Πανδοχείο

Περί γραφής

Θα μας συνοδεύσετε ως την θύρα του τελευταίου σας βιβλίου;

Το πιο πρόσφατο βιβλίο μου, που ελπίζω να μην είναι το τελευταίο, φέρει τον τίτλο «Οι φτωχοί μας άνθρωποι». Είναι έκδοση της Κοινωνίας των (δε)κάτων, στη σειρά Τρία Έψιλον, (Εκδόσεις Εκτός Εμπορίου) και ο μόνος τρόπος να το βρει κανείς είναι να αγοράσει το 10^ο τεύχος του περιοδικού Κουκούτσι που θα κυκλοφορήσει περί τα τέλη Μαΐου. Πρόκειται για ένα τυπογραφικό με θέμα τη φτώχεια, αποτέλεσμα της κρίσης. Γιατί τώρα που εγώ κάθομαι και γράφω απαντώντας στις ερωτήσεις, υπάρχουν δύο εκατομμύρια Έλληνες που έγιναν νεόπτωχοι τα τελευταία τέσσερα χρόνια και πολλοί απ’ αυτούς πεινάνε. Γι’ αυτό το φαινόμενο μιλάω, για το πως οδηγήθηκαν εκεί. Είναι άνθρωποι αξιοπρεπείς και όχι επαίτες. Παρατηρώ τα συμπτώματα, τα αίτια, το ρυθμό ανάπτυξης της φτώχειας. Οι νέοι νεόπτωχοι ήρθαν να συναντήσουν τους παραδοσιακά φτωχούς και πλέον δεν τους ξεχωρίζεις, δεν μπορείς να τους διακρίνεις. Η εξέλιξη της φτώχειας είναι ταχύτατη. Και εννοώ πάντα τη φτώχεια ως στέρηση, ως έλλειψη αγαθών και δομών αξιοπρεπούς ζωής και όχι την πνευματική πενία. Περιγράφω λοιπόν στο «Οι φτωχοί μας άνθρωποι» ποιοι είναι αυτοί οι άνθρωποι, πώς τα περνούν, πως τα βγάζουν πέρα μέσα στην καφρίλα της κρίσης. Οικογένειες με άδεια ψυγεία αλλά γεμάτη καλοσύνη καρδιά…

Θα μπορούσατε να προβείτε σε μια μικρή παρουσίαση/εισαγωγή στο κάθε σας βιβλίο χωριστά; Είτε σε μορφή επιγραμματικής παρουσίασης, είτε γράφοντας για το πότε, πώς, υπό ποιες συνθήκες και ποιους πόθους συνεγράφησαν. Θα προτείνατε για τον νεοεισαχθέντα στο έργο σας αναγνώστη κάποιο αντί των άλλων; 

Εδώ θα σας τα χαλάσω λίγο διότι δεν είμαι ο παραδοσιακός ποιητής που γράφει μία συλλογή και μετά πάει στον εκδότη του να του την εκδώσει. Είμαι άνθρωπος που γράφει καθημερινά πολλά ποιήματα. Πιστεύω ότι ο ποιητής πρέπει να γράφει καθημερινά, όπως ο μουσικός ασκείται καθημερινά, όπως ο ζωγράφος πάει στο ατελιέ του και πιάνει τους χρωστήρες καθημερινά, όπως ο πιανίστας παίζει πιάνο κάθε απόγευμα στις έξη, έτσι και ο ποιητής πρέπει να γράφει κάθε μέρα. Ας μην είναι όλα όσα γράφει άξια λόγου. Ας γράφει όμως. Σαν το ψάρεμα: πας για ψάρεμα κάθε μέρα ανεξάρτητα αν θα φέρεις ψάρια ή κανένα παπούτσι απ’ το λασπωμένο βυθό. Πας για ψάρεμα ό,τι καιρό κι αν κάνει. Ακόμα κι αν γίνεται χαλασμός κόσμου. Γράφεις κάθε μέρα. Ανεξάρτητα αν είναι καλά ή για πέταμα ποιήματα. Δεδομένου ότι γράφω κάθε μέρα, φυσικό είναι να υπάρχουν χιλιάδες ποιήματα στο συρτάρι μου. Τα πιο πολλά είναι, ασφαλώς, ορνιθοσκαλίσματα.

Κάποια στιγμή κοιτάω αν υπάρχουν ποιήματα που καταπιάνονται με ένα θέμα, που δημιουργούν μια ενότητα. Φυσικό είναι να υπάρχουν. Τότε αρχίζω και τα ξεχωρίζω, τα ξεπαστρεύω θεματικά: έρωτας, θάνατος, κρίση, μαύρο χρήμα. Τα βάζω κάπου και αρχίζει το μαρινάρισμα. Ας πούμε, υπάρχουν αυτή τη στιγμή οκτώ με δέκα συλλογές. Μία λέγεται «Ωροσκόπια νεκρών» και ίσως βρει τον δρόμο της δημόσιας έκθεσης εφέτος από την Κίχλη. Υπάρχει μία άλλη που λέγεται «Μάρθα, Μάρθα» και μία άλλη που έχει τίτλο «Ριάλιτυ διαρκείας με άνω τελείες». Άλλες που είναι έτοιμες είναι η συλλογή «Χρυσοί οδηγοί» και μία άλλη «Λέμε τώρα». Μαρινάρονται. Οι συνθήκες που γράφονται είναι πάντα ίδιες: η απλή και αδιαπραγμάτευτη καθημερινότητα. Πόθοι; Ασφαλώς και αστειεύεστε. Δεν υπάρχουν πόθοι ούτε έμπνευση. Πάθη υπάρχουν. Το θέμα είναι να συμμετέχεις στη ζωή και να την αφήνεις να σε καθοδηγεί. Να βλέπεις τους άλλους με τα μάτια τους, όχι με τα μάτια σου. Με άλλα λόγια να ζεις στον κόσμο και όχι στον κόσμο σου.

Ποιος είναι ο προσφιλέστερός σας τρόπος συγγραφής; Πώς και πού παγιδεύετε τις ιδέες σας;

Τις ιδέες τις παγιδεύω στο πληκτρολόγιο. Με δόλωμα τις εικόνες της ημέρας. Που κατασταλάζουν αργά τη νύχτα, λίγο πριν πάω να κοιμηθώ. Γράφω μόνο όταν είμαι πολύ κουρασμένος και δεν έχω πλήρη έλεγχο του τι κάνω. Κατά κάποιο τρόπο πιστεύω στην αυτόματη γραφή. Αφήνω τα δάχτυλά μου να τα καθοδηγεί η κούραση και η κόπωση. Οπότε για μένα ο προσφιλέστερος τρόπος γραφής είναι να κρατάω σημειώσεις όλη μέρα, όπου κι αν βρεθώ και να τις καθαρογράφω, πολύ αργά μέσα στη νύχτα, όταν είμαι τελείως εξαντλημένος και τα μάτια μου κλείνουν…

Σας ακολούθησε ποτέ κανένας από τους ήρωες των ποιημάτων σας; Μαθαίνετε τα νέα τους;

Χμ… Αν με ακολούθησε. Όχι. Οι ήρωες των ποιημάτων μου είναι οι άγνωστοι διαβάτες, πεζοί, συνεπιβάτες σε λεωφορεία, σε βαπόρια, σε αεροπλάνα, σε καφέ, σε αναγνώσεις. Τους βλέπω μια φορά, κάτι μου ψιθυρίζουν και μετά μην τους είδατε. Δεν μαθαίνω ποτέ νέα τους απλούστατα διότι δεν τους ξαναβλέπω. Νέοι ήρωες κάθε μέρα γεννιούνται και προστίθενται, εν προόδω, στο παλκοσένικο του μυαλού μου. Δεν τους αναζητώ, αλλά έρχονται και με βρίσκουν. Ακόμη και στα όνειρά μου.

Περί (δε)κάτων και poetix

Εκδίδετε τα (δε)κατα και poetix. Σε τι διαφέρουν από τα άλλα λογοτεχνικά περιοδικά;

Τα περιοδικά μιλάνε μόνα τους. Αν διαφέρουν από άλλα λογοτεχνικά περιοδικά αυτό θα το πουν οι αναγνώστες, όχι εγώ, διότι πιθανόν να μην είμαι αντικειμενικός. Απλώς να πω ότι δεν υποστηρίζουμε παρεούλες και το γνωστό σινάφι. Δίνουμε έμφαση στο καινούργιο και στο άγνωστο και όχι στο καθιερωμένο.

Η έκδοση ενός λογοτεχνικού περιοδικού τι πνευματικές τέρψεις και τι βάσανα προσφέρει;   

Από τέρψεις μόνο η ηθική ικανοποίηση τού να κάνεις κάτι που σε πληρεί, που σε γεμίζει, που σε ικανοποιεί. Η ευκαιρία τού να διαβάζεις πολλά λογοτεχνικά έργα που σε άλλη περίπτωση δεν θα διάβαζες, μια και καταφθάνουν με το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο χιλιάδες ποιήματα, διηγήματα, δοκίμια. Αυτό σου δίνει πολλές πνευματικές τέρψεις.

Είχατε κάποιο προσωπικό σχέδιο ή επιθυμία; Πώς αποφασίσατε την έκδοσή τους;

Ένα περιοδικό παίρνει περίπου δυο χρόνια σχεδιασμού. Το δουλεύεις μέσα στο μυαλό σου για περίπου ένα χρόνο και μετά θέλεις άλλον ένα χρόνο για τα πρακτικά θέματα, εξεύρεση πόρων και συνεργατών, εξασφάλιση ύλης για ένα εξάμηνο. Συνεργάτες πάνε κι έρχονται, το έργο παραμένει. Το μυστικό είναι κάτι να σε καίει μέσα σου που να θέλει να βγει έξω. Εδώ υπάρχει ένα πάθος που λέγεται η χαρά της επικοινωνίας, η χαρά του να θέλεις να μοιραστείς με άλλους κάτι που σε γοήτευσε.

Πως επιλέξατε ή καταλήξατε στα συγκεκριμένα ονόματα;

Από αναγνώσεις. Πολυετείς αναγνώσεις και μακρά τριβή με βιβλία και περιοδικά και συγγραφείς και σχέσεις, μακροχρόνιες ή στιγμιαίες.

Ποιος είναι ο μέχρι σήμερα απολογισμός σας; Πραγματοποιήθηκαν οι αρχικές και οι ύστερες επιθυμίες σας;

Όλες οι επιθυμίες είναι ύστερες, μια και οι αρχικές πάντοτε διαψεύδονται ή αυτοαναιρούνται. Λέω κάπου σε ένα ποίημά μου: «όλα ανήκουν στο μέλλον / αλλά το μέλλον / δεν έχει έρθει ακόμα».

Με ποια κριτήρια επιλέγετε να δημοσιευτεί ένα ποίημα, ένα διήγημα, ένα δοκίμιο;

Αν σε κλοτσάει λίγο, αν σ’ ενοχλεί όπως το σουσάμι ανάμεσα στα δόντια, αν σε κάνει και λες «Αυτό με διαλύει», αν κάτι σου τη δίνει, η πρωτοτυπία, η αφαιρετικότητα, το σκοτεινό βάθος, η ανατροπή, η αιχμηρή γοητεία, η λοξή ματιά. Ξέρεις ότι σου αρέσει κάτι επειδή κάποια στιγμή λες «Α! Γιατί να μην το ’χα γράψει εγώ». Οπότε λες, γιατί να μην το μοιραστώ και με τους αναγνώστες του περιοδικού; 

Ποιο είναι το δυσκολότερο στάδιο της έκδοσης ενός τεύχους και ποιο το απολαυστικότερο;

Όλα τα στάδια είναι δύσκολα εκτός από ένα: όταν έχουν πια γίνει όλες οι διορθώσεις και μετά από πολλά σύρ’ τα φέρ’ τα με επιμελητές και μεταφραστές και γραφίστες, μετά την έσχατη ματιά, λες στον τυπογράφο «Τυπωθήτω!»

Υπάρχει κάποιο τεύχος τους που αγαπάτε περισσότερο από άλλα; Ποια είναι η θέση ενός λογοτεχνικού περιοδικού στον λογοτεχνικό, πνευματικό και ευρύτερο κόσμο μιας χώρας;

Όχι, δεν ξεχωρίζω κανένα τεύχος, όλα τους είναι παιδιά μου, τα αγαπάω εξίσου. Η θέση ενός λογοτεχνικού περιοδικού; Όπως την πολιτική δεν μπορούμε να την αφήσουμε στα χέρια τα των πολιτικών, έτσι και τη λογοτεχνία να μην αφήσουμε τον ευρύτερο κόσμο στα χέρια των λογοτεχνών, να μην τον ξεγελάμε με ανάλατα έργα, αποτέλεσμα δημοσιοσχετίστικης νοοτροπίας. Ένα λογοτεχνικό περιοδικό πρέπει, πρωτίστως, να παίρνει θέση, να έχει άποψη, να λέει ευθαρσώς τη γνώμη του για τούτο ή για κείνο.

Σημ.: Το Πανδοχείο έχει παρουσιάσει όλα σχεδόν τα τεύχη των (δε)κατων εδώ:1-11, 12 (Αστυνομική Λογοτεχνία), 13 (Πράσινο Τέυχος), 14, 15 (Ολοκληρωτισμός), 16 (Ψηφιακός Λόγος), 17, 18 (Έρως), 19 (Αυτά έχει η ζωή), 20 (Αμερική), 21 (Η ζωή του συγγραφέα), 23 (Oof), 24 (Τα πρώτα δέκα χρόνια), 25 (LiteraturaLatinoamericana), 26, 27, 29 (Λογοκρισία και λογοκλοπή), 30 (Πατέρες και γιοί), 33 (Αεροδρόμια), 35 (Χρέος), 36 (Darlings). Βλ. επίσης Poetix 5 .

Περί γραφής

Θα μας συνοδεύσετε ως την θύρα του τελευταίου σας βιβλίου;

Το τελευταίο μου βιβλίο είναι οι «Νύχτες που μύριζαν θάνατο» (2010) που πρόσφατα κυκλοφόρησε και σε γαλλική μετάφραση της Christine Frat, οπότε έχει δύο θύρες εισόδου. Θα σας συνοδέψω ως εκεί (ας πούμε ότι είναι μια συλλογή με μικρά πεζά ή πεζοποιήματα;), αλλά όποιος θέλει ας εισέλθει μόνος του, κι άμα του αρέσει ας καθίσει.

Θα μοιραστείτε μια μικρή παρουσίαση –εισαγωγή στο κάθε σας βιβλίο χωριστά (είτε σε μορφή επιγραμματικής παρουσίασης, είτε γράφοντας για το πότε, πώς, υπό ποιες συνθήκες και ποιους πόθους συνεγράφησαν;

Τα άλλα δύο μου βιβλία είναι το: «Φραντς Κάφκα. Ο ανατόμος της εξουσίας», μια συλλογή δοκιμίων που αναδεικνύουν την αποσιωπημένη αναρχική-αντιεξουσιαστική πλευρά στο έργο και τη ζωή του Κάφκα, και το «Πόλεμος και ασφάλεια» μια συλλογή δοκιμιακών παρεμβάσεων στα «χρόνια της αντιτρομοκρατικής υστερίας».

Ποιος είναι ο προσφιλέστερός σας τρόπος συγγραφής; Πώς και πού παγιδεύετε τις ιδέες σας;

Οι ιδέες, νομίζω, μας παγιδεύουν αυτές. Γράφω συνήθως στο χέρι, αν αυτό ρωτάτε. Κατά τα άλλα, έχω γράψει κάποτε το εξής δίστιχο: «Όταν με ζώνει η μοναξιά γράφω / Ας γινόταν να μην είχα γράψει ούτε αράδα στη ζωή μου».

Εργάζεστε με συγκεκριμένο τρόπο; Ακολουθείτε κάποια ειδική διαδικασία ή τελετουργία; Επιλέγετε συγκεκριμένη μουσική κατά την γραφή ή την ανάγνωση; Γενικότερες μουσικές προτιμήσεις;

Όχι, ούτε τελετουργία ούτε διαδικασία ούτε μουσική. Είμαι και ολιγογράφος. Θέλω να πω, δεν γράφω κάθε μέρα, ούτως ή άλλως.

Έχετε γράψει σε τόπους εκτός του γραφείου σας/σπιτιού σας;

Λογοτεχνικά κείμενα, ναι. Κι έχω κρατήσει πολλές σημειώσεις, για κείμενα που ολοκληρώθηκαν μετά. Αλλά τα δοκιμιακά γραπτά χρειάζονται, αναγκαστικά, «επιμελητεία» που δεν προσφέρεται εκτός γραφείου.

Αν είχατε σήμερα την πρόταση να γράψετε μια μονογραφία – παρουσίαση κάποιου προσώπου της λογοτεχνίας ή γενικότερα ποιο θα επιλέγατε;

Του Ντοστογιέφκσι. Μου βασανίζει το μυαλό χρόνια τώρα, αλλά όλο νιώθω ότι ξεπερνά τις δυνάμεις μου.

Έχετε γράψει ποίηση, πεζογραφία και δοκίμιο. Θα συνεχίσετε να ισορροπείτε ανάμεσά τους ή βλέπετε κάποιο να επικρατεί των άλλων;

Μέχρι τώρα, πράγματι, μου προκύπτουν δύο συγγραφικές ανάγκες και ροπές, μία δοκιμιακή και μία λογοτεχνική. Μάλλον έτσι θα συνεχίσει να συμβαίνει.

Περί ανάγνωσης

Αγαπημένοι σας παλαιότεροι και σύγχρονοι συγγραφείς.

Ανάκατα λογοτέχνες και στοχαστές, ξένοι και έλληνες, όπως μου έρχονται με κίνδυνο να παραλείψω κάποιους: Ντοστογιέφκσι, Κάφκα, Νίτσε, Τολστόι, Ουγκώ, Καμύ, Τόμας Μαν, Ε.Μ. Σιοράν, Μπέρχαρντ, Σελίν, Μέλβιλ, Γκόγκολ, Μούζιλ, Μπαλζάκ, Τράβεν διάφοροι κλασικοί του αναρχισμού, Βάλτερ Μπένγιαμιν, Φουκώ, Καστοριάδης, Αντόρνο, οι Καταστασιακοί στις καλές τους στιγμές, Αγκάμπεν, Καρυωτάκης, Καβάφης, Παπαδιαμάντης, Σαχτούρης, Καρούζος, Άρης Αλεξάνδρου, Βύρωνας Λεοντάρης, Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος, Ρένος Αποστολίδης, Ε.Χ. Γονατάς, Ρόμβος, Φ. Τερζάκης κ.ά.

Αναφέρω κυρίως αυτούς που σε κάποιο βαθμό με διαμόρφωσαν, λόγω της χρονικής συγκυρίας που τους διάβασα. Ατυχώς μερικούς σημαντικούς συγγραφείς τους διάβασα αργά• και ασφαλώς δεν φτάνουν ούτε 10 ζωές για να διαβάσει κανείς τα άξια που γράφτηκαν…

Αγαπημένα σας παλαιότερα και σύγχρονα βιβλία.

Πολλά βιβλία των παραπάνω συγγραφέων (αλλά και άλλων, που δεν ανέφερα)

Αγαπημένα σας διηγήματα.

Αρκετά είναι, αλλά αν πρέπει να πω μόνο ένα θα έλεγα τον «Παίκτη του σκακιού» του Ουναμούνο (παρότι είναι μάλλον νουβέλα κι όχι διήγημα). Το έχω διαβάσει πολλές φορές στη ζωή μου, αλλά μία ανάγνωσή του δεν θα την ξεχάσω ποτέ.

Σας έχει γοητεύσει κάποιος σύγχρονος νέος έλληνας λογοτέχνης;

Συνολικά όχι, ωστόσο έχει τύχει να διαβάσω ελπιδοφόρα πράγματα. Είναι λίγα αλλά υπάρχουν.

Αγαπημένος ή/και ζηλευτός λογοτεχνικός χαρακτήρας.

Διάφοροι Ντοστογιεφσκικοί. Πολύ φοβάμαι ότι έχουν καθορίσει σε κάποιον βαθμό, χωρίς να το καταλάβω, και κομμάτια του χαρακτήρα μου.

Αγαπημένο σας ελληνικό λογοτεχνικό περιοδικό, «ενεργό» ή μη; Κάποιες λέξεις για τον λόγο της προτίμησης;

Οι «Σημειώσεις» του Γεράσιμου Λυκιαρδόπουλου και της υπόλοιπης «παρέας του Χαλανδρίου». Αν το «Πανοπτικόν» είχε γονείς, οι «Σημειώσεις» θα ήτανε.

Διαβάζετε λογοτεχνικές παρουσιάσεις και κριτικές; Έντυπες ή ηλεκτρονικές; Κάποια ιδιαίτερη προτίμηση στις μεν ή (και) στις δε;

Διαβάζω, και λόγω της δουλειάς μου. Προτιμώ αυτές που δεν είναι αποτέλεσμα προσωπικών και εκδοτικών συνδιαλλαγών, αλλά πραγματικές κριτικές. Σπανίζουν. (Ειδικά στις κριτικές, έχω την αίσθηση ότι οι διαδικτυακές είναι περισσότερο αδέσμευτες και ακαθοδήγητες, κι ας τους λείπει καμιά φορά το κύρος των έντυπων)

Θα μας γράψετε κάποια ανάγνωση σε αστικό ή υπεραστικό μεταφορικό μέσο που θυμάστε ιδιαίτερα; [μέσο – διαδρομή – βιβλίο – λόγος μνήμης]

Μιας και είμαι μάλλον ανίκανος να οδηγήσω, μετακινούμε συχνά με τρένα και διαβάζω σχεδόν πάντα στη διαδρομή. Θυμάμαι όταν διάβαζα το συγκλονιστικό «Αν αυτό είναι ο άνθρωπος» του Πρίμο Λέβι, πηγαίνοντας από τη Θεσσαλονίκη προς την Κοζάνη. Το στομάχι μου κόμπος καθόλη τη διαδρομή, και για μέρες μετά.

Περί μετάφρασης
Διακονείτε το κοπιώδες έργο της μετάφρασης. Τι είδους σχέση συνδέει τον μεταφραστή και τον συγγραφέα που ο πρώτος μεταφράζει;

Αν έχει επιλέξει ο μεταφραστής τον συγγραφέα απαλλαγμένος από βιοποριστικές απαιτήσεις, η σχέση είναι τρόπον τινά ερωτική. Αν του έχει ανατεθεί η μετάφραση και την κάνει για λόγους βιοποριστικούς, είναι μια απαιτητική, κακοπληρωμένη δουλειά που απλώς προσπαθείς να την κάνεις σωστά και ευσυνείδητα.

Εργάζεστε με συγκεκριμένο τρόπο; Ακολουθείτε κάποια ειδική διαδικασία ή τελετουργία; Επιλέγετε συγκεκριμένη μουσική κατά την ανάγνωση και την μετάφραση; Γενικότερες μουσικές προτιμήσεις;

Τελετουργία όχι. Ούτε μουσική. Τα πράγματα είναι απλά όσον αφορά τη «διαδικασία»: Το κεφάλι κάτω, τα λεξικά στο πλάι, και ατελείωτη δουλειά, σαν τα βόδια που οργώνουν το χωράφι αγόγγυστα.

Υπάρχουν συγκεκριμένοι συγγραφείς με τη μετάφραση των οποίων θα επιθυμούσατε να αναμετρηθείτε;

Πολλοί, αλλά άλλοι έχουν μεταφραστεί ήδη, άλλοι έγραψαν σε γλώσσες που δεν γνωρίζω…

Τις περισσότερες φορές ο μεταφραστής τίθεται στο περιθώριο. Τα φώτα στρέφονται αποκλειστικά στον συγγραφέα, ενώ σπάνια οι κριτικές αναφέρονται στο έργο του. Για ποιο λόγο συμβαίνει αυτό και τι θα προτείνατε ώστε να έχει τη θέση που του αρμόζει;

Νομίζω ότι, με μια έννοια, καλώς τίθεται στο περιθώριο. Η δουλειά του δεν συνίσταται στο να φανεί αυτός, αλλά να υπηρετήσει το κείμενο που έχει μπροστά του. Αν μάλιστα προσπαθήσει ματαιόδοξα να κάνει επίδειξη του εαυτού του, είναι μαθηματικά βέβαιο ότι θα την πληρώσει ο συγγραφέας.

Από την άλλη, σαφώς πρέπει να βελτιωθούν οι όροι δουλειάς και αμοιβής των μεταφραστών, που είναι τραγικοί. Και σαφώς η κριτική πρέπει να επιβραβεύει και να αναδεικνύει τις καλές μεταφράσεις.

Από την άλλη οι επιμελητές και διορθωτές τίθενται σε ακόμα μεγαλύτερη «αφάνεια». Τι προβλήματα παρουσιάζει η συνεργασία μαζί τους και ποια θα ήταν η ιδανικότερη μορφή της;

Έχοντας βρεθεί, επαγγελματικά, και στις δύο θέσεις, μπορώ να πω ότι ένας καλός επιμελητής μπορεί να αποδειχτεί ευεργετικός για τον συγγραφέα και τον μεταφραστή, ενώ ένας ανεπαρκής και συμπλεγματικός μπορεί να αποδειχτεί καταστροφικός. Τα προβλήματα, συνήθως, προκύπτουν από τη σύγκρουση εγωισμών. Η ιδανική μορφή της συνεργασίας θα ήταν αλληλοσεβασμός και αναλυτική συζήτηση για όποιο θέμα προκύψει (αυτό το τελευταίο μερικές φορές δεν το επιτρέπουν οι ρυθμοί της δουλειάς και η βιασύνη των εκδοτών).

Κατά τα άλλα, οι επιμελητές και οι διορθωτές, ένεκα της κρίσης, απειλούνται όχι μόνο με αφάνεια αλλά και με αφανισμό.

Σας ακολούθησαν ποτέ ήρωες των βιβλίων που μεταφράσατε; Μάθατε τα νέα τους;

Επειδή μεταφράζω σχεδόν αποκλειστικά δοκιμιακά βιβλία, δεν συνέβη κάτι τέτοιο.

Περί αδιακρισίας
Ποιες είναι οι σπουδές σας; Διαπιστώνετε κάποια εμφανή απορρόφησή τους στη γραφή σας (π.χ στην θεματολογία ή τον τρόπο προσέγγισης);

Είμαι τραγικά αυτοδίδακτος σε όλα. Το εννοώ• δεν έχω σπουδάσει τίποτα απολύτως. Μ’ αρέσει η άγρια φύση κι ο καθαρός αέρας και όχι η αποπνικτική ατμόσφαιρα των θερμοκηπίων.

Πώς βιοπορίζεστε;

Ως εκδότης, μεταφραστής και επιμελητής εκδόσεων.

Αν κάποιος σας χάριζε την αιώνια νιότη με αντίτιμο την απώλεια της συγγραφικής, της μεταφραστικής ή της αναγνωστικής σας ιδιότητας, θα δεχόσασταν τη συναλλαγή;

Την συγγραφική και την μεταφραστική ιδιότητα θα τις αντάλλασσα μάλλον εύκολα• Την αναγνωστική όχι• αλλά όποιος έχει διαβάσει το «Πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέι», δεν ξέρω αν θα αποδεχόταν ούτως ή άλλως μια προσφορά σαν τη δική σας.

Κάποια ερώτηση που θα θέλατε να σας κάνουμε μα σας απογοητεύσαμε; Απαντήστε την!

Θα ήθελα να με ρωτήσετε «Της γυναίκας η καρδιά;» και να σας απαντήσω, κοινότοπα: «είναι μια άβυσσος». Αλλά εμένα αμετανόητα με γοητεύουν τα αβυσσαλέα πράγματα.

 Περί εκδόσεων

Εκδόσεις Πανοπτικόν. Θα μας δώσετε ένα γενικό διάγραμμα της δημιουργίας του εκδοτικού οίκου [ή της δικής σας συμμετοχής σε αυτόν];

Όπως έχω ξαναπεί, το Πανοπτικόν είναι ένας μικρός, προσωποπαγής, ανεξάρτητος εκδοτικός οίκος, έξω από τα κυκλώματα της διαφήμισης και της οργανωμένης προβολής. Είναι ένας οίκος που τον ξεκίνησα με ανύπαρκτο αρχικό κεφάλαιο και περίσσευμα από μεράκι το 2001, μαζί με το ομώνυμο περιοδικό, όπου τα πάντα σχεδόν τα κάνω μόνος μου.

Η θεματολογία των εκδόσεων χωρίζεται σε τρεις κατηγορίες: είναι κυρίως πολιτικά δοκίμια (ελευθεριακής και αντιεξουσιαστικής, με την ευρεία έννοια, κατεύθυνσης), υπάρχει μια λογοτεχνική σειρά, με κείμενα που θέλω να «ξεφεύγουν» από την πεπατημένη, τόσο ως τρόπος γραφής όσο και ως συνολική αντίληψη για το τι είναι και ποιον ρόλο επιτελεί η λογοτεχνία στην εποχή των βιομηχανοποιημένων best-seller, η συγγραφή των οποίων διδάσκεται σε κάτι απερίγραπτα σεμινάρια δημιουργικής γραφής, ενώ τα τελευταία χρόνια έχει προστεθεί η σειρά των Απάντων του Φρίντριχ Νίτσε.

Είχατε κάποιο προσωπικό σχέδιο ή επιθυμία; Πώς αποφασίσατε να γίνετε εκδότης;

Εκεί γύρω στα 20 μου αποφάσισα ότι το μόνο που θέλω να κάνω σε τούτη τη σύντομη ζωή είναι να γίνω εκδότης -να ζω από τα βιβλία, μέσα στα βιβλία, για τα βιβλία- και έγινα στα 23 μου (κυριολεκτικά δίχως δραχμή στην τσέπη).

Πως επιλέξατε ή καταλήξατε στο όνομα;

Διαβάζοντας το βιβλίο του Μισέλ Φουκώ, «Επιτήρηση και τιμωρία. Η γέννηση της φυλακής» όπου γίνεται εκτενής αναφορά στο «Πανοπτικόν» του Μπένθαμ.

Πώς επιλέγονται οι τίτλοι σας; Σας παραδίδονται χειρόγραφα αυτοπροσώπως ή ταχυδρομικώς, σας προτείνονται συγκεκριμένοι συγγραφείς, έχετε αναγνώστες χειρογράφων;

Συνήθως τους διαλέγω εγώ, μερικές φορές είναι προτάσεις στενών φίλων και συνεργατών. Αναγνώστες χειρογράφων δεν υπάρχουν. Ούτε άλλοι απασχολούμενοι σε αυτόν. Τα κάνω όλα μόνος μου. Σελιδοποιώ, διορθώνω, επιμελούμαι, επιλέγω τα εξώφυλλα, διαβάζω τα χειρόγραφα που καταφτάνουν, κάνω τον αποθηκάριο, τον λογιστή, εκτελώ τις παραγγελίες. Είπαμε: μονοπρόσωπος οίκος εντατικής εργασίας.

Ποια είναι τα κυριότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα ένας εκδοτικός οίκος; Πώς κρίνετε την σύγχρονη εκδοτική κατάσταση; Σε ποιο βαθμό επηρεάζουν οι τρέχουσες συνθήκες την παραγωγή και την αγορά των βιβλίων σας;

Στο οικονομικό πεδίο, «φέσια» και καθυστερημένες πληρωμές από χοντρεμπόρους και βιβλιοπώλες (το φαινόμενο υπήρχε και πριν την κρίση, τώρα έχει επιδεινωθεί) καθώς και η ληστρική (νταβατζίδικη ίσως είναι σωστότερη λέξη) αντιμετώπιση από το κράτος και την εφορία. Επιπλέον, σε μια χώρα που ούτως ή άλλως οι άνθρωποι δεν διαβάζουν πολύ, αν προσθέσουμε το 30% ανεργία και άλλους τόσους που φυτοζωούν με πενιχρούς μισθούς, καταλαβαίνουμε ότι ακόμα κι αυτοί που θα’ θελαν να παίρνουν βιβλία, δυσκολεύονται πολύ.

Κατά τα άλλα, όσο πιο μικρός σε μέγεθος είναι ένας εκδότης, τόσο δυσκολότερο είναι να διακινήσει τα βιβλία του και ακόμα δυσκολότερο να τα προβάλλει όπως πρέπει.

Διατηρείτε προσωπική σχέση με τους έλληνες συγγραφείς σας;

Το μεγαλύτερο ίσως όφελος από την μέχρι τώρα εκδοτική διαδρομή μου είναι 4-5 πολύτιμες φιλίες, με ανθρώπους που δεν τους ήξερα και γίναμε φίλοι κατά τη διάρκεια της εκδοτικής μας συνεργασίας. Στενή σχέση με όλους τους συγγραφείς είναι αδύνατον να έχει ένας εκδότης, συν τοις άλλοις και για λόγους χρόνου.

Ποια βιβλία περιλαμβάνονται στα άμεσα εκδοτικά σας πλάνα;

Η ολοκλήρωση των Απάντων του Φρίντριχ Νίτσε στις κλασικές πλέον μεταφράσεις του Ζήση Σαρίκα. Μεταφραστικό έργο ζωής και πραγματικός άθλος για τον ίδιο, καμάρι για εμένα να φιλοξενώ αυτή την σειρά στο Πανοπτικόν. Έχουμε εκδώσει 13 από τους 16 τόμους και έπεται συνέχεια.

Περιοδικό Πανοπτικόν. Περί τίνος πρόκειται;

Το Πανοπτικόν είναι ένα περιοδικό πολιτικής φιλοσοφίας και κριτικής. Όπως είπα και άλλοτε, στοχαστές ή ρεύματα σκέψης με τα οποία συνομιλεί είναι όλες οι τάσεις της αναρχικής και ελευθεριακής παράδοσης, αλλά και πιο πρόσφατοι στοχαστές που άσκησαν κατεδαφιστική κριτική σε όψεις της σύγχρονης κυριαρχίας. Όλοι οι στοχαστές που έχουν φιλοξενηθεί στις σελίδες του, βέβαια, δεν συμφωνούν μεταξύ τους, αλλά αυτό που με ενδιαφέρει δεν είναι να συντάξω ένα νέο ευαγγέλιο (πολιτικής) σκέψης που θα προστεθεί στα ήδη υπάρχοντα. Με ενδιαφέρει ένας ουσιαστικός διάλογος διαφόρων τάσεων σκέψης, που όλες όμως έχουν μία κοινή συνισταμένη: την ανυποχώρητη κριτική του υπάρχοντος, γιατί θεωρώ πως μόνον όποια σκέψη πάει «κόντρα στην εποχή της», έχει λόγο ύπαρξης. Ταυτόχρονα -δεδομένου ότι η ύλη του περιοδικού είναι μοιρασμένη ανάμεσα σε μεταφρασμένα και πρωτότυπα κείμενα-, με ενδιαφέρουν πάρα πολύ και οι αντίστοιχες (τηρουμένων των αναλογιών) απόπειρες πραγματικά ριζοσπαστικής και ανεξάρτητης σκέψης που εκδηλώνονται από σύγχρονους έλληνες στοχαστές.

Πρώτη δημοσίευση: στο Λιστολόγιο του mic.gr.