Jana Bauer – Πώς να τρομάξεις ένα τέρας

Μια ισχυρή παραβολή για τον εκφοβισμό

Υπάρχουν ακόμα τέρατα στην εποχή μας, ή, μάλλον, υπήρχαν ποτέ; Κι αν η απάντηση είναι καταφατική, είναι δυνατόν να κρύβεται ένα τέτοιο κάτω από το κρεβάτι μας ή μέσα στην ντουλάπα; Φυσικά και υπάρχουν, σε μια σύγχρονη εκδοχή, και μας βασανίζουν όλους, ανεξάρτητα από φαντασιακές, παραμυθικές ή μεταφυσικές δοξασίες/διηγήσεις. Απλώς έχουν αλλάξει μορφή: έχουν ανθρώπινα χαρακτηριστικά αλλά αναφέρονται κυρίως σε συμπεριφορές. Και ποια πιο τερατώδης από τον εκφοβισμό ή, αλλιώς, μπούλινγκ;

Η φύση αυτών των τεράτων είναι πολύ πιο σύνθετη από την παλιά ζωόμορφη εμφάνισή τους. Δεν διακρίνονται άμεσα, εντοπίζονται δύσκολα και η αντιμετώπισή τους μοιάζει αδύνατη. Συχνά οι ίδιοι δεν αντιλαμβανόμαστε το σταδιακό φάγωμα και την καταρράκωση που μπορεί να μας επιφέρουν. Όπως συμβαίνει και στον Φίλιπ τον Λαγό, φίλο του Ότο του Ακρίδα: το πρόσωπό του έχει μια μόνιμη έκφραση θλίψης, το τσάι στο χέρι του τρέμει, έχει χάσει τον ύπνο του, το χαμόγελο τον έχει εγκαταλείψει. Ο λόγος; ένα τέρας βρίσκεται κάτω από το κρεβάτι του.

Ο Ότο είναι πρόθυμος να βοηθήσει στον φίλο του, αντλώντας από τις γνώσεις του. Όμως στην άνοδό τους από το κλιμακοστάσιο παρατηρούμε μια φαινομενικά απλή «λεπτομέρεια»: ένα άλλο αγόρι, ο Έντι ο Σκουλήκας, ξεπροβάλλει από μια πόρτα, σαν να του είχε στήσει ενέδρα, και του βάζει τρικλοποδιά. Ο Φίλιπ δεν εκπλήσσεται – είναι κάτι σύνηθες. Ο Ότο αναφέρεται σε τρία είδη τεράτων, στους ιδιαίτερους, πολύπλοκους χαρακτήρες τους και τους αντίστοιχους ευφάνταστους τρόπους αντιμετώπισης: τι μπάντες με χάλκινα, τι μουσική στο διαπασών, τι σιρόπια από βατόμουρο, τι απειλές για μπάνιο, τίποτα. Πρέπει να είναι κάποιο άλλου είδους τέρας, πολύμορφο και ανθεκτικό.

Σε τέτοιες περιπτώσεις συνεχίζουμε να ζητάμε βοήθεια, ιδίως από γνώστες μεγαλύτερης ηλικίας, όπως ο κύριος Κρόταλος, ακόμα ψηλότερα στην πολυκατοικία, ο οποίος έχει ταξιδέψει ανά τον κόσμο, κάτι ολοφάνερο στον χώρο του, που είναι γεμάτος μάσκες, μπιμπελό, περίεργα αντικείμενα και φυσικά βιβλία ως το ταβάνι. Και είναι η ίδια η πείρα του που τον καθοδηγεί: κάποτε βασανιζόταν κι αυτός από ένα παρόμοιο τέρας και ένοιωθε να αιωρείται μόνος και αβοήθητος στο διάστημα – η μεταφορά είναι έξοχη. Το όνομά του είναι Ουράκλας και το αντίδοτο περικλείεται σε ένα μικρό κουτάκι.

Η αγωνία στο αποκορύφωμα. Επιστροφή στην κρεβατοκάμαρα του Φίλιπ, το κουτί σπρώχνεται κάτω από το κρεβάτι, μια μαύρη και ασαφής τερατόμορφη ουσία το αρπάζει και πέφτει στην παγίδα, οι δυο φίλοι το τυλίγουν μ’ ένα χαλί καΙ κατεβαίνουν γρήγορα τις σκάλες να το πάνε μακριά. Κρυμμένος στις σκάλες παραμονεύει ο Έντι ο Σκουλήκας με μια σφεντόνα. Το εικονικό τέρας είναι αιχμάλωτο, αλλά ο πραγματικός εφιάλτης, όχι. Πρέπει να αντικρίσει το τέρας και να πληροφορηθεί πως, αν δεν σταματήσει, μπορεί ένα τέτοιο να μπει κάτω από το δικό του κρεβάτι. Ο μικρός εκφοβιστής ξυπνάει, ζαρώνει, φοβάται, αντιλαμβάνεται, μπαίνει στη θέση του άλλου. Οι δυο φίλοι παρατάνε το τέρας μακριά, κοντά σ’ ένα ρυάκι, γιατί μπορεί να διψάει. Αυτός που μας βασανίζει δεν εξουδετερώνεται – του δίνεται η ευκαιρία να καταλάβει και να αλλάξει. Τελικά το μαγικό κουτάκι δεν είχε παρά έναν καθρέφτη. Εκεί ο καθένας βλέπει τον εαυτό του: έτσι και εκείνος που εκφοβίζεται βλέπει πως η λύση, το όπλο, η αντιμετώπιση είναι ο ίδιος.

Πρόκειται για μια ισχυρότατη παραβολή για τον εκφοβισμό, ο οποίος απαιτεί τέτοιες εικόνες αφενός για να γίνει αντιληπτός ως βάρος, σχήμα και χρώμα, και αφετέρου να γίνει σαφές πως αντιμετωπίζεται με θάρρος, ηρεμία και με την βοήθεια των γύρω μας, φίλων ή συγγενών. Η ιστορία αποδίδεται ιδανικά με τις πένες της εικονογράφου: το ακατάστατο, σχεδόν αναταραγμένο δωμάτιο του Ότο, τα εργαστήρια των Φίλιπ και κυρίου Κρόταλου, τα μεγάλα κλιμακοστάσια, όλα παίρνουν το μέρος τους στην ιστορία και στο καλό της τέλος

Εικονογράφηση: Μαλκόσια Ζάτζακ [Malgosia Zajac]

Ηλικία: 4+

Εκδ. Μεταίχμιο, 2023, σελ. 40, μτφ. Δέσποινα Δρακάκη [Kako prestrašiti pošast] (Σλοβεν.) /How to frighten a monster, 2020]

Δημοσίευση και στο Πανδοχείο των παιδιών, εδώ.