Πανδοχείο

Τα λήμματα ως καταλύματα του βίου

«Τα γράφεις όπως τα θυμάσαι;» με ρώτησε. «Ναι», συμφώνησα, «τα θυμάμαι ακριβώς όπως τα γράφω». [σ. 50]

Αφού λοιπόν η μνήμη ακολουθεί την γραφή και όχι το αντίστροφο, τότε ο καθένας μας οφείλει να συντάξει το δικό του λεξικό, γεμάτο από λήμματα που θα τον βοηθούν να θυμάται. Αν βέβαια συντάξει αυτά τα λήμματα μνήμης από…μνήμης, τότε, υποθέτω, θα έχει διπλό το στρώμα της αυταπ…της μνήμης ήθελα να πω. Εδώ ο συγγραφέας γράφει ως λεξικογράφος και λημματογραφεί ως ποιητής, ως νοσταλγός συντάσσει σχεδίασμα αυτοβιογραφίας (που δεν μπορεί παρά να μείνει ως σχεδίασμα), ως εραστής θυμάται, ως ενήλικος επιστρέφει ως παιδί· εδώ ο σκεπτικιστής φιλοσοφεί, ο κυνικός αφορίζει, ο πειραματιστής δοκιμάζει του κόσμου τα είδη, ο υφολόγος τον μιμείται, ο συνομιλητής μονολογεί, ο μοναχικός ομιλητής αναζητεί τον διάλογο, ο ονειροκρίτης καταγράφει, ο επιστήμονας σμικρύνει τα πορίσματά του σε τρεις γραμμές, ο χιουμορίστας διαβρώνει τα πάντα, ο ειρωνευτής εγκλωβίζει τους πάντες εντός των εξωφύλλων.

Το υπόδειγμα του βιογραφικού του, τύποις αλλά και ουσία υποδειγματικό, εφόσον φανερώνει τα απολύτως απαραίτητα: πως, μεταξύ άλλων, ταξίδεψε και αγάπησε αλλού και πως αν του περίσσευαν περιουσιακά στοιχεία θα τα μετέτρεπε σε μικρά ποσά μια επιτροπή, μοιράζοντάς τα σε άτομα που θέλουν να ξεχάσουν όσα γνωρίζουν για να μάθουν κάτι καινούργιο. Συνεπώς, σκέφτομαι, οι κάτοχοι ακλόνητων εθνικών, θεολογικών, ιδεολογικών και σεξουαλικών βεβαιοτήτων σαφώς και δεν θα είχαν θέση στην κοινότητα των δωρεοδόχων.

Όλοι γράφουν ξέροντας ότι δεν μπορούν να γράψουν. Μόνο οι συγγραφείς δεν γράφουν ξέροντας ότι μπορούν να γράψουν. / Για όλους θα είχε ο θεός, αν είχαν όλοι τον θεό τους. / Όσα χάνονται στη μετάφραση τα κερδίζει το πρωτότυπο;/ Στην εποχή μας το γελοίο δυστυχώς έχει χάσει τη σοβαρότητα που διέθετε άλλοτε [Διάφορα λήμματα]

Η λεξικογραφία, λοιπόν, αποτελεί ζωτικό εργαλείο όπως μας πληροφορεί το λήμμα για την «Αναζήτηση», σύμφωνα με το οποίο, εντοπίζοντας λήμμα που μας κατατοπίζει, προκύπτουν μετατοπίσεις, ενώ καθώς όλοι διαρκώς ψάχνουν κάτι ή κάποιον, η ζωή συνιστά αναζήτηση αντικειμένου ή υποκειμένου, που τελικά ετυμολογείται στο λεξικό της ζωής. «Άγκυρα» σαφώς είναι τα βιβλία, άγκυρα που μας κρατά ενώ σφαδάζουν κύματα ζωής, που θα ήθελαν να παρασύρουν οτιδήποτε, όπως επίσης και «αμαρτία» είναι όσα θέλουμε εμείς να λέμε πως τα θέλει η ζωή.

Εσώκλειστα στα λήμματα, μεταξύ άλλων, μια σημείωση του Ισαάκ Μπασέβις Σίνγκερ, κάποια αποφθέγματα του Καρλ Κράους, ο κατά Βάλτερ Μπένιαμιν πιο αξιέπαινος τρόπος απόκτησης βιβλίων, η νήσος Αντίθασος ως διαλεκτική Antithesis, ένα δελτάριο συμμετοχής σε απομνημονεύματα, μια γενεαλογία σκληρών συζύγων που τυγχάνει να υπήρξαν συγγραφείς, επιβεβαιώνοντας την σαρτρική ρήση πως στη ζωή οι συγγραφείς είναι κατώτεροι των βιβλίων τους, ένα εμβριθές δοκίμιο πάνω στην μεταφυσική των πλυντηρίων της δημόσιας αμερικανικής ζωής, η Αναζήτηση του Χαμένου Γλυκού και μια εκτενής σημασιολόγηση των σχετικών προβληματισμών του Προυστ, του Μπερξόν και άλλων χρονομετρητών,

Υπήρχε ένας διαρκής διάλογος μεταξύ μας, ιδίως όταν δεν μιλούσαμε, γεγονός που μας καθιστούσε αχώριστους μετά από κάθε αποχωρισμό, γράφεται στο λήμμα «Ασανσέρ», το οποίο χωράει μια πλήρη ερωτική ιστορία σε εξίσου πλήρη μικρή φόρμα. Στα ίδια μεγέθη ένα εξίσου εξαιρετικό διήγημα με αρχή, μέση και τέλος [«Χάρλεμ»] κι ένα κανονικότατο αφήγημα [«Χάος»] που, πιστό στην ερμηνεία που καλείται να αποκαλύψει, ξεκινάει με μια καλή συμβουλή σε φίλο για το πώς θα πιάσει κουβέντα σε κοπέλες στο μπαρ αλλά, μπροστά στην εμπλοκή της, επεκτείνεται στην θεωρία του χάους, την αναζητά στις επιστημονικές φαντασίες του Ρέι Μπράντμπερι και καταλήγει σε προσωπικές ιστορίες με χαοτικές επιπτώσεις.

Θα διαβάσετε επίσης πως γίνεται και στο λήμμα Φάρσαλα ενυπάρχει όχι απλώς το μικρό και μικρογράμματο έπος Φαρσαλιάδα αλλά και το σύντομο δράμα Τριστάνος και Ιζόλα, φόρος τιμής σ’ εκείνες τις οικιακές συσκευές, σε κάποια από τις οποίες άλλωστε η οθόνη του φούρνου καθιστά την οικιακή συσκευή κουζίνας μια θερμά (παρά τον ΜακΛούαν) τηλεόραση, που φιλοξενεί ένα σίριαλ δικαίως ψητών και αδίκως ψημένων. Και παρόλο ο συγγραφέας συχνά διαφωνεί με συμβουλές που δίνει, προτείνει σε υπεύθυνο κινηματογράφου να μην δείχνει Προσεχώς, αφού κάποιο κοινό θα έρθει έτσι κι αλλιώς, αλλά Προηγουμένως, σκηνές από ταινίες που ήδη προβλήθηκαν, ώστε να δουν τι έχασαν. Κατά τα άλλα, αν η μόνη απάντηση στο ερώτημα «ποιο θεωρείτε το καλύτερό σας έργο» είναι Το επόμενο, τότε αξίζει να γράψει ένα βιβλίο με αυτόν ακριβώς τον τίτλο.

Τι μουσική «παίζει» άραγε στο Λεξικό; Μα την υδραυλική, δηλαδή την μουσική των νερών, όπου και το σπαρταριστό αληθές περιστατικό με πρωταγωνιστή τον Τζόσουα Μπελ. Ο κορυφαίος βιολιστής έπαιξε στο μετρό στην Ουάσιγκτον επί σαράντα πέντε λεπτά και δεν σταμάτησαν παρά έξι άτομα για να σταθούν να τον ακούσουν, ρίχνοντας ελάχιστα κέρματα, ενώ είχε προηγηθεί δυο μέρες πριν μια sold out συναυλία με ακριβά εισιτήρια. Η εφημερίδα που ενορχήστρωσε το πείραμα έθεσε τα σχετικά ερωτήματα: Αντιλαμβανόμαστε κάτι όμορφο σε ακατάλληλη στιγμή σε κοινόχρηστο χώρο; Σταματάμε να το απολαύσουμε; Αναγνωρίζουμε το ταλέντο σε περιβάλλον όπου δεν το περιμένουμε; Πόσα πράγματα μπορεί να μας διαφεύγουν; Αν δεν έχουμε ούτε μία στιγμή να σταθούμε να ακούσουμε έναν κορυφαίο μουσικό να παίζει ορισμένα από τα ομορφότερα κομμάτια σε ένα σπουδαίο μουσικό όργανο, ποια άλλα πράγματα μας διαφεύγουν; [σ. 176 – 177]

Η μοναδική ζαβολιά του συγγραφέα είναι πως μας υποκλέπτει την τελευταία μας παράγραφο, όπου συνήθως, κι ενώ μέχρι τότε έχουμε ευφρανθεί επαναδιατρέχοντας, αντιγράφοντας και ενοποιώντας τα σημειωμένα αποσπάσματα του βιβλίου, αντιλαμβανόμαστε πως πρέπει να γράψουμε και τρεις κουβέντες για το τι και το πώς του βιβλίου, εκείνος μας προλαβαίνει, τα γράφει όλα στο οπισθόφυλλο (που συνήθως αντιγράφουν επί λέξει οι βιαστικοί δημοσιογράφοι του βιβλίου), τα περιλαμβάνει και στο σχετικό λήμμα, κι εμείς τώρα από/με δεύτερο χέρι γράφουμε πως το Λεξικό του συνιστά αλφαβητικό μυθιστόρημα ενός συγγραφέα, αλφαβητάριο νεκρών και ζωντανών και άλλα άγραφα αλλά τόσο απολαυστικά στην ανάγνωση λήμματα.

Οι αναγνώστες διαβάζουν λογοτεχνία πιστεύοντας ότι πρόκειται για αυτοβιογραφία, γεγονός που εξάπτει την φαντασία, γράφει ο Χουλιαράς στο λήμμα «Αυτοβιογραφία & Λογοτεχνία». Οι συγγραφείς γράφοντας αυτοβιογραφίες πιστεύοντας ότι παράγουν λογοτεχνία, γεγονός που ευεργετεί τη φαντασία, συνεχίζει η δεύτερη παράγραφος του ίδιου λήμματος. Και βιβλία αγοράζονται για δώρα, που κανείς δεν πρόκειται α διαβάσει, γιατί αν η λογοτεχνία αντικαθιστούσε τη ζωή, κανείς δεν θα έγραφε όσο ζούσε – ψελλίζεται κάπου παρακάτω. Σύμφωνοι, λοιπόν, ας κλείσουμε τις λογοτεχνίες και ας πάμε να ζήσουμε. Αλλά προικισμένοι όσοι, αυτά που θα ζήσουν και τα άλλα που θα δουν, τα εντάξουν σ’ ένα τέτοιο λεξικό.

Εκδ. Μελάνι, 2013, σελ. 215.

Πρώτη δημοσίευση: mic.gr, στο Βιβλιοπανδοχείο, 147/Λήμματα – καταλύματα ζωής.