Συλλογικό – Ιστορίες Μπονζάι ’14. 83 μικρά διηγήματα. Μια Ανθολογία (επιμ. Ηρώ Νικοπούλου – Γιάννης Πατίλης)

F­l­a­sh Fi­ction, M­i­c­ro F­i­c­t­i­on, S­ud­den F­i­c­t­i­on, N­a­no F­i­c­t­i­on, S­h­o­rt S­h­o­rt S­t­o­ry, M­i­c­ro S­t­o­ry, F­a­st F­i­c­t­i­on, P­o­s­t­c­a­rd F­i­c­t­i­on, Sn­ap Fi­ction στα αγγλικά, M­i­c­r­o­f­i­c­t­i­on, N­a­n­o­f­i­c­t­i­on, F­i­c­t­i­on é­c­l­a­ir στα γαλλικά, F­l­a­sh N­o­v­e­l­la στα ι­τα­λι­κά, Μi­c­r­o­f­i­c­c­i­on, R­e­l­a­to de t­a­za de c­a­fé [Ιστορία φλιτζανιού του καφέ], R­e­l­a­to de t­a­r­j­e­ta p­o­s­t­al [Ιστορία της ταχυδρομικής κάρτας], R­e­l­a­to t­e­l­e­f­o­n­i­co [Τη­λε­φω­νι­κη ιστορία], Μi­c­r­o­r­e­l­a­to, Μi­n­i­f­i­c­c­i­on, R­e­l­a­to m­i­n­i­mo στα ισπανικά), K­o­r­t­p­r­o­sa στα σουηδικά…είναι μόνο μερικοί από τους όρους με τους οποίους προτάθηκε η απόδοση του «υπέρμικρου διηγήματος», ή αλλιώς της «ιστορίας – μπονζάι». Έχουμε ήδη ενθουσιωδώς εκφραστεί για την σύντομη αυτή πεζογραφική φόρμα, που έχει ως βασικά ειδοποιητικά χαρακτηριστικά την πλοκή και τον μικρό αριθμό λέξεων – ουσιαστικά την συνειδητή επιδίωξη της βραχύτητας και την ιδέα ενός παρόντος ή εξυπακουόμενου αφηγηματικού όλου – και που γνωρίζει μια εκπληκτική διαδρομή σε πολλές χώρες και πολλές γλώσσες.

Έχουμε, επίσης, ήδη επικροτήσει την επιλογή του όρου μπονζάι που καθιέρωσε το περιοδικό Πλανόδιον, το οποίο όχι μόνο μας γνώρισε με τον συναρπαστικό κόσμο αυτής της πεζογραφικής μινιατούρας αλλά και μας τον παρουσίασε σε τρία απολαυστικά αφιερωματικά τεύχη που διαβάσαμε και ξαναδιαβάσαμε και φυσικά παρουσιάσαμε εδώ στο Πανδοχείο, στις αναρτήσεις για τα τεύχη 50 [Αμερικανικό Μπονζάι], 51 και 52 [Ελληνικό Μπονζάι· στις τέσσερις πρώτες παραγράφους της παρουσίασης του 51^ου τεύχους αναφέρονται όλα τα σχετικά στοιχεία του είδους]. Δυο από τα σχετικά κατατοπιστικά κειμένα του Γιάννη Πατίλη αναδημοσιεύονται στο διπλό επίμετρο του βιβλίου [Ιστορίες Μπονζάι. Σκέψεις για το σύγχρονο διήγημα και τις ρίζες του και Η ιστορία ενός «όρου»]. Έχουμε, τέλος, ευτυχώς προσκληθεί σε μια διαρκή και συνεχώς τροφοδοτούμενη ηλεκτρονική ανθολογία τέτοιων ιστοριών, που συγκεντρώνονται στην σελίδα Ιστορίες Μπονζάι.

Συνεπώς, η αναγνωστική μας ευφροσύνη είναι δεδομένη όταν ξεφυλλίζουμε μια εκλογή από την πλούσια και αχανή αυτή συλλογή, δηλαδή μια ανθολογία της … ανθολογίας: 83 μικρά διηγήματα που επιλέχτηκαν από 566 που απάρτιζαν την σχετική διαδικτυακή συλλογή μέχρι την στιγμή του τυπωθήτω· δεκάδες δηλαδή κομψοτεχνήματα που μας προσκαλούν σε σύντομη ανάγνωση μα διαρκή σκέψη. Η ανθολογία είναι περιεκτικότατη και αντιπροσωπευτική καθώς περιλαμβάνει επιλογή από τρεις βασικές δεξαμενές: κείμενα από το τυπωμένο πεζογραφικό απόθεμα του παρελθόντος, επιλογή από τις πολυάριθμες συνεργασίες των αναγνωστών του ιστολογίου (άρα και από παλαιότερους και νέους αλλά κυρίως προωτοεμφανιζόμενους συγγραφείς) και μεταφράσεις από τα πλέον ενδιαφέροντα και αν­τι­προ­σω­πευ­τι­κό­τε­ρα δείγ­μα­τα του είδους, τα οποία εντοπίζουν μεταφραστές συνεργάτες του ιστότοπου από τα ξε­νό­γλωσ­σα δι­α­βά­σμα­τά τους.

Το κριτήριο της ποιότητας είναι σαφώς πρώτο και δεδομένο, αλλά δεν υπήρξε το μόνο· καλύπτονται όλα τα αριθμητικά δεδομένα του μικρού διηγήματος: από το υπέρμικρο (μέ­χρι 200 λέ­ξεις) μέχρι το πολύ σύν­το­μο (200-1000 λέ­ξεις) και το σύν­το­μο (1000-2000 λέ­ξεις), εκτενές υφολογικό φάσμα (από τον ρεαλισμό και την αυτοβιογραφία, μέχρι τον εσωτερικό μονόλογο, το φανταστικό, την ψυχογραφία, το μυστήριο, την ανατροπή), μεγάλο θεματολογικό εύρος και (στα ελληνικά κείμενα) ποι­κί­λες γλωσ­σι­κές μορ­φές και ιδιώματα, ενώ επιλέγονται μεταφράσεις από δώδεκα ξένες γλώσσες.

Πόσο δύσκολη η επιλογή! Αν έπρεπε να προκρίνω εκείνα που διάβασα τις περισσότερες φορές, αυτά θα ήταν:

 … το σπαρταριστό Βλέπω φάντασμα, γλιτώνω με τρομάρα του Βούλγαρου Βέσελ Τσανκόφ, αλιευμένο από την χιουμοριστική του ιστοσελίδα, όπου η γκογκολική μεταφυσική λιώνει σε ευφυή πολιτική προσγείωση. Τι μπορεί λοιπόν να είναι ένα φάντασμα μέσα στο σπίτι; Ένα κλασικό λευκοντυμένο πλάσμα ή το φάντασμα του Κομμουνισμού; Μό­νο ποὺ οἱ ὑ­λι­στὲς πρέ­πει νὰ μεί­νουν ἥ­συ­χοι. Τὰ φαν­τά­σμα­τα στὸν τό­πο μας δὲν ἐμ­φα­νί­ζον­ται ἀ­πὸ τὸ που­θε­νά. Γιὰ νὰ σκε­φτοῦ­με λι­γά­κι! Ὅ­λες οἱ ἀ­νεκ­πλή­ρω­τες ὑ­πο­σχέ­σεις πλα­νι­οῦν­ται ἀ­νά­με­σα στοὺς ἀν­θρώ­πους καὶ πε­ρι­μέ­νουν τὴν πραγ­μα­το­ποί­η­σή τους. Καὶ γιὰ πο­λὺ και­ρὸ ἀ­κό­μα θὰ πε­ρι­μέ­νουν, καὶ γιὰ πο­λὺ και­ρὸ ἀ­κό­μα θὰ πε­ρι­πλα­νι­οῦν­ται πρὶν βροῦν τὴ γα­λή­νη τους. Άρα, ποια είναι η απύλυτα σημερινή απάντηση στο ερώτημα της ταυτότητας του φα[ντα]σματικού εισβολέα;

… η εκ των υστέρων εξομολόγηση της Σαμάνθα Σουκ [Γιατι δεν έπρεπε να έχεις πάει εξαρχής] πάνω σε μια απόλυτα σύγχρονη γυναικεία περίσταση, σε δευτεροπρόσωπη γραφή και μελλοντική χρονολόγηση. για την συνάντηση δυο παράνομων εραστών στο καταθλιπτικό Βαλέχο κάπου στη μέση του αυτοκινητοδρόμου, τον εξευτελισμό της αναμονής του άλλου, το τσιγάρο στον χώρο στάθμευσης, την συνειδητοποίηση ότι η όλη φάση είναι ένα λάθος.

Με­τὰ ἀ­πὸ μι­σὴ μπύ­ρα, θὰ ἀρ­χί­σεις νὰ φλερ­τά­ρεις, θὰ πιά­σεις τὸ χέ­ρι του καὶ ἐ­νάν­τια στὴ σω­στή σου κρί­ση, θὰ προ­τεί­νεις ἕ­να δω­μά­τιο στὸ Μο­τὲλ 6. Πρὶν αὐ­τὸς συμ­φω­νή­σει, ὁ δι­σταγ­μὸς θὰ ἀ­στρά­ψει στὸ πρό­σω­πό του γιὰ λί­γο, ἀλ­λὰ ἀρ­κε­τὴ ὥ­ρα γιὰ νὰ τὸ μαρ­τυ­ρή­σει. Καὶ οἱ δυ­ό σας γιὰ τὸ ὑ­πό­λοι­πo τῆς νύ­χτας θὰ ξέ­ρε­τε πὼς ἡ ἰ­δέ­α γιὰ τὸ μο­τὲλ ἦ­ταν δι­κή σου. Ἀ­κό­μη κι ὅ­ταν ἐ­κεῖ­νος τὸ πλη­ρώ­σει, ἐ­σὺ θὰ νι­ώ­θεις σὰν κυ­νη­γός, τὸ ὁ­ποῖ­ο εἶ­ναι τὸ ἀν­τί­θε­το τοῦ νὰ νι­ώ­θεις πο­θη­τὴ […] Μὴν ὁ­δη­γή­σεις μέ­χρι τὸ Βα­λέ­χο, ἐ­πει­δὴ με­τὰ ἀ­πὸ ὅ­λες αὐ­τὲς τὶς προσ­δο­κί­ες τὸ σὲξ θὰ εἶ­ναι μέ­τριο καὶ ἐ­κεῖ­νος θὰ ὑ­πο­φέ­ρει ἀ­πὸ ἕ­να αἴ­σθη­μα ἀ­νη­συ­χί­ας, ποὺ θὰ σὲ ξε­νε­ρώ­σει…

… η αλησμόνητη γραφή του Μάριου Χάκκα που άλλωστε έγραψε τόσα εξαιρετικά διηγήματα/αφηγήματα – εδώ εκφράζεται με τον δικό του τρόπο Ένας χωρισμός:

Λέ­ω νὰ φέρ­νω κα­μιὰ γυ­ναί­κα νὰ μοῦ συ­γυ­ρί­ζει. Με­τὰ θὰ τ’ ἀ­να­κα­τώ­νω σὰ νἄ­σου­να ἐ­σύ, ἄ­στα­τη κι ἀ­κα­τά­στα­τη, ὄ­χι γιὰ νὰ θυ­μᾶ­μαι τὴν πα­ρου­σί­α σου, ἀλ­λὰ ἔ­τσι, γιὰ νἄ­χει καὶ κά­ποια δου­λειὰ ἡ γυ­ναί­κα ποὺ θὰ συ­γυ­ρί­ζει. / Ἔ­χει καὶ κά­ποι­ο ὄ­φε­λος αὐ­τὸς ὁ χω­ρι­σμός. Βλέ­πω πιὰ τὴν ἀ­να­το­λὴ τοῦ ἥ­λιου, κά­τι ποὺ τὄ­χα στε­ρη­θεῖ μα­ζί σου, ἄ­σχε­τα βέ­βαι­α ἂν πε­ρι­μέ­νω ἀ­π’ τὰ με­σά­νυ­χτα. Ὅ­μως στὸ λέ­ω, κον­τά σου εἶ­χε χον­τρή­νει τὸ κε­φά­λι μου ἀ­π’ τὸν ὕ­πνο, κι ἂν ξα­γρυ­πνά­ω τώ­ρα εἶ­ναι ποὺ πε­ρι­μέ­νω τὴν ἀ­να­το­λὴ καὶ τί­πο­τε ἄλ­λο

… και το κατάφορτο συναισθημάτων – χωρίς την παγίδα της συγκίνησης – κείμενο του Τσακ Πάλανιουκ με τον αρχικά αποστασιοποιημένο ήρωά του που πηγαίνει ως εθελοντής Συνοδός σ ένα άσυλο όπου ετοιμοθάνατοι ζητούν συντροφιά για περίπατο και στοχάζεται πάνω στα προσωπικά αντικείμενα των άτυχων πελατών του.

Ανάμεσα στους ογδόντα τρεις συγγραφείς του τόμου περιλαμβάνονται αρχαίοι και πάντα μοντέρνοι μάστορες του είδους [Άντον Τσέχωφ, Γκυ Ντε Μωπασσάν], κορυφαίοι παλαιότεροι και νεότεροι συγγραφείς [Άμπροουζ Μπηρς, Χάινριχ Μπαιλ, Ντίνο Μπουτζάτι, Βόλφγκανκ Μπόρχερτ, Κωνσταντίνος Θεοτόκης, Γαλάτεια Καζαντζάκη], εξαιρετικοί ισπανοί και ισπανόφωνοι μικροτεχνίτες [Λουίς Φελίπε Ερνάντες, Μανουέλ Εσπάδα, Φερνάντο Ιγουασάκι, Μάριο Μπενεδέτι, Αουγκούστο Μοντερόσσο, Χουάν Εδουάρδο Θούνιγα και φυσικά ο Σέρζι Πάμιες τα εξαιρετικά κείμενα του οποίου υμνήσαμε εδώ], εκπρόσωποι της ιαπωνικής μικρογραφίας [Σίγκα Ναόγια, Λευκάδιος Χερν], οι δικοί μας τεχνίτες του ελάσσονος (από τον πρόδρομο του είδους Φαίδρο Μπαρλά μέχρι τον Αθανάσιο Θ. Γκράβαλη, τον Ε.Χ. Γονατά και τον Η.Χ. Παπαδημητρακόπουλο], οι σύγχρονοι επίγονοι που μας έχουν καλοσυνηθίσει σε παρόμοιες μικρές φόρμες [Τάσος Γουδέλης, Σωτήρης Δημητρίου, Αχιλλέας Κυριακίδης, Αντώνης Ζέρβας, Νατάσα Κεσμέτη, Βασίλης Τσιαμπούσης, Κώστας Μαυρουδής – ο Σεζάρ του οποίου εντάχθηκε στην περίφημη συλλογή των σκύλων].

Υπάρχουν μονοσέλιδα υποδείγματα φανταστικού [Ζιζέλ Πράσινος], μονολόγου [Έλενα Μουλιάροβα], ανατροπής [Μανουέλ Εσπάδα], κωμικού [Κώστας Λαχάς, στην απολαυστική περιγραφή μιας πενθούσας ομήγυρης] και ερωτογραφίας, όπως ο Έρωτας 77, το περίφημο ολιγόλεκτο του Χούλιο Κορτάσαρ: Καί ἀφοῦ κάνουν ὅ,τι κά­νουν, ση­κώ­νον­ται, πλέ­νον­ται, βά­ζουν τὸ τὰλκ καὶ τὰ ἀ­ρώ­μα­τά τους, χτε­νί­ζον­ται, ντύ­νον­ται καί, ἔ­τσι, στα­δια­κὰ γί­νον­ται ξα­νὰ αὐ­τὸ ποὺ δὲν εἶ­ναι. Σε αυτή την Τέχνη του Ελάχιστου, ποια έργα φτάνουν άραγε στο κατώτατο όριο; Είναι άραγε η περίφημη ιστορία τρόμου του Αντρές Νιούμαν με τις τέσσερις λέξεις (δυο στην ελληνική μετάφραση); Εδώ ναι, αλλά γενικά όχι, αφού υπάρχει το «μη­δε­νό­λε­ξο» – αόρατο μπον­ζά­ι του Γκι­γέρ­μο Σαμ­πέ­ριο Το Φάντασμα!

Υπάρχει, τέλος, μια ακόμα παράμετρος ετούτου του αξιανάγνωστου συνόλου: η ηλεκτρονική προέλευση των κειμένων, η τυπογράφησή τους σε μορφή βιβλίου, η διατήρησή τους σε ιστοσελίδα με τις αισθητικές, τυποτεχνικές και δεοντολογικές αρχές του εντύπου, όλα δικαιώνουν την πλήρη σύμπλευση έντυπου και διαδικτυακού κόσμου στην ιδανικότερη μορφή της, πάγια βεβαιότητα και έμπρακτη υποστήριξη του Πλανοδίου.

Εκδ. Γαβριηλίδης, 2014, σελ. 364.

Στις εικόνες: Julio Cortazar, Anton Chekhov, Dino Buzzati, Ambrose Bierce, Heinrich Boll, Chuck Palahniuk, Gigèle Prassinos, Shiga Naoya.

Διαβάστε ακόμα: Η Ηρώ Νικοπούλου στο Αίθριο του Πανδοχείου και εντός Γρίφου και ο Γιάννης Πατίλης στον κόσμο του Μικρού Τύπου.