1. Οι αχανείς κειμενοθήκες2. Μια λογοτεχνία διαδικτυωμένη: δικαιολογημένη. Δικαιωμένη;
Μιλάω για την Λογοτεχνία στο Διαδίκτυο, ή, καλύτερα, την Διαδικτυωμένη (ή Διαδικτυακή) Λογοτεχνία. Οι όροι είναι κάπως συγκεχυμένοι αλλά, τουλάχιστον, ο δεύτερος εστιάζει περισσότερο στην ιδιότητά της κατάθεσης και ανάρτησής της στο ιντερνετικό άυλο, ενώ ο πρώτος μοιάζει να αφορά γενικά κι αόριστα την παρουσία της στον κυβερνοχώρο, με οποιαδήποτε μορφή, π.χ. κριτική, παρουσίαση κλπ. Κάπως έτσι μας μπέρδεψε και ο εξίσου ευρύς όρος «λογοτεχνικά ιστολόγια», ενώ ακόμα πιο άστοχος «βιβλιοφιλικά ιστολόγια», που επικεντρώνει στο μέσον (με υποψίες, κι εδώ, φετιχισμού) και όχι στο περιεχόμενο. Με την ίδια λογική όλοι όσοι αγαπούν τη μουσική πρέπει να λέγονται … δισκόφιλοι ή σιντόφιλοι, τα δε «μουσικά» ιστολόγια … σιντοφιλικά ιστολόγια.
3. Η άστοργος δωρεά
Ποιο είναι το πρώτο, υποτίθεται ελκυστικό στοιχείο στην λογοτεχνία αυτής της μορφής; Η ευθεία και αδιαμεσολάβητη εγχείριση του κειμένου από τον συγγραφέα προς τον αναγνώστη, χωρίς την μεσιτεία του εκδοτικού οίκου, συνεπώς χωρίς τη βάσανο και το βασανιστήριο της έγκρισης και αποδοχής από τους εμπλεκόμενους της εκδοτικής διαδικασίας· χωρίς, με άλλα λόγια, την εξάρτηση από πλείστα άλλα πρόσωπα. Πρόσωπα που συχνά κάνουν άριστα τη δουλειά τους αλλά και εξίσου συχνά αποτελούν τυχαίες και ακατάλληλες παρουσίες που ασκούν την μικροεξουσία τους απορρίπτοντας χειρόγραφα ή ζητώντας ανταλλάγματα. Για να μην αναφερθούμε στην δεδομένη κοστολόγηση, δηλαδή επιβάρυνση του ίδιου του δημιουργού για την έκδοση του έργου του. Αρκεί όμως αυτή η προσφορά (που δεν στοιχίζει «υλικά» στον αναγνώστη, ούτε βέβαια και στον συγγραφέα) για να στέρξει κανείς με ζέση να διαβάσει το προσφερόμενο κείμενο;
Προσπαθώ να κάνω κάποιες συσχετίσεις με μια αντίστοιχη αίσθηση, καθώς αναπόφευκτα όλες οι ελεύθερες προσβάσεις σε πολιτισμικά προϊόντα ρίχνονται προς βράση στο ίδιο καζάνι. Έχοντας αφιερώσει ένα μεγάλο μέρος της ζωής μου στην ακρόαση πλείστων «ειδών» μουσικής, στεκόμουν πάντοτε καχύποπτος απέναντι σε κάθε εταιρική υπογραφή, ομπρέλα, περιορισμό. Όλοι οι μεσολαβητές, στην ουσία επιχειρηματίες ή έμποροι, ευνόητα επέλεγαν τα προϊόντα τους κυρίως με επιχειρηματικά – εμπορικά κριτήρια. Έτσι όσοι στραφήκαμε στις λεγόμενες ανεξάρτητες εταιρείες βρήκαμε εκεί σε μεγάλο βαθμό αυτό που ψάχναμε, μέχρι να γίνουν κι αυτές στάτους, με τους ίδιους ακριβώς κανόνες (εξ ου και οι αστείες ταμπέλες: είδος μουσικής: «εναλλακτικό» (!), κατάλογος επιτυχιών «indie» (!) – σαν μια Β΄ Εθνική). Συνεπώς το επόμενο βήμα για όσους είδαν την γελοιότητα της κατάστασης αλλά και για όσους έμειναν έξω από την θαλπωρή των εταιριών, στράφηκαν στο διαδίκτυο, πολλαπλασίασαν τις επιλογές μας, διεύρυναν τα γούστα μας, έλκυσαν και έθελξαν.
Στην αρχή απολαύσαμε την «ελεύθερη διακίνηση των πνευματικών προϊόντων» (τουλάχιστο στο βαθμό που ο ίδιος ο καλλιτέχνης είχε το όφελος κι όχι οι αναρίθμητοι ενδιάμεσοι), μετά πνιγήκαμε απ’ την πληθώρα της υπερπροσφοράς και κυρίως από την έλλειψη ποιότητας που, όπως παντού, υπήρχε κι εδώ. Βρεθήκαμε ανάμεσα στις συμπληγάδες της άπειρης ποσότητας και της δύσμοιρης ποιότητας. Πολύ χειρότερα στη λογοτεχνία η εξεύρεση του θελκτικού έργου μέσα στο διαδίκτυο απαιτεί ακόμα περισσότερο χρόνο και άπειρες δοκιμές σε αμφίβολης ποιότητας γραπτά μέχρι να καταλήξεις. Και μάλιστα, μια και πλέον μιλάμε για διαδικτυακό χρόνο που ο καθένας καθημερινά διαθέτει σε συγκεκριμένη ποσότητα εν μέσω απειράριθμων επιλογών, πώς μπορεί κανείς να αφιερώσει μέρος του σε τέτοιες αναγνώσεις; Η μουσική μπορεί να ακουστεί ευκαιριακά, συγκυριακά, δοκιμαστικά – εννοείται προτού δούμε πως μας αφορά, συνεπώς της δώσουμε μια πρόκριση. Κατά πόσο είναι δυνατόν η λογοτεχνία να διαβάζεται φευγαλέα; Κατά πόσο μπορεί κανείς εν μέσω διαφόρων δραστηριοτήτων να διαβάσει στα πεταχτά 2-3 μυθιστορηματικές παραγράφους; Μπορούμε, άραγε, αυτό ακριβώς να αποφύγουμε, να γίνει δηλαδή αυτό το είδος να αποτελέσει μια «δεύτερη» κατηγορία λογοτεχνίας;
4. Η μυρωδιά τους με κάνει να λέω…
Είναι η ίδια η φύση του ηλεκτρονικού μέσου, που, προσωπικά, με εκβιάζει σε ταχύρρυθμη ανάγνωση, σε μια αίσθηση κυνηγημένης προσοχής, σε μια προσπάθεια να ξεπετάξω στα γρήγορα οποιοδήποτε κείμενο, να περιοριστώ στα βασικά του, για να πάω στα χιλιάδες επόμενα. Με υποχρεώνει να πολλαπλασιάσω τον χρόνο μου στην καρέκλα του γραφείου, το δε χέρι μου λειτουργεί μόνο του, το δάχτυλο βρίσκεται διαρκώς στο Page Down – είναι το ίδιο χέρι που ντρέπεται να ξεφυλλίσει στα γρήγορα τις σελίδες των βιβλίων αλλά δεν έχει κανένα πρόβλημα να κυλήσει το ποντίκι προς τα κάτω ή προς οπουδήποτε αλλού. Κάθε διαδικτυακό κείμενο εμπεριέχει την βιαστική ανάγνωσή του, λες και αποτελεί μέρος της «φύσης» του. Η δυνατότητα άμεσης αποθήκευσης σε φάκελο ή, ακόμα ταχύτερα, η εντοίχιση στα «αγαπημένα» για μελλοντική χρήση αποτελεί μια πρόσθετη θνησιγενή ιδιότητα – «ας το αφήσουμε εκεί για άλλη φορά!». Όσο γρήγορα εντάσσεται σε αυτό το εκεί, τόσο εύκολα θα σβηστεί σε κάποιο ξεκαθάρισμα. Και η λίστα με τα αγαπημένα δεν αποτελεί γοητευτική βιβλιοθήκη. Αρκεί – κι εδώ – ένα απειροελάχιστο ποσοστό δευτερολέπτου για να την ρίξει στο πυρ το εξώτερο. Ιδού ο μεγάλος αυτονόητος αντίπαλος των ψηφιακών γραπτών: το πλήκτρο.
Ίσως παραμένω παραδοσιακός αναγνώστης (ενώ έχω αντικαταστήσει δεκάδες άλλες δραστηριότητες με την ηλεκτρονική τους διάσταση: το μέιλ αντί τηλεφώνου, την γραπτή εξομολόγηση αντί της προφορικής κλπ.). Αισθάνομαι πως ένα βιβλίο, ακόμα κι αν το πλησιάσουμε με αρνητική διάθεση, βρίσκεται πάντα εκεί. Διεκδικεί ένα δεύτερο ξεφύλλισμα, μια διαφορετική συγκυρία αναγνωστικής ετοιμότητας. Το διαδικτυακό κείμενο σε περιμένει στον χώρο του, αλλά τα μάτια σου θα προσπεράσουν πολύ ευκολότερα το δικό του ράφι, που λέγεται address. Έχουν γραφτεί τόσα πολλά για την συμμετοχή αισθήσεων και συναισθημάτων στην επαφή με το παραδοσιακό βιβλίο αλλά και σχετικά με την ηλεκτρονική ή την παραδοσιακή ανάγνωση εν γένει που δεν χρειάζεται να επεκταθώ.
5. Η εξύμνηση του αυτονόητου
Το μεγαλύτερο μέρος της διαδικτυωμένης ελληνικής λογοτεχνίας θέλγει και θέλγεται από μια αυτάρεσκη εσωστρέφεια. Έχοντας εξ ορισμού δεδομένες τις κατακτήσεις της «ανεξαρτησίας», της ελευθερίας κινήσεων και έκφρασης και της αμεσότητας, αρκείται στην αίγλη τους και διεκδικεί την προσοχή του αναγνώστη ακριβώς και μόνο λόγω του πρωτότυπου μέσου. Ιδού, φωνάζει, η προσωπική μου έκφραση αυτοπροσώπως, ιδού το προϊόν μου, αγνό και αδιαμεσολάβητο, νομιμοποιούμενο, συνεπώς, να αποκτήσει την προσοχή σου. Οι ίδιες οι προσκλήσεις ανάγνωσης, έτσι όπως διατυπώνονται, μοιάζουν να εστιάζει στα νέα τούτα ήθη: «Διαβάστε το νέο μου μυθιστόρημα, ελεύθερο σε τούτη τη σελίδα! Κατεβάστε εδώ το πρώτο κεφάλαιο! Τυπώστε το σε μορφή pdf!». Φαντάζομαι αν υπήρχε διαδικτυακή διαφήμιση με τους όρους της τηλεόρασης, τι σποτάκια θα είχαμε να υποστούμε! Προς τι τα θαυμαστικά; Για ποιο λόγο ακριβώς θα έπρεπε να ανταποκρινόμαστε στον ενθουσιασμό του λογοτέχνη; Επειδή μας προσφέρει το (αυτονόητο στο διαδίκτυο) δωρεάν έργο του; Σπανίζει η απλή υποδήλωση, η διακριτική γνωστοποίηση, μια σεμνή πρόταση ανάγνωσης. Και πολύ περισσότερο εδώ είναι εμφανής η έλλειψη που παρατηρείται και στις διάφορες παρουσιάσεις βιβλίων σε κοινωνικούς χώρους: κανείς δεν μας λέει για ποιο λόγο θα έπρεπε να το διαβάσουμε, σε τι μας αφορά, ποια θέματα πραγματεύεται. Ούτε καν ο ίδιος ο συγγραφέας, πόσο βασανίστηκε για να το γράψει, πώς το σκέφτηκε, τι διαόλους αντιμετώπισε, πόσο τον ταλαιπώρησε, από ποιες αναγνώσεις έχει περάσει, ποιος αναγνώστης είναι. Ένας λόγος παραπάνω εδώ! Του δίδεται μια πρωτοφανής ευκαιρία να προσπεράσει την σιωπή των μέσων, την ανυπαρξία συζητήσεων με συγγραφείς, εκδιδόμενους ή ανέκδοτους, να μιλήσει για το έργο του κι εκείνος απλώς το πετάει στην αρένα.
6. Νέα φόρμα: παρακαλώ περιμένετε
Πολύ περισσότερο, εδώ μοιάζει να χάνεται μια άλλη ευκαιρία. Η διαδικτυακή φύση μπορεί πραγματικά να προσφέρει μια νέα λογοτεχνική φάρμα, κοινώς μια διαφορετική λογοτεχνική φόρμα. Φωτογραφίες αλλά και βίντεο (ακόμα και δημιουργημένα επί τούτου) μπορούν να σταθούν δίπλα στο κείμενο, όχι ως δευτερεύοντα στοιχεία εμπλουτισμού αλλά ως ισότιμοι συνομιλητές. Σύνδεσμοι, directories, sub-directories, ηλεκτρονικές παραπομπές και συσχετίσεις μπορούν να πολλαπλασιάσουν τα είδωλά του και να οδηγήσουν σε πολλαπλάσιους λογοτεχνικούς ή άλλους τόπους, που μπορεί να υποδέχονται τον αναγνώστη κατ’ επιλογή του. Όπως σε κάθε βιβλιοθήκη κάθε βιβλίο μπορεί και πρέπει να οδηγεί σε άλλα βιβλία, έτσι και το κάθε κείμενο μπορεί να ανοίγει διαδρόμους προς άλλα κείμενα, είτε του ίδιου του λογοτέχνη (που μπορεί εκεί να περιλαμβάνει, ενδεικτικά, διαφορετικές εκδοχές της ιστορίας, προβληματισμούς, σημειώσεις, δευτερεύουσες ιδέες, πρόσθετες αναπτύξεις κ.ο.κ.) είτε όχι. Για όλα αυτά, η διαδικτυακή φόρμουλα αποτελεί τον άριστο χώρο και πλείστοι συγγραφείς στο εξωτερικό το γνωρίζουν καλά.
7. Καταναγκαστικά έργα
Πολλά ιντερνετικά λογοτεχνικά κείμενα, εξάλλου, συχνά αποπνέουν απόρριψη από εκδοτικούς οίκους (υποδεικνύοντας άθελά τους πλην απλόχερα τους λόγους αυτής της απόρριψης) ή απεγνωσμένη επιθυμία να αποτελέσουν όχημα προβολής, δικτύωσης, απόκτησης κοινωνικού προσώπου, ή προσωπικής αυτοέκφρασης (που ορθώς αφορά τον δημιουργό αλλά εμάς καθόλου, γιατί δεν είναι δυνατό να είμαστε διαρκώς διαθέσιμοι υποδοχείς της έκφρασης του καθενός). Το κυριότερο όμως είναι πως συχνότατα πρόκειται για κείμενα χωρίς ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Η περιδιάβαση σε τέτοιες λογοτεχνικές σελίδες έχει τα ίδια αποτελέσματα με την τυχαία λήψη ενός βιβλίου από ένα οποιοδήποτε ράφι βιβλιοπωλείου. Πόσες πιθανότητες έχεις να σε αφορά άμεσα, πόσες πιθανότητες να σε αρπάξει απ’ το μυαλό μια σελίδα, μια φράση;
Υπάρχει δε μια ιδιαίτερη κατηγορία διαδικτυωμένων κειμενογράφων (δεν γράφω λογοτεχνών), που χαρακτηρίζονται από μια λυσσασμένη, μανιασμένη επιθυμία να δημοσιευτούν σε όσο γίνεται περισσότερες ιστοσελίδες. Σε βομβαρδίζουν από παντού. Ακόμα θυμάμαι μερικούς γραφικούς τύπους που στην απεγνωσμένη τους επιθυμία να δημοσιοποιήσουν τις ασυνάρτητες μπούρδες τους τις έστελναν (σεντόνι ολόκληρο) ως δήθεν σχόλια σε ιστολογικές μου αναρτήσεις. Ακόμα κι αν κάποιο κείμενο αξίζει μια ανάγνωση, και μόνο το γεγονός ότι ο αυτουργός του το επιβάλλει με τέτοιο τρόπο, το κατευθύνει αμέσως στον κάλαθο της ανακύκλωσης. Σαν να έρχεται ο οιοσδήποτε να σου τρίβει στη μούρη το νέο του γραπτό. Και ακόμα χειρότερα: να επιβάλλει την παρουσία του στον δικό σου χώρο. Ας ξεκαθαριστεί μια για πάντα: ένα ιστολόγιο και μια προσωπική ηλεκτρονική σελίδα δεν αποτελούν το (περι)πατητήριο του καθενός. Άλλωστε διόλου τυχαία πολλές τέτοιες περιπτώσεις βρίσκουν ως φυσικό τους χώρο το facebook. Η γνωστοποίηση ενός κειμένου, ούτως ή άλλως, είναι, βέβαια, θεμιτή. Αλλά ποιος θα είχε το σθένος να αποκλείσει τα σχόλια που θα ακολουθήσουν («Τι ωραία που τα λες») και τα απειράριθμα «Μου αρέσει»; Κανείς.
7. Οι εξαίρετες εξαιρέσεις
Όπως είναι ευνόητο, οι παραπάνω σκέψεις δεν επιδιώκουν ούτε ενδιαφέρονται να ενδυθούν οιαδήποτε αξιολογική – αντικειμενική κρίση. Πρόκειται για μια απόλυτα προσωπική αναγνωστική εμπειρία, που άλλωστε έχει και τις εξαιρέσεις της. Υπάρχουν πράγματι και στον κυβερνοχώρο ενδιαφέροντα κείμενα, γραφές, τρόποι, ύφη. Είναι όμως η αναλογία αποκαρδιωτική.
Η ποίηση στο διαδίκτυο αποτελεί μια άλλη ιστορία. Σαφώς και υπόκειται σε όλους τους προαναφερθέντες κινδύνους, καχυποψίες, ερμηνείες και παρερμηνείες. Υπάρχει όμως μια διαφορά: ένα ποίημα αναρτημένο στο διαδίκτυο επιζητεί αλλιώς την προσοχή σου, την διεκδικεί και την αρπάζει διαφορετικά, εκεί τα αισθήματα λειτουργούν ακαριαία, η ανατροφοδότηση μπορεί να συμβεί και σε κλάσματα δευτερολέπτου. Άλλωστε η ποίηση είναι δραματικά αποκλεισμένη από τα βιβλιοπωλεία, ο αναγνώστης υποχρεούται να σκύψει το κεφάλι του σε περιορισμένο αριθμό ραφιών για να ευθυγραμμιστεί με τις ισχνές ράχες των ποιητικών συλλογών, η μερίδα της κριτικής προσοχής είναι πολύ μικρότερη. Συνεπώς εδώ «δικαιωματικά» διεκδικεί ένα «δικαιολογημένο» (τι άκομψη λέξη!) μερίδιο προσοχής.
Ούτε βέβαια αναφερόμαστε στην δευτερογενή παρουσίαση ήδη εκδοθείσας λογοτεχνίας, όπως π.χ. αποσπάσματα από έργα, ανθολογημένα κομμάτια, σύντομα διηγήματα, επανεγγραφές παλαιότερων κειμένων κλπ. που αναδημοσιεύονται σε πολλούς δικτυότοπους και τα οποία αποτελούν αυτόνομες προτάσεις, που δεν στέκονται απλώς αυτοτελώς απέναντι στον επισκέπτη τους αλλά και αποτελούν προτάσεις περαιτέρω ανάγνωσης του έργου του, ανοίγματα χαραμάδας προς αυτό. Αλλά ήδη βρεθήκαμε σε άλλα χωράφια.
Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό (δε)κατα, τεύχος 24 (χειμώνας 2010 – 2011), αφιέρωμα: 2001-2010: τα πρώτα δέκα χρόνια. [Ενότητα: On Line Λογοτεχνία, σ. 36-41]. Στις φωτογραφίες, 6 αναγνώστες που επιμένουν στην χάρτινη λογοτεχνία (και μοιάζουν να την απολαμβάνουν) κι ένας που προσπαθεί να συνδυάσει τα δυο είδη…
Πανδοχείο 
Εξαιρετικό, μεστό & πλήρες κείμενο -όπως και τα περισσότερα που έχω διαβάσει, χρόνια τώρα, σε αυτή τη σελίδα. Ωστόσο από τη χαρτογράφηση μοιάζει να λείπει μία συνισταμένη, αυτή του «μη αναγνώστη» που «διαβάζει» στο διαδίκτυο. Η παλιότερη διάκριση ανάμεσα σε βιβλιόφιλους και φιλαναγνώστες, σε όσους δηλαδή θα ήθελαν να μετέχουν στο κοινωνικό γίγνεσθαι προβάλλοντας την εικόνα του πνευματικού ανθρώπου αγοράζοντας βιβλία και διατηρώντας ευτραφείς βιβλιοθήκες στα κοινωνικά σαλόνια τους, το περιεχόμενο των οποίων είχε μάλλον χρησιμότητα μόνωσης των τοίχων παρά πνευματικής τροφής, καθώς κείτονταν -άκοπα τα περισσότερα- στα ράφια τους, και σε όσους αξιοποιούσαν το βιβλίο ως μέσο πρόσβασης στο πνευματικό περιεχόμενο που έκρυβε, εξακολουθεί να ισχύει.
Ισχυρίζομαι λοιπόν ότι είναι δυνατόν κάποιος να διαβάζει “λογοτεχνία φευγαλέα” και “εν μέσω διαφόρων δραστηριοτήτων να διαβάσει στα πεταχτά 2-3 μυθιστορηματικές παραγράφους” υπό τη προϋπόθεση ότι ο μόνος λόγος που το κάνει και ο η μόνη του διάδραση με το περιεχόμενο, είναι ανάλογη με την ενέργεια που ξόδευε ο παλιότερος βιβλιόφιλος να περάσει κάποια ώρα σε ένα βιβλιοπωλείο, να αγοράσει μερικά βιβλία, να διαβάσει στη ράχη τους και στο οπισθόφυλλο, να κρατήσει & να διαβάσει τις επιφυλλίδες του ΒΗΜΑτος που έγραφαν γνωστοί αρθρογράφοι (το “σημαντικοί” δεν ενδιαφέρει σε αυτές τις περιπτώσεις…) σχετικά με το νέο του απόκτημα, πριν το αποθέσει στη συλλογή της βιβλιοθήκης του. Κατ’ αντιστοιχία, κάποιος βρίσκει ένα free e-book, διαβάζει τις πρώτες σελίδες, googlάρει το τίτλο, βλέπει πόσο θόρυβο έχει κάνει, μπαίνει στα fora, στο facebook, ή οπουδήποτε αλλού σχολιάζεται το βιβλίο, κι αφού διαβάσει με ακάματη όρεξη τα λίγα κατεβατά των “φίλων” του, αρχίζει να “διαμορφώνει” άποψη, να διαφωνεί ή να συμφωνεί. Εν τω μεταξύ το e-book παραμένει σε έναν φάκελο του σκληρού δίσκου -αν είναι σε μορφή που κάποιος μπορεί να το αποθηκεύσει τοπικά, ή σε έναν ηλεκτρονικό σελιδοδείκτη, σε κάθε άλλη περίπτωση, αναμένοντας με καρτερία το “ξεκαθάρισμα” που αναφέρετε στο κείμενο σας.
Παρόλα αυτά νομίζω ότι υπάρχουν αρκετοί αναγνώστες που διαβάζουν ηλεκτρονικά. Είμαστε οι φιλαναγνώστες της γενιάς μας (γεννήθηκα το 1975) και έχουμε τη δυνατότητα να διατηρούμε δύο βιβλιοθήκες: μία με έγγραφα / κείμενα / βιβλία σε ηλεκτρονική μορφή και μία στα σπίτια μας, με βιβλία τυπωμένα με μελάνη σε χαρτί, σκληρά και μαλακά εξώφυλλα, ποικίλα σχήματα και γλώσσες. Η αλήθεια είναι ότι -αν και διαβάζω τόνους ηλεκτρονικών εγγράφων & βιβλίων, και μάλιστα χωρίς να τυπώνω, κατευθείαν στην οθόνη- λογοτεχνία προτιμώ να διαβάζω από παραδοσιακό βιβλίο. Στον υπολογιστή διαβάζω συνήθως ο,τιδήποτε άλλο πέρα από λογοτεχνία. Ισως αυτή τη συνήθεια να αλλάξουν οι ηλεκτρονικοί αναγνώστες ψηφιακών βιβλίων (e-book readers). Θα δούμε.
Εκτός από τις αυτονόητες ευχαριστίες για το πέρασμά σας, όλα όσα γράφετε είναι εξαιρετικά ενδιαφέροντα. Και μάλιστα προσθέτουν όψεις του θέματος που μου ήταν άγνωστες.
Ήδη στην πρώτη σας παράγραφο γράφετε πως «από τη χαρτογράφηση μοιάζει να λείπει μία συνισταμένη, αυτή του “μη αναγνώστη” που “διαβάζει” στο διαδίκτυο». Μα πώς θα μπορούσε να υπάρχει μια τέτοια συνισταμένη από τη στιγμή που εξαρχής το κείμενο δηλώνει πως μιλάει από τη σκοπιά ενός «φανατικού» αναγνώστη και προτείνει μια υποκειμενική υπόσταση;
Όταν ο εκλεκτός εκδότης των (δε)κάτων πρότεινε να ασχοληθώ με το θέμα, δέχτηκε ως απάντηση μέσω μέιλ το μεγαλύτερο μέρος αυτού του κειμένου. Του έγραψα δηλαδή ως αρνητική απάντηση στην πρόταση, εξηγώντας για ποιο λόγο ΔΕΝ είμαι ο κατάλληλος να γράψω για την διαδικτυακή λογοτεχνία, για τις αδυναμίες μου να την απολαύσω, άρα και να αφιερώσω τόσες ώρες όσες αρκούν για μια εμπεριστατωμένη άποψη. Μου απάντησε πως το ίδιο το μέιλ αυτό αποτελεί μια προσέγγιση που τον ενδιαφέρει. Κι έτσι, χωρίς καμία σχεδόν αλλαγή, παρά μόνο με τις αυτονόητες διορθώσεις και προσθήκες, δημοσιεύτηκε στο αφιέρωμα. Ο αρχικός τίτλος μάλιστα ήταν: η αδυναμία ενός αναγνώστη να διαβάσει λογοτεχνία στο διαδίκτυο κλπ.
Όσον αφορά τους μη αναγνώστες, αλλά και τις διάφορες ενδιάμεσες ιδιότητες, σαφώς και έχετε δίκιο σε όσα γράφετε. Αλλά και γενικότερα: είμαι σίγουρος πως στο μέλλον τα περισσότερα θα διαψευστούν (και το εύχομαι, γιατί με συμφέρει όσο δεν παίρνει!). Όταν αύριο μεθαύριο οι πόρτες των εκδοτικών οίκων θα είναι κλειστές ως προς τους έλληνες λογοτέχνες (ή εκκολαπτόμενους λογοτέχνες) η αυτονόητη οδός θα είναι η διαδικτυακή. Πιθανώς ο δρόμος της ελληνικής λογοτεχνίας να μην είναι στρωμένος από χαρτί. Αλλά τώρα συζητούμε για το παρόν. Ως προς το οποίο συμφωνούμε πως στον υπολογιστή αμφότεροι διαβάζουμε «ο,τιδήποτε άλλο πέρα από λογοτεχνία».
Ευχαριστούμε για άλλη μια φορά για την γνώμη – που αυτόματα καταλαμβάνει θέση υστερόγραφου στο κείμενο.
Καλημέρα Πανδοχέα,
θέλω και εγώ να σε συγχαρώ για ένα ακόμα εξαιρετικό κέρασμα ανάγνωσης που μας δίνεις, και μπ΄ραβο για το μεράκι σου να γράφεις και να καταθέτεις όλα αυτά τα κεράσματα και τις λογοτεχνικές λιχουδιές στο ηλεκτρονικό σου σπίτι, που είναι ένα κόσμημα.
Το θέμα με την ανάγνωση με απασχολεί από πολύ μικρή, κατά πόσο ευκαιρούμε τελικά στην πεπερασμένη ζωή μας να διαβάσουμε όλα όσα μας ενδιαφέρουν, να τα κατανοήσουμε και να τα απολαύσουμε. Η απάντηση που κάποια στιγμή έδωσα στον εαυτό μου είναι, ότι είναι αδύνατον, τα χρονικά ανθρώπινα όρια μικρά, άρα μπορούμε μόνο ένα μέρος των ενδιαφερόντων αναγνωσμάτων να νιώσουμε. Μου δημιουργούσε άγχος. Περιδιάβαινα με το βλέμμα αλλά και όλες τις αισθήσεις τα ράφια των βιβλιοπωλείων και πελάγωνα, σαν να μπούκωνα από πολλά γλυκά μαζεμένα, που δεν είναι δυνατόν να καταναλωθούν. ‘Αρα, σύνεση και μέτρο και εκεί. Κατάλαβα ότι στη ζωή μου θα διαβάσω όσα μου είναι σημαντικά στις ανά εποχές στιγμές και ηλικίες. Για όλα τα υπόλοιπα, μπορώ μόνο την άυρα τους να νιώσω, από αφηγήσεις, μελέτες, κριτικές. Δεν πειράζει.
Με καλύπτει αρκετά και η τοποθέτηση του Πάρη Καπράλου. Τώρα πια διάβάζω πάρα πολλά πράγματα ον λάιν, αλλά τη λογοτεχνία την απολαμβάνω μόνο με το εντυπο βιβλίο.
Φοβάμαι ότι έστειλα το σχόλιο που αφορούσε το κείμενο για το Διαβάζω στο από κάτω κείμενο, για τη διαδικτυακή λογοτεχνία. ‘Ομως κατά το ήμισυ ισχύουν τα μεν στο ένα και τα δε στο άλλο.
Θέτεις πάρα πολλά ζητήματα στο κείμενο για την διαδικτυακή λογοτεχνία, που ζητούν πολλή συζήτηση.
Να πώ μόνο συνοπτικά ότι υπάρχει εκεί έξω τώρα πια ένας Ωκεανός δημοσιευμάτων , που το καλό του είναι η δημοκρατία, η δυνατότητα έκρασης, έξω από κυκλώματα και «καθεστώτα», από την άλλη ο όγκος είναι τεράστιος και η ποιότητα λίγη, οπότε απαιτείται δυνατό κόσκινο!!!
Εξαιρετική και καίρια η ανάλυση που κάνετε. Να προσθέσω ότι πέρα από την θολή βαβούρα της διαδυκτιακής υπερπροσφοράς, το θέμα της διαχείρισης του χρόνου, της γοητείας της ταχύτητας, της δυνατότητας αναβολής και αποθήκευσης κτλ για μένα προσωπικά υπάρχει και το θέμα του «δωρεάν». Ότι δηλαδή δίνω πολύ περισσότερη προσοχή και χρόνο για κάτι που έχω επιλέξει κι έχω πληρώσει ένα αντίτιμο γι`αυτό.
Επίσης, πέρα από το ιντερνετ, η ηλεκτρονική ανάγνωση μέσα από ένα e-book Reader μπορεί να είναι ιδιαίτερα θελτική. Ξαφνιάστηκα ευχάριστα διαβάζοντας ένα βιβλίο σε ηλεκτρονική μορφή, αν και οι συσκευές είναι ακόμη αρκετά ακριβές.
Tο κείμενό σας είναι μεστό και οι παρατηρήσεις σας ακριβείς. Εγώ θα προσέθετα και το εξής: η ηθική και η αισθητική είναι δύο πράγματα, τα οποία στη βάση τους συναντιούνται. Θα ήταν απορίας άξιον εντέλει να συναντήσουμε στο διαδίκτυο ιδεολογίες και συμπεριφορές, διαφορετικές από αυτές που εδώ και χρόνια κακοποιούν αυτόν τον τόπο, πόσο μάλλον όταν η πρόσβαση είναι εύκολη, δωρεάν και δεν υπάρχουν ούτε όροι ούτε όρια. Φυσικά αυτό που συμβαίνει είναι λυπηρό και απογοητευτικό, διότι, εάν υποτεθεί ότι τα στοιχειώδη κριτήρια αισθητικής έχουν θυσιαστεί στο βωμό της εμπορικότητας, εδώ η έλλειψή τους είναι εμφανής και επί της οθόνης και μάλιστη ορατή με ένα απλό κλικ. Ποιος μπορεί όμως άραγε να το ελέγξει; Ίσως η αποδοχή της πραγματικότητας αυτής, από τη μία πλευρά, και ο περιορισμός σε ελάχιστες ιστοσελίδες που έχουν ποιότητα, από την άλλη, να είναι και ο καλύτερος τρόπος, για να μην χάνεται κανείς στις διαδικτυακές αβύσσους. ΔΙότι,κακά τα ψέματα, ένα έμπειρο μάτι μπορεί να διακρίνει σχεδόν αμέσως και τις προθέσεις και την αισθητική κάθε σελίδας στο διαδίκτυο.