραγάγουν μέχρι και έξι χιλιάδες αστραπές την ώρα: ιδεώδης τόπος για έρευνα, μια χαρά πεδίο για τις δουλειές του Γκρέγκορ, ο οποίος, τύπος υπέρ – ακουστικός, εκτός αν είναι μυθομανής (πάντα το ίδιο πρόβλημα με αυτόν τον άνθρωπο), διατείνεται ότι ακούει τον κεραυνό σε απόσταση χιλίων χιλιομέτρων, όταν οι βοηθοί του τρομάζουν να τον πάρουν είδηση στα διακόσια. Η τοποθεσία που του έχουν ορίσει στο βουνό, ανταποκρίνεται εν πάση περιπτώσει στην τάση του προς το μυστήριο και την κρυψίνοια: περιβάλλεται από βοσκοτόπια όπου γυροφέρνουν κάτι ατάραχα άλογα, το δε πλησιέστερο οίκημα είναι ένα ίδρυμα για κωφαλάλους. Αφού επιθεωρήσει τη θέα, τα διάφορα ζώα και τα τοπικά πουλιά, ο Γκρέγκορ βγάζει από το βαλιτσάκι του ένα μάτσο σχέδια· τα ξεδιπλώνει πάνω σε στρίποδα, και μετά συγκαλεί τους τεχνίτες της περιοχής. [σ. 84]

Κάπως έτσι ξεκινάει μια από τις αμέτρητες επιστημονικές έρευνες του ιδιοφυούς φυσικού και εφευρέτη Νικόλα Τέσλα: με απόλυτη αφοσίωση και πλήρη απομόνωση, με ιδιαίτερη μέθοδο και εκκεντρική αντίληψη, και πάντα με διαφορετικό τρόπο από κάθε προηγούμενη και επόμενη. Μπορεί η ανακάλυψη του εναλλασσόμενου ρεύματος να αποτελεί την πλέον καθοριστική συμβολή του Τέσλα στον σύγχρονο πολιτισμό αλλά εκατοντάδες άλλες επινοήσεις του ανήκουν στην καθημερινότητά μας μέχρι σήμερα. «Ο Τέσλα ήταν ένας ονειροπόλος, μια λέξη υποτιμητική για τους «προσγειωμένους», ένας πρωτοπόρος, που τολμούσε να προχωρήσει άφοβα προς το άγνωστο, εξερευνώντας νέους κόσμους γνώσεων. Ήταν ένας φιλόσοφος, που στοχάζονταν αδιάκοπα πάνω στα μεγάλα προβλήματα της ανθρωπότητας.  Ένας ποιητής της επιστήμης», διαβάζω στο εξαιρετικό ιστολόγιο Electron, που έχει αφιερώσει πλήρεις αναρτήσεις τόσο για τον πρωτοπόρο [εξ]ερευνητή, όσο και για το εν λόγω βιβλίο.

Κι όμως, αυτός ο sui generis επιστήμονας σκεφτόταν μ’ έναν αποκλειστικά δικό του τρόπο και ζούσε κυριολεκτικά στον κόσμο του· αδυνατούσε να σκεφτεί το ενδεχόμενο της κλοπής των ιδεών του, έμοιαζε να απαξιεί για την εμπορική τους εκμετάλλευση, έδειχνε να βαριέται την κάθε του κατάκτηση μόλις την είχε φτάσει εις πέρας, προτιμώντας να μεταπηδήσει το γρηγορότερο σε νέα σχέδια. Ολόκληρη η ζωή του εκτός από μια φρενήρης κούρσα προς νέες ανακαλύψεις, έμοιαζε και σαν μια αναπόφευκτη πορεία προς την απομόνωση και την αυτοκαταστροφή. Παράτησε τα ένδοξα εγκόσμια φτωχός και αγνοημένος, σ’ ένα ταπεινό δωμάτιο του ξενοδοχείου New Yorker.

Διόλου τυχαία λοιπόν όλα αυτά στα στοιχεία κέντρισαν αμέσως το ενδιαφέρον του Ζαν Εσνόζ, εκτός των άλλων και λακωνικού βιογράφου των ιδιαιτέρων προσωπικοτήτων, που από τη μία θαυματουργούν και δοξάζονται και από την άλλη καταβαραθρώνονται από το ίδιο τους το έργο ή την προσωπικότητά τους. Ούτως ή άλλως ο Εσνόζ, αντίστροφα απ’ ότι θα περίμενε κανείς, πρώτα επιλέγει ανθρώπινα χαρακτηριστικά και πλευρές που τον ενδιαφέρουν και κατόπιν επιζητά το πρόσωπο που τα διαθέτει, ώστε να το βιογραφήσει με τον απόλυτα προσωπικό του τρόπο. Μετά τον Μωρίς Ραβέλ και τον Εμίλ Ζάτοπεκ (Ραβέλ και Δρόμος αντοχής, στις ίδιες εκδόσεις) ο λεπτουργός συγγραφέας γράφει την τρίτη μυθιστορηματική βιογραφία με τον γνώριμο τρόπο του: συγκινησιακή αλλά καθόλου μελοδραματική, στέρεα αλλά όχι στεγνή, προβληματισμένη και ουδέποτε προβληματική, με το ευεργέτημα της συντομίας και το προσόν της απόλυτης σαφήνειας.

Αυτού του είδους η βιογραφία διηγείται απλά και τριτοπρόσωπα την ζωή του βιογραφούμενου, σαν να τον παρακολουθεί σε σημαντικές και «ασήμαντες» στιγμές καθώς αμφότερες συναπαρτίζουν την πλήρη του εικόνα. Είμαστε παρόντες τότε που όλα ξεκινούν, όταν ο «Γκρέγκορ» μαγεύεται από τις αστραπές, ταράζεται υπερβολικά με κάθε θόρυβο, ψίθυρο ή δόνηση, ξεμοντάρει όλα τα ρολόγια του σπιτιού για να προσπαθήσει να τα ξαναμοντάρει, κατακλύζεται από τις ιδέες, μπαρκάρει για τις Ηνωμένες Πολιτείες στα 28 του, βοηθάει τον Τόμας Έντισον, αποκτά φήμη ως μηχανικός, περνάει τα σύνορα της General Electric, απολύεται από την επιχείρηση ενώ έχει συμβάλλει σε καίριες επενδύσεις της, βρίσκεται στο δρόμο χειρώνακτας, εντάσσεται στην Western Union, οργανώνει μαγικο-επιστημονικές παραστάσεις, παραμένοντας απροσπέλαστος, μονήρης και απόκοσμος…

… κάθε μέρα στις 12 ακριβώς το μεσημέρι, καταφθάνει στην έδρα της εταιρείας του. Οι δυο γυναίκες βοηθοί του τον υποδέχονται στην είσοδο για να του πάρουν το καπέλο, τα γάντια και το μπαστούνι του πριν πάει στο γραφείο όπου έχουν για φροντίσει να κατεβάσουν τα στόρια και να τραβήξουν τις κουρτίνες, καθώς ο Γκρέγκορ δεν μπορεί να συγκεντρωθεί παρά σε απόλυτο σκοτάδι. Το φως της μέρας αφήνεται να μπει μόνο σε περίπτωση καταιγίδας, στη διάρκεια της οποίας ο Γκρέγκορ, ξαπλωμένος μοναχικά στον καναπέ του τον ντυμένο με μαύρο μοχέρ, αγναντεύει τον ουρανό και τις αστραπές που τον σκίζουν πάνω απ’ τη Νέα Υόρκη. Ωστόσο, χώρια απ’ το γεγονός ότι είναι όλο και λιγότερο συμπαθής κι ότι ο χαρακτήρας του τείνει προς το πιο πικρόχολο, θα ’λεγε κανείς ότι έχει χάσει κάπως την ισορροπία του, γιατί κάποια ύποπτα συμπτώματα εκδηλώνονται. Ακόμα κι αν ανέκαθεν μιλούσε μοναχός του, μονολογώντας ασταμάτητα όσο δούλευε, οι ανήσυχες βοηθοί τον ακούνε πίσω από την πόρτα, παρ’ όλο που είναι κλειστή και καπιτονέ, να ρητορεύει όταν έχει καταιγίδα. Μάλιστα, έχουν την εντύπωση ότι ο Γκρέγκορ απευθύνεται σ’ αυτές τις αστραπές σαν να ’ταν υπάλληλοί του, παιδιά, μαθητές ή υπηρέτριες, με εκπληκτική ποικιλία τόνου στη φωνή: παρηγορητικός, αυστηρός, παραπονιάρης, τρυφερός ή απειλητικός, σαρκαστικός ή μεγαλόστομος, ταπεινός ή μεγαλομανής. [σ. 105 – 106]

Ο τετρασχιδής («εργοτάξιο, γραφείο, εργαστήριο και σαλόνι» ταυτόχρονα) ερευνητής χειρίζεται πολύ βιαστικά το θέμα των ευρεσιτεχνιών και χάνει τη μία μετά την άλλη· (ενδεικτικά: το Ανώτατο Δικαστήριο θα αναγνωρίσει την ραδιοφωνική του προτεραιότητα του απέναντι στον Μαρκόνι σαράντα δύο χρόνια μετά)· περισσότερο συντρίβεται όταν συναντά την άρνηση του μεγαλοεπιχειρηματία Μόργκαν για δωρεάν ηλεκτροδότηση περιοχών κατοικημένων από αδέκαρους. Γεμάτος με μανίες, εμμονές, φοβίες, βεβαιότητες και αντιβεβαιότητες, ο Τέσλα δεν αναζητά ούτε κοινωνικές συντροφιές, ούτε ερωτικές αγκάλες. Απεναντίας, αφήνεται σε μια ολοκληρωτική έγνοια για τα περιστέρια, κατασκευάζοντας ακόμα και ιδιωτικές κλινικές για το φοβιτσιάρικο, κατεργάρικο, βρόμικο, άχαρο, χαζό, άβουλο, κενό, καταχθόνιο, ανωφελές περιστέρι… που δεν προκαλεί καμία συγκίνηση, κανένα συναίσθημα. Η ηλίθια φωνή του. Ο ήχος της ροκάνας στο φτερούγισμά του. Το βουβό του βλέμμα. Το αλλοπρόσαλλο ράμφισμά του. Το υπέρμετρο ινίο του που το δονεί ένα παρανοϊκό βάδισμα. Η επαίσχυντη αναποφασιστικότητά του, η απογοητευτική του σεξουαλικότητα. Η παρασιτική του κλίση, η έλλειψη φιλοδοξίας, η λιγδερή αχρηστία του. [σ. 119]

Η απλή και εύληπτη γλώσσα του Εσνόζ καθιστά αυτές τις επικίνδυνα ολισθηρές βιο-λογίες ιδιαίτερα ελκυστικές στους πάντες (ομολογώ πως και τα τρία του πονήματα έχουν προταθεί στους μαθητές μου και έχουν διαβαστεί με ιδιαίτερη ικανοποίηση), ενώ για τους πλέον απαιτητικούς επιφυλάσσονται ουκ ολίγες αποχρώσεις πυκνοτήτων, αδιόρατων σαρκασμών και στιλιστικών παγίδων. Στο τέλος, κι ενώ το έργο του φεγγοβολά και υπερφωτίζει τις ζωές μας, η ζωή του αποκτά μια και μόνη απόχρωση του γκρίζου, καθώς ο Τέσλα βρίσκεται ξανά στο δωμάτιο του ξενοδοχείου όπου έζησε την εποχή των ελπίδων, μόνο που τώρα …

… ο ξενοδοχειακός χώρος έχει συρρικνωθεί ολόγυρά του (τώρα δεν διαθέτει παρά ένα παράπηγμα σε μιαν αυλή), και μόλο που οι μανίες του δε μπορεί παρά να οξύνθηκαν με τα γηρατειά, οι κινήσεις του είναι πιο αργές και λίγο πιο ασυντόνιστες· καμιά φορά, μάλιστα, ελαφρώς τρεμουλιαστές. Όταν κοιτάζει έξω απ’ το παράθυρο, το βλέμμα του δεν μπορεί πια ν’ αγκαλιάσει το νεοϋορκέζικο αχανές όπως μπορούσε από τον δέκατο τέταρτο όροφο του Saint Regis, απ’ όπου κατόπτευε όλη την πόλη ως το ποτάμι. Τέλος ο απέραντος ουρανός, ο γεμάτος αστραπές, πάνω απ’ το skyline. Απέναντί του, έξω απ τα τζάμια του Ξενοδοχείου New Yorker όπου μένει τώρα, δεν υπάρχει παρά ένας τοίχος· πίσω του, στερεωμένη σ’ ένα τρίποδο, η περιστέρα ταριχευμένη. [σ. 136 – 137]

Εκδ. Πόλις,  μτφ. Αχιλλέας Κυριακίδης, σελ. 152, με τρισέλιδο λεξικό ελληνικών και εξελληνισμένων ονομάτων και τίτλων έργων και δισέλιδες σημειώσεις, αμφότερα από τον μεταφραστή[Jean Echenoz – Des eclairs, 2010].