Πανδοχείο

Το κουαρτέτο της νεωτερικότητας

O Κάφκα και ο Χάσεκ μας φέρνουν αντιμέτωπους μ’ αυτό το πελώριο παράδοξο. Στη διαδρομή των χρόνων η καρτεσιανή λογική καταβρόχθιζε τη μία μετά την άλλη όλες τις αξίες που είχαν κληροδοτηθεί από τον Μεσαίωνα. Τη στιγμή όμως της ολοκληρωτικής λογικής ο καθαρός παραλογισμός (η δύναμη που δεν θέλει άλλο από τη θέλησή της) είναι εκείνος που θα κυριαρχήσει στη σκηνή του κόσμου, επειδή δεν θα υπάρχει πια κανένα σύστημα αξιών κοινά αποδεκτό που να μπορεί να του φράξει τον δρόμο…

… έγραφε ο Μίλαν Κούντερα στην Τέχνη του Μυθιστορήματος, σ’ ένα από τα δύο αποσπάσματα που επιλέγει η συγγραφέας να μας εισάγει στην κατανόηση του φαινομένου Κάφκα, που έφερε στον λογοτεχνικό κόσμο την απόλυτα νέα ρεαλιστική καταγραφή του παράλογου, συμβατικού γραφειοκρατικού τοπίου και «πέτυχε ό,τι οι υπερρεαλιστές εξήγγειλαν μετά απ’ αυτόν δίχως να το πραγματοποιήσουν στ’ αλήθεια: τη συγχώνευση του ονείρου και της πραγματικότητας».

Η συγγραφέας παρουσιάζει ευσύνοπτα πλην περιεκτικά πορτραίτα των τεσσάρων μοντερνιστών συγγραφέων. Στις περιπτώσεις των Τ.Σ. Έλιοτ και Χ.Λ. Μπόρχες ακολουθεί τριμερή διάκριση βασισμένη στο έργο τους: η ποιητική, τα δοκίμια και τα θεατρικά έργα του πρώτου και η ποίηση, τα πεζά και τα δοκίμια του δεύτερου. Στην περίπτωση του Κάφκα προτάσσει τις μαρτυρίες των Ημερολογίων και των Γραμμάτων και συνεχίζει με κείμενα που αφορούν απόψεις, προσεγγίσεις και ερμηνείες στο έργο του, το Θέατρο [Ο Κάφκα και το θέατρο του Παραλόγου, ο Κάφκα στο θέατρο], τα έργα του και τις απόψεις του Αλμπέρ Καμύ. Η παρουσίαση, τέλος, του Λόρκα περιλαμβάνει ένα γενικότερο κείμενο, τη σχέση με τον Σαλβαντόρ Νταλί, το Ταξίδι στην Αμερική, την Επιστροφή στην Ισπανία, τον θάνατό του, την ποίηση και το θέατρό του.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το κεφάλαιο που αφορά τις ποικίλες ερμηνείες στο καφκικό έργο. Η προσέγγιση των Ζιλ Ντελέζ – Φελίξ Γουατταρί στο έργο Κάφκα – για μια ελάσσονα λογοτεχνία καταρχήν ανασκευάζει το διογκωμένο από τους ψυχαναλυτικούς ερμηνευτές «οιδιπόδειο σύμπλεγμα». Οι ελάσσονες λογοτεχνίες κατά τους συγγραφείς περικλείουν πολιτικά νοήματα και συλλογικό χαρακτήρα στους κόλπους τους κι έτσι ο Κάφκα δεν πρέπει να αντιμετωπιστεί ως εσωτεριστής ή συμβολιστής συγγραφέας της εσωστρέφειας και της ενοχής αλλά ως ένας βαθύτατα πολιτικός συγγραφέας, μάντης του επερχόμενου κόσμου. Η περισσότερο «επίκαιρη και γειωμένη», κοινωνικοπολιτικής φύσεως ερμηνεία του Μίκαελ Λεβί στο έργο Frantz Kafka: Ανυπότακτος ονειροπόλος, επηρεάζεται από τις θέσεις του Μπένγιαμιν για τον συγγραφέα και επιχειρεί να ανιχνεύσει τις εκλεκτικές του συγγένειες με τους αναρχικούς της Πράγας και ιδίως στο κοινό σημείο του μίσους προς την εξουσία και της δίψας για ελευθερία.

Ο Μπένγιαμιν τονίζει και την ιδιαίτερη θρησκευτικότητα στον Κάφκα, με την έννοια μιας αρνητικής θεολογίας που αφορά την απουσία του Θεού και την ανύπαρκτη μεταφυσική αρχή μπροστά στις ικεσίες του ανώνυμου ανθρώπου. Από την άλλη, ο Μωρίς Μπανσό εστιάζει στην σιωνιστική και αντισιωνιστική ιδιότητα του συγγραφέα, λόγω της περιπλάνησης αλλά και της περιφρόνησης για τις εβραϊκές δεισιδαιμονίες αντίστοιχα. Εδώ η λογοτεχνία είναι η συνείδηση της δυστυχίας και όχι η θεραπεία της και στόχος της μετοικεσίας δεν είναι κάποια Γη της Επαγγελίας αλλά η ίδια η έρημος. Ο ρεαλισμός του απορρίφθηκε από τον Γκέοργκ Λούκατς και την μαρξιστική κριτική, που τόνισε την επιμονή των μοντερνιστών στην υποκειμενική όψη του ανθρώπου και στον «μετριασμό της πραγματικότητας», ενώ η γραφή τους θεωρήθηκε ως άρνηση της Τέχνης.

Τα τέσσερα κεφάλαια χαρακτηρίζονται από σαφή θεματικά διαγράμματα και σύντομα κείμενα που καθιστούν το βιβλίο ιδανική και ευσύνοπτη εισαγωγή στο έργο των τεσσάρων συγγραφέων αλλά και περιεκτικό οδηγό ανάγνωσής τους. Η συγγραφέας εργάστηκε ως αρχαιολόγος και έχει ασχοληθεί με την βιογραφία, την ποίηση, το δοκίμιο και την μετάφραση.

Εκδ. Φαρφουλάς, 2009, σελ. 137. Περιλαμβάνεται ενδεικτική ελληνική βιβλιογραφία.

Για την εικονιζόμενη εικονογράφηση του βιβλίου Franz Kafka – Der Prozess βλ. εδώ.