Πανδοχείο

Περί γραφής

Θα μας συνοδεύσετε ως την θύρα του βιβλίου σας;

Το μυθιστόρημά μου («Συγγενής», εκδ. Μελάνι) είναι μια ανήθικη ιστορία. Αλλά και ηθική και σκληρή και τρυφερή, όπως, νομίζω, όλες οι ιστορίες συγγένειας που με παραλλαγές ζούμε οι ίδιοι και βλέπουμε να ξετυλίγονται συνέχεια ολόγυρά μας. Καθημερινά αισθάνομαι ότι λαθρακούω τους θυμωμένους ή χαρούμενους ή φοβισμένους ή υποκριτικούς διαλόγους που, σε μικρογραφία, ανταλλάσσονται και μέσα στο βιβλίο. Οι οικογένειες μας, οι «άνθρωποί μας», οι γονείς, σύζυγοι, φίλοι, είναι εστίες αγάπης αλλά και οργής, τρυφερότητας και βιαιότητας, εμπιστοσύνης και απιστίας. Αν και αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της ζωής μας σπάνια δημιουργούν σχέσεις και συναισθήματα ξεκάθαρα ή, όπως μας αρέσει να τα λέμε, «απλά». Το μόνο ίσως που ξεχωρίζει, αν και ούτε και αυτό απλό, είναι η αγάπη. Όλα αυτά ίσχυαν πάντα, αυτό που όμως αλλάζει τώρα είναι ότι οι συγγενικές μας σχέσεις, οι ισχυρότεροι δεσμοί της κοινωνίας μας, διευρύνονται (και μπερδεύονται) ακόμα περισσότερο από τις  δυνατότητες που μας παρέχει η επιστήμη για «ζωή α λα καρτ». Τόσο το καλύτερο, από μια άποψη, αφού όλοι μπορούν να διαλέξουν τους «δικούς τους» έτσι όπως τους ονειρεύονται, αλλά από την άλλη τόσο το χειρότερο, ακριβώς για τον ίδιο λόγο. Μπορούμε σήμερα να πιαστούμε στα ίδια μας τα δίχτυα επιθυμιών -το βιβλίο αγγίζει κάποια απ’ αυτά.

Έχετε γράψει σε τόπους εκτός του γραφείου σας/σπιτιού σας;

Έχω γράψει παντού. Αλλά γράφω πάρα πολύ δύσκολα, δηλαδή μέχρι να κάτσω να γράψω. Προτιμώ να κάνω οτιδήποτε άλλο εκτός από αυτό, και μέχρι τώρα στη ζωή μου έκανα οτιδήποτε άλλο.

Σας ακολούθησε ποτέ κανένας από τους ήρωες των βιβλίων σας; Μαθαίνετε τα νέα τους;

Τελευταία μου μπήκε η υποψία ότι πρέπει να προσέχω τι γράφω γιατί, όπως λένε και για τις ευχές μας, μπορεί κάποιοι από τους χαρακτήρες να βγούνε αληθινοί. Και, να πω την αμαρτία μου, δεν τους πολυθέλω πια. Δεν ξέρω τι να τους κάνω. Δηλαδή εκείνοι παραμένουν συνεπείς στους ρόλους τους, αλλά εγώ είμαι εξαιρετικά άπιστη απέναντί τους. Μόλις τελειώσει ένα βιβλίο κάνω την αδιάφορη, τους παρατάω εγκλωβισμένους στις σελίδες τους, και πάω για άλλους καλύτερους. Όταν λοιπόν τους αντιμετωπίζω ξαφνικά μπροστά μου, στην αληθινή μου ζωή, σαν ξεμέθυστη και νηφάλια που θέλει να ξεχάσει τι έκανε το προηγούμενο βράδυ, αισθάνομαι φρικτή αμηχανία. «Οι πίσω μου σελίδες», που λέει και ο Σαββόπουλος, μου θυμίζουν τις παλιές μου αμαρτίες: πόσο αφελής και ατελής υπήρξα ως δημιουργός τους.

Πώς και πού παγιδεύετε τις ιδέες σας;

Εννοείται ότι με παγιδεύουν αυτές. Κάποιες φορές είναι μια φράση που επιμένει να επαναλαμβάνεται μέσα μου, ή ένα θραύσμα ιστορίας που κάποιος είπε σε ένα τραπέζι, ή μια φευγαλέα εικόνα που είδα περνώντας έξω από ένα ανοικτό παράθυρο. Αλλά όλες βέβαια είναι στη πραγματικότητα δικές μου ιστορίες, ξεχασμένες, απωθημένες, θαμμένες. Σαν ένα κομματάκι σκοινί που μετά βίας προεξέχει από το χώμα, και που στο τέλος σκύβω και το τραβάω και βλέπω πόσο βαθιά πάει, πόσο μακρύ είναι, και πόσο αντέχω να το τραβήξω.

Ποιες είναι οι σπουδές σας και πώς βιοπορίζεστε; Διαπιστώνετε κάποια εμφανή απορρόφηση των σπουδών και της εργασίας σας στη γραφή σας (π.χ στην θεματολογία ή τον τρόπο προσέγγισης);

Όλη μου τη ζωή εργαζόμουν σαν δικηγόρος και δημοσιογράφος, και έλεγα ότι κάποια στιγμή, όταν θα έχω χρόνο, θα μπορώ να γράφω. Αλλά η ζωή, όπως ξέρουμε, είναι αυτό που συμβαίνει ενώ κάνεις σχέδια για το μέλλον, κι εγώ έζησα μαθαίνοντας τη πειθαρχία της νομικής σκέψης αρχικά και τη πλημμυρίδα του δημοσιογραφικού ροκοκό κατόπιν. Και όλα αυτά φυσικά με επηρέασαν, και με καλό και με αρνητικό τρόπο. Παράλληλα έκανα και μεγάλωσα παιδιά, δραστηριότητα που από μόνη της (αν και καθόλου πρωτότυπη) αποτελεί άσκηση αντοχής και εντατικό ακόνισμα των αισθήσεων. Έχω όμως επίγνωση του ότι έζησα και ζω σε έναν μικρόκοσμο, σε μια πόλη και μια χώρα και, σχεδόν, μια γειτονιά, και ότι  επομένως η θεματολογία μου τείνει να είναι και αυτή στενών οριζόντων.

Γράψατε ποτέ ποίηση – κι αν όχι, για ποιο λόγο;

Μόνο σαν έφηβη, τότε που λίγο-πολύ όλοι όσοι δεν παίζουν μπάσκετ γράφουν ποίηση. Κάποτε στο γυμνάσιο ένας καθηγητής μας είχε ρωτήσει, «τι είναι ποίηση»; Είναι η ομοιοκαταληξία; Η εσωτερική μουσικότητα; Οι στροφές; Το γεγονός ότι βρίσκεται σε ένα βιβλίο που γράφει απ’έξω «Ποιήματα»; Δυστυχώς ο καθηγητής εκείνος δεν μας είχε δώσει την απάντηση, πάντως εγώ δεν έχω ούτε το θάρρος, ούτε τη δεξιότητα, ούτε ό,τι άλλο χρειάζεται για να θέλει και να μπορεί κανείς να γράψει ποίηση.

Αν είχατε σήμερα την πρόταση να γράψετε μια μονογραφία – παρουσίαση κάποιου προσώπου της λογοτεχνίας ή γενικότερα ποιο θα επιλέγατε;  

Πολύ θα μου άρεσε να είχα κάποτε μια πρόταση! Δυστυχώς δεν έχω, εν τούτοις στα σχέδιά μου είναι να γράψω για ένα πρόσωπο της οικογένειάς μου, ένα είδος ιστορικού μυθιστορήματος, αυθαιρετώντας αναίσχυντα.

Περί ανάγνωσης

Αγαπημένοι σας παλαιότεροι και σύγχρονοι συγγραφείς, αγαπημένα σας παλαιότερα και σύγχρονα βιβλία, αγαπημένα σας διηγήματα.

Είναι πάρα πολύ δύσκολο να απομονώσει κανείς αγαπημένους συγγραφείς και αναγνώσματα. Από ένα σημείο και μετά όλα τα βιβλία που έχεις αγαπήσει έχουν κατά κάποιο τρόπο μεταμοσχευτεί μέσα σου κι σχηματίζουν όλα μαζί έναν χορό που συνεχώς μουρμουρίζει κάπου στο πίσω μέρος του μυαλού σου. Κι όλα αυτά χωρίς να είσαι (ακόμα) τρελός. Συχνά μου συμβαίνει να κατεβάσω ένα βιβλίο από τη βιβλιοθήκη μου και να το ξαναδιαβάσω (όπως «Το Πορτρέτο μιας Κυρίας» του Χ. Τζέημς, ή τις «Αναμνήσεις του Αδριανού» της Μ. Γιουρσενάρ, ή το «Άντεργκράουντ» του Βλ. Μακάνιν,  ή το «Εμβατήριο του Ραντέτσκι» του Γ. Ροτ, ή τον «Κύριο Μάνι» του Α.Β. Γεοσούα…)  και λέω ότι δεν υπάρχει κανένας λόγος ούτε να γράφω, ούτε να διαβάσω άλλα βιβλία. Και μετά φυσικά πάω στο βιβλιοπωλείο κι αγοράζω μια αρμαθιά από καινούργια.

Νομίζω πάντως ότι στις πυρκαγιές του μυαλού μου, αυτά που πάντα θα σώζονται πρώτα θα είναι τα διηγήματα του Μπόρχες και του Ρ. Γιέητς

Αγαπημένος ή/και ζηλευτός λογοτεχνικός χαρακτήρας.

Επίσης πολύ δύσκολο να απαντηθεί, για τους ίδιους λόγους. Καθόλου ζηλευτοί και όχι ιδιαίτερα αγαπημένοι, αλλά ανεξίτηλα εντυπωμένοι μέσα μου για τη τραγική τους διάσταση είναι η Λίλυ Μπαρτ του «Σπιτιού της Ευθυμίας» (Ήντιθ Ουόρτον) και ο Ντικ Ντάιβερ, του «Τρυφερή είναι η Νύχτα» (Φιτζέραλντ).

Αγαπημένο σας ελληνικό λογοτεχνικό περιοδικό, «ενεργό» ή μη; Κάποιες λέξεις για τον λόγο της προτίμησης;

Μου αρέσει πολύ το Books Journal γιατί συνδυάζει σοβαρότατα και μελετημένα άρθρα με ακομπλεξάριστη κριτική ματιά, κανένα ίχνος σοβαροφάνειας, και μια φρέσκια «πανοραμική» αντίληψη. Τα πομπώδη κείμενα που κινούνται μέσα στα μεγαλόστομα στεγανά όσων «δικαιούνται να ομιλούν» είναι μεγάλη παγίδα σε τέτοιου είδους έντυπα, και εμένα με κουράζουν.

Τι διαβάζετε αυτό τον καιρό;

Μόλις τέλειωσα την 5λογία του Edward St Aubyn («τα διηγήματα του Melrose») και τη «Γραμμή της Ομορφιάς» του Alan Hollinghurst,  και τώρα διαβάζω το “Umbrella” του Will Self. Οι συγγραφείς αυτοί μοιάζουν να ανήκουν σε μια «παρέα» της σύγχρονης βρετανικής λογοτεχνίας (όχι ισοδύναμου ταλέντου, κατά τη γνώμη μου) που ήθελα να καταλάβω, κυρίως σαν συνέχιση μιας παράδοσης που θα αποκαλούσα «απελπισία με στυλ» -μαύρο χιούμορ, δυστυχία και δράματα στο πλαίσιο των προνομιούχων κοινωνικών τάξεων, σαρκασμός και ειρωνεία κλπ..

Διαβάζετε λογοτεχνικές παρουσιάσεις και κριτικές; Έντυπες ή ηλεκτρονικές; Κάποια ιδιαίτερη προτίμηση στις μεν ή (και) στις δε;

Ναι, διαβάζω ό,τι βρω μπροστά μου, έντυπα και ηλεκτρονικά. Θεωρώ ότι οι λογοτεχνικές παρουσιάσεις του New Yorker αποτελούν από μόνες τους σχολή. (Ο John Wood είναι ο θεός μου). Όταν μια βιβλιοκριτική είναι σωστή, μπορείς πάντα να μάθεις ή να αντιληφθείς κάτι φρέσκο απ’ αυτήν. Με τον όρο «σωστή» δεν εννοώ φυσικά ούτε θετική/αρνητική, ούτε την καταγραφή της πλοκής του βιβλίου, την οποία για κάποιο λόγο θεωρούν ότι απαραιτήτως πρέπει να συμπεριλάβουν. Δεν θέλω να μου πουν τη πλοκή -δεν πρόκειται για κάποιο φαγητό για το οποίο πρέπει να προειδοποιηθώ ως προς τα υλικά του, μήπως μου προκαλέσουν φούσκωμα. Θέλω με τις ειδικές τους γνώσεις, με τον πιο ενημερωμένο τρόπο τους, να με βοηθήσουν να δω το γενικότερο πλαίσιο μέσα στο οποίο κινείται το βιβλίο, να μου δώσουν συσχετισμούς, αναφορές, να με πιάσουν από το χέρι για «να μπω» μέσα σ’ αυτό. «Η γνώμη του ειδικού» (το expert opinion που λένε) δεν έχει καμία σχέση με τα δελτία τύπου που συνήθως διαβάζουμε και μας πείθουν κυρίως για το ότι ο γράφων δεν πρόλαβε να διαβάσει το βιβλίο αλλά διεκπεραιώνει μια υποχρέωση.

Θα μας γράψετε κάποια ανάγνωση σε αστικό ή υπεραστικό μεταφορικό μέσο που θυμάστε ιδιαίτερα;  [μέσο – διαδρομή – βιβλίο – λόγος μνήμης]

Πριν από πολλά χρόνια γυρνούσα μόνη με το πλοίο από την Πάρο και είχε τρομερή τρικυμία. Διάβαζα με τρομερή προσήλωση τον «Κήπο των Φίτζι Κοντίνι» (του Τζ. Μπασάνι) ενώ παράλληλα προσευχόμουν να μην πνιγώ. Με το που έφτασα στον Πειραιά πέταξα το βιβλίο χωρίς να έχω καταλάβει λέξη και ακόμα και σήμερα οι λέξεις «Φίτζι Κοντίνι» μου προκαλούν ακαριαία ναυτία. (Φυσικά το βιβλίο δεν φταίει σε τίποτα).

Περί αδιακρισίας

Οι εμπειρίες σας από το διαδικτυώνεσθαι;

Όλοι πιστεύω έχουμε διαβάσει το διήγημα «Aleph» του Μπόρχες. Εκεί μέσα περιγράφει, πολύ προτού υπάρξει στ’ αλήθεια, αυτό που είναι για μένα το διαδίκτυο! Αυτό το μαγικό που απλώνεται παντού και σου δείχνει τόσο πλατιά αλλά και τόσο μικροσκοπικά ό,τι μπορείς να θελήσεις. Η γνώση στην άκρη των δακτύλων μας. Είμαι αρκετά μεγάλη ώστε να θυμάμαι πώς ήταν προτού αποκαλυφθεί όλος αυτός ο θησαυρός και δεν τον θεωρώ καθόλου αυτονόητο -και δεν τον χορταίνω. Έχω κανονική λαιμαργία με το διαδίκτυο, και θλίβομαι με όσους (συνήθως συνομήλικούς μου) το  στερούνται είτε γιατί το έχουν πάρει από φόβο («μας παρακολουθούν»), είτε έχουν άποψη-φιλοσοφία («δεν έχεις πια προσωπική ζωή», «καλωδιώνεσαι», κλπ). Όπως όλα τα μέσα, η σημασία του βρίσκεται στον τρόπο χρήσης του. Αυτό ισχύει και για τα «μέσα κοινωνικής δικτύωσης» (facebook κλπ), με τα οποία επίσης μπορείς να κάνεις ό,τι θέλεις: από το να γίνεις διάτρητος σαν ελβετικό τυρί γιατί ανεβάζεις προσωπικά δεδομένα, ως το να διαβάζεις ό,τι σε ενδιαφέρει με τον πιο συμπυκνωμένο τρόπο, γιατί έχεις σαν επαφές σου σοβαρούς ανθρώπους που εκτιμάς –και δεν επιθυμείς ούτε να τους γνωρίσεις καλύτερα, ούτε να μοιραστείς μαζί τους το 24ωρο σου.

Αν κάποιος σας χάριζε την αιώνια νιότη με αντίτιμο την απώλεια της συγγραφικής ή αναγνωστικής σας ιδιότητας, θα δεχόσασταν τη συναλλαγή;

Μπορεί και ναι, γιατί θα την ξανάβρισκα. Θα ξανάβρισκα δηλαδή τις μαγευτικές εκείνες στιγμές που πρωτοδιάβασα όλα όσα με έκαναν αυτή που είμαι, χαρίζοντάς μου τον κόσμο μέσα στον οποίο ήθελα και θέλω να ζω. Που πρωτο-ανακάλυπτα βιβλία και ιστορίες και πρωτο-επιχειρούσα να συνομιλήσω μαζί τους γράφοντας τους δικούς μου κόσμους. Ο Μεφιστοφελής παραδοσιακά μας βάζει στο πειρασμό προσφέροντάς μας τη δυνατότητα να ξαναζήσουμε τις γλυκύτερες εμπειρίες της νιότης μας, και για μένα αυτές σίγουρα ήταν οι πρώτες μου επαφές με την λογοτεχνία. Όπως θα έλεγε ο δικός μου Φάουστ, «αχ, να ξαναδιάβαζα το ‘Πόλεμος και Ειρήνη’ για πρώτη φορά!».

Στις εικόνες: Richard Yates, Joseph Roth, Jorges Luis Borges.