Πανδοχείο

Περί γραφής

Θα μας συνοδεύσετε ως τη θύρα του βιβλίου που επιμεληθήκατε πρόσφατα;

Είναι ένα βαθύ, ευφυές και γλυκύτατο μυθιστόρημα η Κερένια κούκλα του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου, που εξέδωσαν οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης στη νέα σειρά «Παλαιά κείμενα – νέες αναγνώσεις» την οποία διευθύνω. Η Κερένια κούκλα έχει γοητεύσει γενιές αναγνωστών. Αλλά οι αλλεπάλληλες παλιές εκδόσεις την είχαν κακοποιήσει. Αποκατέστησα το κείμενο με βάση την α΄ έκδοση. Και έγραψα μια μελέτη για τον παράδοξο, ιδιοφυή συγγραφέα και γι’ αυτό το μοναδικό του μυθιστόρημα.

Για ποιο λόγο επιλέξατε το συγκεκριμένο έργο; Με ποιο τρόπο πιστεύετε ότι αφορά τους σύγχρονους αναγνώστες;

Τους αφορά, όπως αφορούν όλα τα μεγάλα έργα όλες τις εποχές. Τους αφορά γιατί ο συγγραφέας μελετά σε βάθος το διαρκές θέμα του έρωτα, γιατί παρατηρεί με ακρίβεια, γιατί εκφράζεται με παλλόμενη πρωτοτυπία.

Σας γνωρίζουμε ως λογοτέχνη και ως ερευνήτρια και καθηγήτρια της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Πώς συνδυάζετε τα δυο, ποιο προηγήθηκε, ποιο σας προσφέρει τις περισσότερες τέρψεις;

Προηγήθηκε η λογοτεχνία, η επιθυμία να καταλάβω και να αποδώσω με τον λόγο τους άλλους, τη φύση, τον κόσμο και τον εαυτό μου. Για να προφυλαχτώ από την πολλή λογοτεχνία χωρίς να απομακρυνθώ απ’ αυτήν, επέλεξα και να την μελετήσω. Τώρα δεν ξέρω τι από τα δύο με τέρπει περισσότερο. Όταν αναλύω μεγάλα έργα, είναι σαν να φτιάχνω ένα καινούργιο δικό μου.

Θα μοιραστείτε μια μικρή παρουσίαση – εισαγωγή στο κάθε σας βιβλίο χωριστά (είτε σε μορφή επιγραμματικής παρουσίασης, είτε γράφοντας για το πότε, πώς, υπό ποιες συνθήκες και ποιους πόθους συνεγράφησαν);

Είναι πολλά τα βιβλία, καθότι βρίσκομαι χρόνια στο κουρμπέτι. Θέλω να σας πω μονάχα για το τελευταίο, το αγέννητο ακόμα. Ο τίτλος μού λείπει. Θα το πω Μεταπολίτευση. Ένα αφήγημα ή κάπως αλλιώς; Πάντως πρόκειται για μια εξιστόρηση καταστάσεων που έχω ζήσει σαν παιδί, σαν έφηβος. Τότε που νομίζαμε πως θα αλλάζαμε τον κόσμο, τότε που συμμετείχαμε με πάθος στα κοινά (στα 14 και 15 μας χρόνια). Θέλησα κατά κάποιον τρόπο να λάβω μέρος στη συζήτηση για τη Μεταπολίτευση, να μεταφέρω τη δική μου εμπειρία, εμπειρία μαθητείας στη δημοκρατία. Μετέτρεψα τις εμπειρίες σε κάτι σαν μυθιστόρημα, πολιτικό ου μην αλλά και ερωτικό μυθιστόρημα βέβαια. Συγκέντρωσα και τις μαρτυρίες φίλων από εκείνη την εποχή, τις ενσωμάτωσα στη δική μου αφήγηση, έτσι ώστε το κείμενο βγήκε τελικά, κατά κάποιον τρόπο, πολυεστιακό. Είναι στους τελευταίους μήνες της κυοφορίας. Θα εκδοθεί αρχές του καλοκαιριού.

Θα μας κάνετε μια παρόμοια ξενάγηση στα βιβλία που έχετε επιμεληθεί;

Και πάλι θα σας απαντήσω μονάχα για ένα. Για το υπέροχο Λεμονοδάσος του Κοσμά Πολίτη. Το δούλευα πολλά χρόνια και κατέληξα να γράψω μια θηριώδη μελέτη. Μερικοί φίλοι μού λένε πως ξέφυγα, άλλοι πως τρελάθηκα όλως διόλου. Εγώ λέω πως δεν φταίω αν ο συγγραφέας κάτω από κάθε αράδα έκρυψε ένα ολόκληρο σύμπαν. Ο Κοσμάς Πολίτης και τα σύμβολα… Πού να σταματήσει κανείς; Το βιβλίο, φευ, εξαντλήθηκε και δεν κυκλοφορεί αυτή τη στιγμή. Αλλά θα ξαναβγεί, πιστεύω, από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Το μυθιστόρημα, μαζί με τη μελέτη.

Εργάζεστε με συγκεκριμένο τρόπο; Ακολουθείτε κάποια ειδική διαδικασία ή τελετουργία;

Μπα, τίποτα! Κάθομαι στο κομπιούτερ. Γράφω, διορθώνω, ξαναδιορθώνω, ξαναδιορθώνω, ατέρμονα…

Σκέφτεστε να συνεχίσετε να γράφετε λογοτεχνία;

Άκου λέει! Ποιος μπορεί να κόψει μια συνήθεια που επιπλέον δεν θεωρείται «κακή»;

Ποιος είναι ο προσφιλέστερός σας τρόπος συγγραφής; Πώς και πού παγιδεύετε τις ιδέες σας;

Μερικές φορές, όταν μου λένε «μη σκέφτεσαι», σκέφτομαι πιο εντατικά από ποτέ. Έτσι κάποιες ιδέες, κάποιοι λεπτοί χειρισμοί μού κατεβαίνουν κατά τη διάρκεια του μαθήματος της γιόγκα.

Σας ακολούθησε ποτέ κανένας από τους ήρωες των βιβλίων σας; Μαθαίνετε τα νέα τους;

Μια ηρωίδα την τοποθέτησα σε ένα φοιτητικό δωμάτιο στην Πάτρα και έπειτα σε ένα νησί του Ιονίου, εδώ και κάποια χρόνια. Από τότε με κοιτάζει κατά καιρούς λίγο παραπονεμένα και λίγο θυμωμένα, τραγουδώντας ένα τραγούδι του Σαββόπουλου.

Γράψατε σε τόπους εκτός του γραφείου σας/σπιτιού σας;

Όχι, το πολύ-πολύ να κρατήσω καμία σημείωση, άλλοτε σε κουρελόχαρτα, τώρα στα ειδικά τετραδιάκια που προνοητικοί φίλοι μού χαρίζουν.

Γράψατε ποτέ ποίηση – κι αν όχι, για ποιο λόγο;

Όταν ήμουν μικρή (στη Μεταπολίτευση) είχα σκαρώσει μερικά ποιήματα με τον τρόπο του Αναγνωστάκη, όπως έκαναν και κάποιοι φίλοι μου. Αλλά με έλκει ενστικτωδώς η αφήγηση. Δώστε μου κακή αφήγηση και καλή ποίηση – θα διαλέξω την αφήγηση. Είμαι ζώον πεζογραφικό…

Περί ανάγνωσης

Αγαπημένοι σας παλαιότεροι και σύγχρονοι συγγραφείς. Αγαπημένα σας παλαιότερα και σύγχρονα βιβλία.

Αναρωτιέμαι αν είναι καλύτερη η Άννα Καρένινα του Τολστόι ή η Έμμα της Τζέην Ώστιν. Αυτό είναι το δίλημμά μου τελευταία…

Αγαπημένα σας διηγήματα.

Ανακάλυψα εκ νέου τον Χάκκα: τι ωραίο αυτό το «Ένας χωρισμός», τι ωραίες οι «Εξαιρετικές μου στιγμές»!

Σας έχει γοητεύσει κάποιος σύγχρονος νέος έλληνας λογοτέχνης;

Μου είχε αρέσει πολύ το μυθιστόρημα του Γιώργου Παναγιωτίδη Ερώτων και αοράτων. Έκτοτε δεν έχει πέσει στα χέρια μου κάτι που να με ελκύσει ιδιαίτερα. Αλλά δεν παρακολουθώ με πολλή ζέση, λόγω έλλειψης χρόνου.

Αγαπημένος ή/και ζηλευτός λογοτεχνικός χαρακτήρας.

Τώρα που ξαναδιάβαζα την Έμμα (για την ακρίβεια την άκουγα δραματοποιημένη από το BBC) ερωτεύτηκα λίγο τον Τζον Νάιτλυ, τον σοβαρό, λίγο ζηλιάρη, βαθιά ερωτευμένο και αρκετά είρωνα ανδρικό χαρακτήρα. Αλλά και η πρωταγωνίστρια Έμμα Γούντχαουζ, η ψηλομύτα, η γεμάτη κοινωνικές προκαταλήψεις, η ανταγωνιστική, η ισχυρογνώμων, αλλά κατά βάθος καλών προθέσεων Έμμα, που τελικά καταλαβαίνει τους άλλους και τον εαυτό τους, είναι μια εξαιρετική μυθιστορηματική φιγούρα, ένα παράδειγμα απίστευτης συγγραφικής διεισδυτικότητας.

Περί αδιακρισίας

Ποιες είναι οι σπουδές σας; Διαπιστώνετε κάποια εμφανή απορρόφηση των σπουδών και της εργασίας σας στις επιλογές των βιβλίων και των θεμάτων με τα οποία ασχολείστε;  

Σπούδασα κλασική φιλολογία στο ΑΠΘ. Ίσως από αυτές τις σπουδές μού έχει μείνει η κλίση να ασχολούμαι με θέματα πρόσληψης την αρχαίων μύθων στη σύγχρονη λογοτεχνία. Έχω γράψει μια συλλογή διηγημάτων με τίτλο Εκδοχές της Πηνελόπης και θέμα τις παραλλαγές της πίστης και της απιστίας στα σημερινά ζευγάρια. Γράφω τώρα και ένα βιβλίο όπου μελετώ τη μορφή της Πηνελόπης στη δυτική λογοτεχνία των τελευταίων 100-150 χρόνων.

Πώς βιοπορίζεστε;

Τα τελευταία 18 χρόνια διδάσκω Νέα ελληνική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.

Επιλέγετε συγκεκριμένη μουσική κατά την γραφή, την ανάγνωση ή την κριτική; Γενικότερες μουσικές προτιμήσεις;

Το ιδανικό μου είναι η απόλυτη σιγή. Να μην ακούγεται τίποτα, τίποτα, παρά μόνο το ελαφρό θρόισμα του υπολογιστή, που κι αυτό να είμαι τόσο απορροφημένη ώστε να μην το αντιλαμβάνομαι. Στις λοιπές ώρες, κατά προτίμηση οτιδήποτε περιλαμβάνει φλάουτο.

Τι γράφετε αυτό τον καιρό;

Τις Πηνελόπες που σας ανέφερα παραπάνω. Φεμινιστικό.

Παρακολουθείτε σύγχρονο κινηματογράφο ή θέατρο; Σας γοήτευσε ή σας ενέπνευσε κάποιος σκηνοθέτης, ταινία, θεατρική σκηνή;

Τις προάλλες είδα στα Χανιά, με σκηνοθέτη και ηθοποιό τον Μιχάλη Βιρβιδάκη, ένα έργο για παιδιά: το Ένα αλλιώτικο καλοκαίρι του Μάικ Κένι. Ένας παππούς υποδέχεται την εγγονή του μόνος πια, γιατί η γιαγιά έχει μόλις πεθάνει∙ προσπαθεί να τα βγάλει πέρα μαζί της… Πραγματικά πολύ καλό! Γιατί, αλήθεια, ορισμένα «κανονικά» έργα, για ενηλίκους (είδα δύο τον χειμώνα στην Αθήνα και δεν ξανατόλμησα να πάω θέατρο), να θεωρούν υποχρέωσή τους να εντρυφήσουν στο μη-νόημα;

Αν κάποιος σας χάριζε την αιώνια νιότη με αντίτιμο την απώλεια της συγγραφικής, της μεταφραστικής ή της αναγνωστικής σας ιδιότητας, θα δεχόσασταν τη συναλλαγή;

Αυτό το έχει απαντήσει ο …Οδυσσέας πριν πολλά-πολλά χρόνια, όταν τον καλόπιανε η Κίρκη για να μείνει μαζί της.