Στο αίθριο του Πανδοχείου, 45. Μιχάλης Μοδινός

Αγαπημένοι σας παλαιότεροι και σύγχρονοι συγγραφείς.

Να πούμε καλύτερα «καθοριστικοί»; Λοιπόν από Έλληνες ο Ροΐδης, ο Καραγάτσης και κυρίως ο Άρης Αλεξάνδρου με το Κιβώτιό του. Τώρα, οι μεγάλες μου επιρροές υπήρξαν ο Ουίλλιαμ Φώκνερ και ο Μαξ Φρις. Το ύφος τους και η θεματική τους με στοίχειωναν ακόμη και στην «επιστημονική» μου περίοδο. Ακόμη δεν ξέρω αν έχω ανεξαρτητοποιηθεί. Άλλοι καθοριστικοί και αγαπημένοι μαζί: Φλωμπέρ, Μέλβιλλ Κόνραντ, Τόμας  Μαν, Καμύ, Ντος Πάσσος, Μίσιμα, Χάινριχ Μπελλ, Ναμπόκοφ, Κάρσον ΜακΚάλλερς, Νόρμαν Μέηλερ. Κι από τους πιο σύγχρονους, Ούγκο Κλάους, Τζούλιαν Μπαρνς, Τζ. Μ. Κουτσί, Τζων Μπάνβιλλ, Χανίφ Κιουρέισι, Μπολάνιο…η λίστα είναι μεγάλη.

Αγαπημένα σας παλαιότερα και σύγχρονα βιβλία.

Τώρα εδώ θα χρειάζονταν σελίδες. Ας πούμε τα καλύτερα των πιο πάνω αγαπημένων συγγραφέων. Καθοριστικά για μένα το Χώκλμπερρυ Φινν, το Μόμπυ Ντικ, το Ο Φύλακας στη Σίκαλη, και σε ενήλικη φάση το Homo Faber, ο Οδυσσέας, το Ομαδικό Πορτρέτο με μια Κυρία, το Μαγικό Βουνό, τα λεγόμενα «romans durs» του Σιμενόν όπως το Βρώμικο Χιόνι. Από την πιο σύγχρονη παραγωγή η Ατίμωση του Κουτσί, Ο Παπαγάλος του Φλωμπέρ του Μπαρνς, η Εξιλέωση του ΜακΓιούαν, το Εμπάιρ Φολλς του Ρίτσαρντ Ρούσσο, οι Άγριοι Ντετέκτιβ του Μπολάνιο, η Θάλασσα του Μπάνβιλλ.    

Αγαπημένα σας διηγήματα.

Ο Συριανός Σύζυγος του Ροΐδη. Όλος ο Τσέχοφ. Ο Σαμ Σέπαρντ και ο Ρέημοντ Κάρβερ. Τα ταξίδια με τη θεία μου του Γκράχαμ Γκρην. Πάντως έχουμε εσχάτως μια άνθιση της μικρής φόρμας και στην Ελλάδα με εντυπωσιακά παραδείγματα την Μαρία Κουγιουμτζή, τον Θανάση Οικονόμου, αλλά και τους πλέον κλασσικούς στο είδος Αχιλλέα Κυριακίδη και Τάσο Γουδέλη.    

Σας έχει γοητεύσει κάποιος σύγχρονος νέος έλληνας λογοτέχνης;

Η Βασιλική Γεωργιάδου.

Σας ακολούθησε ποτέ κανένας από τους ήρωες των βιβλίων σας; Μαθαίνετε τα νέα τους;

Διαρκώς αναρωτιέμαι τι κάνουν, πού βρίσκονται. Κάποτε νοιώθω πως έχουν  γίνει η σκιά μου αν και ουδέποτε αποκαλύπτονται για να μου πουν τα νέα τους. Ευτυχώς κάποιοι είναι αμετάκλητα νεκροί όπως ο Στρατής Ταταράκης του Μεγάλου Αμπάι και η κυρία Ζεπαρντιέ της Σχεδίας. Σ’ ό,τι αφορά τα φαντάσματά τους, ας το αφήσουμε για μια άλλη φορά. Κάπου θα περιφέρονται..

Αγαπημένος ή/και ζηλευτός λογοτεχνικός χαρακτήρας.

Ο Βάλτερ Φάμπερ του Homo Faber. Φυσικά η Μαντάμ Μποβαρύ και η Άννα Καρέννινα. Ο Κουρτς του Κόνραντ στην Καρδιά του σκότους. Ο Στέφεν Ντένταλους του Οδυσσέα. Ο ίδιος ο Οδυσσέας. Ο δικός μου Νικ της Χρυσής Ακτής.

Έχετε γράψει σε τόπους εκτός του γραφείου σας/σπιτιού σας;

Μα βέβαια. Γράφω υπό τις πλέον αντίξοες συνθήκες.

Ποιος είναι ο προσφιλέστερός σας τρόπος συγγραφής; Πώς και πού παγιδεύετε τις ιδέες σας;

Οι ιδέες έρχονται αποκλειστικά στο γραφείο, μετά από εντατικό διάβασμα. Το αγωνιώδες ερώτημα είναι πάντα αν η αρχική σύλληψη συνιστά θέμα προς πραγμάτευση – αν δηλαδή μπορεί να απολήξει στην ευγενή μορφή του βιβλίου που έλεγε και ο Βιντάλ – Νακέ. Μετά έρχονται οι προκαταρκτικές ενοχές: μα αξίζει να ταλαιπωρώ το κοινό με τις ιστορίες μου; Έχω να προσθέσω κάτι; Θα υπέχει προστιθέμενη αξία στο τέλος της πορείας; Πάντως όταν επιτέλους καθίσω να γράψω η ιδέα έχει ωριμάσει και γίνομαι ταχύτατος. Η πρώτη γραφή μένει για μήνες ή και χρόνια στο συρτάρι μέχρι να σιγοψηθεί σε χαμηλή φωτιά. Προστίθενται άπειρα υλικά, γίνονται αλλαγές αλλά πρόκειται συνήθως για γαρνιτούρα. Το βασικό μενού παραμένει  το ίδιο με την πρώτη στιγμή της σύλληψης.

Εργάζεστε με συγκεκριμένο τρόπο; Ακολουθείτε κάποια ειδική διαδικασία ή τελετουργία; Επιλέγετε συγκεκριμένη μουσική κατά την γραφή ή την ανάγνωση; Γενικότερες μουσικές προτιμήσεις;

Δεν υπάρχει ειδική διαδικασία. Παλιά άκουγα τζαζ όταν δούλευα, τώρα πια δεν με βοηθάει η μουσική, το αντίθετο. Ακούω –και παίζω- κυρίως μουσική με μαύρες επιρροές από το μπλουζ ως την σόουλ.

Μια μικρή παρουσίαση/εισαγωγή στο κάθε σας βιβλίο χωριστά [ή για όσα κρίνετε]. Είτε σε μορφή επιγραμματικής παρουσίασης, είτε γράφοντας για το πότε, πώς, υπό ποιες συνθήκες και ποιους πόθους συνεγράφησαν. Τυγχάνει κάποιο περισσότερο αγαπημένο των άλλων;

Ας περιοριστούμε στα μυθιστορήματά μου και ας αφήσουμε τη θεωρητική μου δουλειά για άλλη φορά. Είναι όλα τους παιδιά μου αν και αγαπώ κάπως περισσότερο την Χρυσή Ακτή ως πρωτότοκο αλλά και ως εξαιρετικά επίκαιρο. Εκδόθηκε κάπως νωρίς -το 2005- και είναι κρίμα γιατί τώρα είναι που έχει δραματική επικαιρότητα καθώς απεικονίζει τον εκφυλισμό της ελληνικής κοινωνίας και την φθορά των ευρωπαϊκών ιδεών. Είναι ένα προείκασμα της κρίσης και ταυτόχρονα μια προαναγγελία κάθαρσης. Το μακέλεμα των αρχετύπων του νου είναι ίσως η κεντρική ιδέα του βιβλίου, όπως υλοποιείται μέσω του πόθου για φυγή του κεντρικού ήρωά μου.

Ο Μεγάλος Αμπάι είναι η δική μου εκδοχή της Καρδιάς του Σκότους. Συχνά θυμίζει ταξιδιωτικό χρονικό, άλλοτε επιστημονικό δοκίμιο, κι άλλοτε ιστορική μαρτυρία για την πρώιμη αποικιοκρατία. Είναι ένα μεικτό είδος στο μεταίχμιο μυθοπλασίας και δοκιμιογραφίας αλλά παραμένει ένα κλασσικό μετααποικιακό μυθιστόρημα με θέμα την αναζήτηση των πηγών του Νείλου, και τις συγκρούσεις Φύσης -Πολιτισμού, Ευρώπης –Αφρικής, Επιστήμης – ιστορίας, γραμμικότητας και κυκλικότητας στη σύλληψη της ιστορίας. Το επιστημολογικό παράδοξο της ανακάλυψης των πηγών στοιχειώνει τους ήρωες. Οι αντιλήψεις για τη φύση και τους Αγρίους εξελίσσονται στη διάρκεια αυτού του μεγάλου οδοιπορικού που είναι εντέλει και μια κλασσική περιπέτεια.

Η Επιστροφή είναι ένα εξαντλητικό χρονικό της κατάρρευσης της ελληνικής περιφέρειας. Εξαιρετικά επίκαιρο αφού εξελίσσεται σε παρόντα χρόνο, απεικονίζει την Ελλάδα των σκανδάλων, της κυριαρχίας των ΜΜΕ, της γήρανσης του πληθυσμού της υπαίθρου, της υποπαραγωγικότητας και της αυθαιρεσίας. Ο διωκόμενος από τα μήντια και τις διαψεύσεις της ζωής ήρωάς μου καταφεύγει στο πατρογονικό σπίτι στο Νότιο Πήλιο για να ξεφύγει από τους διώκτες του και να επαναβαπτισθεί στις φυσικές συντεταγμένες και τη μνήμη. Βασικός αφηγητής ένας ιδιότυπος χορός γερόντων που μιλά σε πρώτο πληθυντικό. Πρόκειται για μια Οδύσσεια όπου η Ιθάκη αποδεικνύεται πως είναι το εφαλτήριο για μια επανεκκίνηση. Η ανθρώπινη περιπέτεια δεν έχει τέλος.

Θα μας συνοδεύσετε ως την θύρα του τελευταίου σας βιβλίου;

Εδώ θα γίνω πιο αναλυτικός μιας και μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη η Σχεδία. Το κεντρικό ερώτημα με το οποίο καταπιάνεται το βιβλίο είναι πώς γίνεται η καταστροφή τέχνη; Τι μένει εκτός του πλαισίου του ζωγραφικού πίνακα. Τι έχει προηγηθεί. Και ποια η συνέχεια της ανθρώπινης περιπέτειας μετά τα χτυπήματα της μοίρας.

Τα δραματικά γεγονότα, τα ιστορικά πρόσωπα και οι κοινωνικές συγκρούσεις που συνοδεύουν την παραγωγή του περίφημου πίνακα του Τεοντόρ Ζερικώ Η Σχεδία του Μέδουσα στη μεταναπολεόντεια Γαλλία –εμπνευσμένος από ένα ναυάγιο στα ανοιχτά της Αφρικής και το πολιτικό σκάνδαλο που ακολούθησε- είναι το θέμα του βιβλίου, όπως τα αφηγείται στο ημερολόγιό της μια γυναίκα – Ροβινσώνας, η κυρία Ζεπαρντιέ. Ταυτόχρονα, λειτουργώντας ως Μούσα του πατέρα του κινήματος του Ρομαντισμού, τροφοδοτεί τον ζωγράφο με υλικό από την περιπετειώδη ζωή της αλλά και με εισροές για το πολιτικό πλαίσιο της εποχής, την διάδοση των ιδεών του Διαφωτισμού και την αποικιοποίηση του κόσμου. Αν και φαινομενικά άσχετο με τις τελικές επιλογές του καλλιτέχνη, το υλικό αυτό προσδίδει στο έργο τέχνης την αρχετυπική του αξία και στους θεατές την κάθαρση. Η μορφή του πίνακα που επιβίωσε ως τις μέρες μας προϋπέθεσε γενναίες αποφάσεις και απόρριψη των αδόκιμων μυθοπλαστικών εκδοχών.

Η ιστορία έχει λοιπόν ως εξής: Η κυρία Ζεπαρντιέ, επισκέπτεται τον νεαρό ζωγράφο Τεοντόρ Ζερικώ, στο εργαστήρι του στην Μονμάρτρη. Έχει πολλά να του αφηγηθεί για τη ζωή της και, κυρίως, την ιστορία του ναυαγίου της βασιλικής φρεγάτας Μέδουσα που είχε σαλπάρει τον Ιούνιο του 1816, επικεφαλής ενός στολίσκου, για την ίδρυση μιας γαλλικής αποικίας στην Σενεγάλη, στις δυτικές ακτές της Αφρικής. Πρόκειται για ένα μείζον πολιτικό σκάνδαλο που απασχόλησε επί πολύ την  μεταναπολεόντεια Γαλλία της Παλινόρθωσης και των Βουρβόνων. Όχι μόνο γιατί το Μέδουσα ήταν το καμάρι  του βασιλικού ναυτικού, αλλά διότι με μια σειρά παραλήψεων και λαθών αποκαλύφθηκε  η ανεπάρκεια της μετεπαναστατικής διοίκησης, και η αδιαφορία των αρχών για τους ναυαγούς. Πράγματι, οι μη ευνοούμενοι του νέου καθεστώτος αφέθηκαν στην τύχη τους να επιβιώσουν πάνω σε μια σχεδία στα ανοιχτά της Μαυριτανίας, με ελάχιστα εφόδια, χωρίς όργανα ναυσιπλοΐας και χάρτες, ενώ οι επίσημοι διέφυγαν με τις ναυαγοσωστικές τους λέμβους. Το αποτέλεσμα ήταν να επακολουθήσει αλληλοσφαγή, θάνατοι από πείνα και δίψα ακόμη και καννιβαλισμός, μέχρι να περισωθούν ελάχιστοι από τους ναυαγούς.

Πώς όμως η καταστροφή γίνεται τέχνη; Πώς η ιστορία της σχεδίας του Μέδουσα μπορεί να απεικονίσει την ανθρώπινη περιπέτεια; Ο Ζερικώ αποφασίζει ότι αυτό είναι το μεγάλο θέμα που θα του χαρίσει την αιώνια φήμη. Απομονώνεται στο εργαστήριο του και προσλαμβάνει την κυρία Ντεπαρντιέ ως αφηγητή των δραματικών γεγονότων και όχι μόνο. Η γυναίκα- Ροβινσώνας υποχρεώνεται να εξιστορήσει μεγάλο μέρος της ζωής της – την διαβίωσή της στην ολλανδική αποικία της Σουρινάμ, την απώλεια του συζύγου και του  γιου της, την φυγή της στην Μπαΐα της Βραζιλίας, την μεταφορά των μηνυμάτων του Διαφωτισμού στις αποικίες, την διαβίωσή της σε ένα ερημονήσι με τον πιστό της αφρικανό υπηρέτη, τέλος τα περιστατικά που προηγήθηκαν του ναυαγίου του Μέδουσα. Πρόκειται για θραύσματα μιας αφήγησης που παραμένουν εκτός πλαισίου του πίνακα, για στοιχεία μιας ζωής που ο Ζερικώ αξιοποιεί χωρίς να ζωγραφίζει.

Παράλληλα η κυρία Ζεπαρντιέ καταγράφει στο προσωπικό της ημερολόγιο τις μέρες της κοντά στον Ζερικώ μέχρι την μεγάλη Έκθεση του 1819 στο Λούβρο, που παρά τις διχογνωμίες, θα εγκαθίδρυε τον πίνακα ως απαρχή του κινήματος του ρομαντισμού και τον ζωγράφο ως πατέρα του. Πράγματι ο Ζερικώ, αξιοποιώντας στα προσχέδιά του τις αφηγήσεις των επιζώντων, κατάφερε να προδώσει διαχρονικότητα στην ανθρώπινη τραγωδία, υπερβαίνοντας την πολιτική συγκυρία,  δίνοντας προτεραιότητα στο συναίσθημα και αφήνοντας ανοιχτά τα ενδεχόμενα για μια συνέχεια στην περιπέτεια του ανθρώπου που τελικά δεν λυγίζει από τα χτυπήματα της μοίρας.

Πώς βιοπορίζεστε;

Έχω δουλέψει ως μηχανικός στον Τρίτο Κόσμο, ως εμπειρογνώμονας διεθνών οργανισμών, ως περιβαλλοντολόγος, ως πανεπιστημιακός, ως δημοσιογράφος, ως εκδότης, ως μέλος μη κυβερνητικών οργανώσεων, ως δημόσιος λειτουργός. Το κράτος προσέφερε ανέκαθεν μια στοργική αγκάλη στη χώρα μας και όχι μόνο. Να δούμε μέχρι πότε.

Ασχολείστε επισταμένα με την κριτική λογοτεχνίας. Εργάζεστε με συγκεκριμένο τρόπο; Διαπιστώνουμε πως προτιμάτε ιδιαίτερα να παρουσιάζετε, μεταξύ άλλων, έργα που σχετίζονται με ταξιδιωτική λογοτεχνία ή αφορούν τις λιγότερο «προβεβλημένες» περιοχές του κόσμου και τους αντίστοιχους πολιτισμούς.

 Δεν είναι εντελώς αλήθεια αυτό. Έχω ασχοληθεί ιδιαίτερα με την αμερικανική λογοτεχνία και γενικότερα με τα κυρίαρχα αγγλοσαξωνικά πολιτισμικά ρεύματα. Μ’ ενδιαφέρει πάρα πολύ η σχολή του Southern Gothic (ΜακΚάλλερς, Φώκνερ, Τέννεσσι Γουίλλιαμς, Σέργουντ Άντερσον) ενώ έχω ασχοληθεί συστηματικά και με την λατινοαμερικάνικη παραγωγή.  

Η ενασχόληση με την επιστήμη σας αλλά και με την κριτική λογοτεχνίας σάς κλέβουν συγγραφικό χρόνο ή εξαργυρώνονται «συγγραφικά» με κάποιο τρόπο;

Καλή ερώτηση. Η επί πολλά χρόνια ενασχόληση με το περιβάλλον, τον Τρίτο Κόσμο  και την ανάπτυξη έδωσαν πολλά βιβλία που έγιναν μπεστ σέλλερ στον καιρό τους με πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα το Μύθοι της Ανάπτυξης στους Τροπικούς και το Από τη Εδέμ στο Καθαρτήριο. Το γεγονός ότι πρόκειται για δοκίμια ή βιβλία ερευνητικού χαρακτήρα που κινούνται στο μεταίχμιο εθνολογίας, γεωγραφίας, ταξιδιωτικών εντυπώσεων και περιβαλλοντικής έρευνας με οδήγησαν σ’ ένα πρωτότυπο είδος γραφής με χρήση της πρωτοπρόσωπης αφήγησης παρά το ότι το αντικείμενο των βιβλίων μου εκείνων ήταν «επιστημονικό». Το είδος αυτό τιτλοφορήθηκε «Οικογεωγραφία» και άνοιξε το δρόμο για μια σύντηξη του παρατηρητή με το αντικείμενο της αφήγησης παρόμοια με αυτής που υιοθετείται στη σύγχρονη ανθρωπολογική έρευνα. Από κει και πέρα, η στροφή προς την μυθοπλασία ήταν εύκολη αν και απαίτησε χρόνια συστηματικής δουλειάς, εντρύφηση στους κλασσικούς από τον Σταντάλ ως τον Ντοστογιέφσκι, συστηματικό ξαναδιάβασμα έργων που καθόρισαν τη νεότητά μου.

Σε κάθε περίπτωση, ακόμη και σήμερα αντλώ υλικό από προγενέστερες έρευνές μου και κάνω μια λογοτεχνία που θέλω να έχει αναπαραστατική ακρίβεια. Αυτό έκανα στον Μεγάλο Αμπάι που είναι προϊόν δεκαετούς έρευνας στην Αφρική και ειδικότερα στη λεκάνη απορροής του Γαλάζιου Νείλου. Ή Στην Επιστροφή που αναλύει την ελληνική περιφέρεια και ειδικότερα το Νότιο Πήλιο. Οι τόποι με ενδιαφέρουν ιδιαίτερα και πιστεύω ότι στην καλή λογοτεχνία έχουν πάντα κεντρικό ρόλο στην αφήγηση. Δεν ξέρω τι θα ήταν η Μαντάμ Μποβαρύ χωρίς καλή γνώση της επαρχιακής Γαλλίας, ή το Φως τον Αύγουστο χωρίς εξαντλητική καταγραφή της ανθρωπογεωγραφίας του Αμερικανικού Νότου. Σκεφθείτε τον Τουαίν τον Μέλλβιλλ ή στις μέρες μας τον Μάρκες, τον περίφημο εκείνο Παραγουανό τον Αουγκούστο Ρόα Μπάστος. Η γεωγραφία είναι παρούσα και καθορίζει την πορεία των ηρώων. Αποκορύφωμα του θριάμβου της γεωγραφίας στην μοίρα των ηρώων είναι φυσικά η μυθική Κομητεία Γιοκναπατάουφα του Φώκνερ. Με άλλα λόγια τίποτα δεν θα ήταν στη λογοτεχνία αυτό που είναι αν άλλαζαν οι χωρικές συντεταγμένες. Ακόμη και στη πεζογραφία «δωματίου» οι απόηχοι του έξω κόσμου έχουν τη σημασία τους.

Αγαπημένο σας ελληνικό λογοτεχνικό περιοδικό, «ενεργό» ή μη; Κάποιες λέξεις για τον λόγο της προτίμησης;

Νέα Εστία για τον κλασσικισμό και τη μακροβιότητά της. Αλλά υπάρχουν και άλλα εξαιρετικά λογοτεχνικά έντυπα όπως το Πλανόδιον, Το Δένδρο, η Λέξη, η Οδός Πανός, το Εντευκτήριο… Νομίζω πάντως ότι ένα είδος επανάστασης στο χώρο του βιβλίου και γενικότερα των ιδεών έχουν επιφέρει με την έκδοσή τους τα δίδυμα έντυπα Athens Review of Books και The Books Journal.

Υπήρξατε ιδρυτής και εκδότης του μηνιαίου περιοδικού Νέα Οικολογία (1984 – 1997), που είχε εισάγει νέα ήθη στην τότε ελληνική πραγματικότητα. Τι θυμάστε από εκείνη την εμπειρία, τι σας μένει σήμερα;

Πολλά.. σχεδόν τα πάντα. Τι να πρωτοαναφέρω; Η Νέα Οικολογία υπήρξε ένα εργαστήρι ιδεών, ένας πρωτοποριακός φορέας που εισήγαγε στην τόπο την οικολογική προβληματική, την κριτική της ανάπτυξης, την νέα πολιτική ατζέντα. Έδωσε επίσης το εναρκτήριο λάκτισμα στο πράσινο κίνημα. Θλίβομαι με το υποβάθμιση της περιβαλλοντικής πραγματικότητας σήμερα και συχνά αναρωτιέμαι τι δεν κάναμε σωστά και το οικολογικό κίνημα κατάντησε εκεί όπου κατάντησε σήμερα ενώ το ελληνικό περιβάλλον φθίνει ραγδαία.

Έχετε γράψει πολλά θεωρητικά έργα σχετικά με την αναπτυξιακή διαδικασία και την οικολογική προβληματική. Θα προτείνατε κάποια γενικότερα έργα για τον ενδιαφερόμενο αναγνώστη; Τα παραπάνω θέματα τυγχάνουν λογοτεχνικής επεξεργασίας από σύγχρονους συγγραφείς; Θα μας προτείνετε κάποιους;

Αυτό απαιτεί μια ξεχωριστή συνέντευξη. Σ’ ότι αφορά την πραγμάτευση της σχέσης οικολογίας και ανάπτυξης θα συστήσω στον Έλληνα αναγνώστη το δικό μου Η Αρχαιολογία της Ανάπτυξης, που εκδόθηκε το 1996 από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Σ’ ότι αφορά πάντως την λογοτεχνική επεξεργασία της οικολογικής προβληματικής, έκανα πρόσφατα μια αποδελτίωση των λογοτεχνικών έργων όπου το περιβάλλον καταλαμβάνει προεξέχουσα θέση, αν και παρεμβαίνει και σε χιλιάδες άλλα πρόσφατα έργα με τη μία ή την άλλη μορφή. Ιδού λοιπόν μια αυθαίρετη κωδικοποιημένη επιλογή:

Ρίτσαρντ Ρούσσο, Εμπάιρ Φαλλς, Μεταίχμιο 2002.

Ρύπανση ποταμού, ενεργειακό ζήτημα, ιδιοκτησιακές συγκρούσεις, διαχείριση των νερών, η άνοδος και η πτώση μιας μικρής πόλης λειτουργούν ως υπόστρωμα για το οικογενειακό δράμα. (Βραβείο Πούλιτζερ)

Τζων Λε Καρρέ, Ο επίμονος κηπουρός, BELL 2004.

Η κυριαρχία των πολυεθνικών, η υπανάπτυξη, η βιομηχανία φαρμάκων και η σύγχρονη ιατρική, ο ρόλος των Μ. Κ.Ο. σε ένα συναρπαστικό θρίλλερ με άφθονα τοπιογραφικά στοιχεία της Κένυα και του Νότιου Σουδάν.

Μάρμπαρα Κινγκσόλβερ, Άγριες Πεταλούδες, Μεταίχμιο 2003.

Άγρια Φύση, βιοκαλλιεργητές και κυνηγοί σε άγρια αντιπαράθεση κάπου στα αγροτικά Απαλλάχια.

Της ίδιας και το μάλλον μέτριο Δηλητηριώδης Βίβλος, Μελάνι 2010, όπου η μετααποικιακή Αφρική αποτελεί το πεδίο πολιτισμικής σύγκρουσης μεταξύ ιθαγενών και μιας οικογένειας από τον αμερικανικό Νότο.

Μπάρρυ Άνσγουωρθ, Ιερή Πείνα, Νεφέλη 1991.

Το δουλεμπόριο σε όλο του το βάθος. Από τη Λίβερπουλ στην Χρυσή Ακτή και από κει στη Φλόριντα. Η Δύση κατακτά τον κόσμο και τα ηθικά διλήμματα τίθενται με ευκρίνεια.

Tζ. Μ. Κουτσί,  Ατίμωση, Λιβάνης 2003. Η αγάπη για τα ζώα και ο αναχωρητισμός ως προσωπική λύτρωση στη Νότια Αφρική του Απαρτχάιντ.

W. G, Sebald, Οι δακτύλιοι του Κρόνου, ΑΓΡΑ, 2009.

Ερειπωμένα τοπία, ανθρώπινη παρακμή, και η έννοια της καταστροφής σε ένα συγκλονιστικό οδοιπορικό στην  Ανατολική Αγγλία με προεκτάσεις στον υπόλοιπο πλανήτη.

Τζόναθαν Σουίφτ, Υδάτινη Χώρα, Εστία ,1998

Οι υγρότοποι της Ανατολικής Αγγλίας, η διαχείριση των υδάτων και η τιθάσευση της φύσης υπό το φως της επαναδιατύπωσης της ανθρώπινης ιστορίας. Η φύση έχει εντέλει το πάνω χέρι, όπως και η φυσική ιστορία.

Φραν Ρέι, Ο σπόρος, Κέδρος 2010,

Σύγχρονο κοσμοπολίτικο θρίλερ για το διατροφικό ζήτημα. Η γενετική μηχανική ως προσχηματική απάντηση στην πείνα, τις επιδημίες και την περιβαλλοντική υποβάθμιση.

Κόρμακ ΜακΚάρθυ, Ο δρόμος, Καστανιώτης 2007.

Το τέλος του κόσμου έχει έρθει ως συνέπεια ενός συνδυασμού χημικής ρύπανσης και κλιματικής αλλαγής. Ένας πατέρας με τον γιό του αναζητούν το δρόμο προς τη θάλασσα εν μέσω  απανθρωποποιημένων  ορδών.

Φρανκ Σέτσινγκ, Το Σμήνος, Καστανιώτης 2007.

Το κλασσικό οικολογικό θρίλερ σε ρυθμούς …Χόλυγουντ. Όπου η απειλούμενη θαλάσσια ζωή αποκτά συλλογική νοημοσύνη και στρέφεται κατά της ανθρωπότητας σε ένα είδος ανάστροφης δαρβινικής εξέλιξης. Τσουνάμι και κλιματική αλλαγή ενισχύουν το εφιαλτικό σενάριο.

Ντον Ντελίλλο, Κοσμόπολις Εστία 2007 & Λευκός Θόρυβος, Εστία 2000.

Όλο το έργο του αμερικανού συγγραφέα διαθέτει οικολογικούς υπαινιγμούς από την παγκοσμιοποίηση μέχρι την  ρύπανση και από την πυρηνική ενέργεια μέχρι τα χημικά ατυχήματα μεγάλης κλίμακας.

Τζων Μπάνβιλλ, Η Θάλασσα, Καστανιώτης 2006.

Επιστροφή στην εποχή της ενηλικίωσης. Οι ταξικές διαφορές και ο περίπου ανέλπιδος έρωτας καταβροχθίζονται από τα όρια της φύσης – εν προκειμένω της θάλασσας.

Μαξ Φρις, HOMO FABER, Κάλβος 1972, επαν. Πατάκη 2003. Τεχνοκρατία εναντίον παράδοσης και ορθολογισμός εναντίον σεβασμού προς τις φυσικές συντεταγμένες στην πορεία ενός σύγχρονου Οιδίποδα προς την αυτογνωσία και τον θάνατο. Εξαίρετη τοπιογραφική αναπαραστατικότητα από Μεξικό και Γουατεμάλα μέχρι Ιταλία και Ελλάδα.

Μισέλ Ουελμπέκ, Η δυνατότητα ενός νησιού, ΕΣΤΙΑ 2007.

Μελλοντολογικό μυθιστόρημα για μια κοινωνία όπου έχει επιτευχθεί η αθανασία μέσω της σύγχρονης τεχνολογίας (κλωνοποίηση) με αντίτιμο την ερωτική και συναισθηματική απεμπλοκή. Προκλητική καταγγελία της σύγχρονης κοινωνίας από έναν ιδιοφυή «αναρχικό της δεξιάς» όπως αυτοαποκαλείται. Κατά κάποιο τρόπο συνέχεια του Τα στοιχειώδη σωματίδια (ΕΣΤΙΑ 1993).

Άπτον Σίνκλαιρ, Πετρέλαιο, Καστανιώτης 2008.

Το κλασσικό αριστούργημα του Αμερικανού σοσιαλιστή συγγραφέα (γνωστότερό του Η Ζούγκλα) που θίγει προφητικά τον ανταγωνισμό για τα πετρελαϊκά αποθέματα  με επίκεντρο την Καλιφόρνια της δεκαετίας του ’20.

Μισέλ Τουρνιέ, Παρασκευάς ή στις Μονές του Ειρηνικού, Εξάντας 1987.

Ο ανάστροφος Ροβινσώνας. Ο Βορράς στα μάτια του Νότου, ο πολιτισμός υπό την οπτική του πρωτογονισμού, ο Ροβινσώνας υπό την οπτική του άγριου Παρασκευά. Ποικίλες εκδοχές της φύσης.

Μισέλ Τουρνιέ, Τα Μετεωρολογικά, Εξάντας 1988.

Η «σκουπιδιλαγνεία» και οι χωματερές ως επιφανές ερευνητικό πεδίο για τους μελλοντικούς αρχαιολόγους που θα ξεφλουδίζουν τα στρώματα της ανάπτυξης του εικοστού αιώνα.

Τόμας Πύντσον, Μέησον και Ντίξον, Ωκεανίδα 2000.

Η μέτρηση και ο εγκιβωτισμός του κόσμου. Η επιστήμη στην υπηρεσία της κατάκτησης της φύσης και της …Δύσης. Η γεωγραφία ως επιστήμη της κυριαρχίας και της διαίρεσης σε Βορρά και Νότο.

Tζόναθαν Φράνζεν, Ελευθερία, Ωκεανίδα 2011.

Έξοχη πραγμάτευση της ιστορίας των οικολογικών συγκρούσεων στην Αμερική. Κουφαηδόνι και ορυχεία, εθνικά πάρκα και Νότια Αμερική, άγρια φύση και όρια της ανάπτυξης, ΜΚΟ και εταιρείες, πόλεμος και ειρήνη υπό τις επιταγές της ανάπτυξης

Πέδρο Μαϊράλ, Η χρονιά της ερήμου, ΠΟΛΙΣ 2010.

Από τον πολιτισμό στη βαρβαρότητα με φόντο την κρίση της Αργεντινής (και με προφανείς αναφορές στα καθ’ ημάς). Η Κοσμοχαλασιά σαρώνει τα πάντα, οι βάρβαροι είναι προ των πυλών, ο σύγχρονος πολιτισμός καταρρέει και η αγριότητα  (η έρημος) εκδικείται.

Γουίλλιαμ Μπόιντ, Τοπικές Καταιγίδες, Μεταίχμιο 2010.

Κλιματική Αλλαγή και αστική υποβάθμιση στο σύγχρονο Λονδίνο των κοινωνικών αντιθέσεων.

Ίαν ΜακΓιούαν, Solar, Πατάκης 2010

Το θερμοκήπιο και οι συγκρούσεις περί αυτό. ΑΠΕ, συμφέροντα και κέρδη. «Μην ανησυχείτε, η καταστροφή επίκειται..!» λέει ένας εκ των ηρώων

Χόρχε Βόλπι, Η εποχή της στάχτης, ΩΚΕΑΝΙΔΑ 2011

Τσερνόμπιλ, Τσάλλαντζερ, Ρέηνμποου Γουόρριορ, βιολογικοί πόλεμοι και βιοϊατρική, 3ος Κόσμος, ΔΝΤ κ. ά.  κατά και μετά τη  διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου

…….και τα δικά μου

Μιχάλης Μοδινός,

1. Χρυσή Ακτή, Καστανιώτης 2005. Ένας αναπτυξιακός εμπειρογνώμονας των Βρυξελλών, απογοητευμένος απ’ τη δουλειά του καταφεύγει στην Κρήτη για να βρει την κάθαρση. Όμως αυτή δεν θα ’ρθει με τη μορφή του έρωτα. Οι τοπικές αναπτυξιακές και άλλες συγκρούσεις θα τον αποβάλλουν σαν ξένο σώμα ώσπου να βρει καταφυγή στο νεανικό του όραμα της κάποτε αμόλυντης Αφρικής. Ζωοφιλία, τοπιογραφία, ρύπανση παρελαύνουν εν μέσω της πορείας φυγής του ήρωα.

2. Ο Μεγάλος Αμπάι, Καστανιώτης 2007. Η σύγκρουση φύσης –πολιτισμού σε μια τοιχογραφία εποχής. Όπου η αναζήτηση για τις πηγές του Νείλου γίνεται αφορμή για μια επική τοπιογραφία, με τον ίδιο τον ιερό ποταμό να είναι ο πραγματικός ήρωας της αφήγησης. Επιστήμη, απομάγευση του κόσμου, ιστορική ανθρωπολογία, οικολογία, κυκλικότητα του χρόνου, κι ακόμη η πλήρωση των κενών του χάρτη και η τιθάσευση των φυσικών δυνάμεων παρελαύνουν για να μας εισάγουν στην εποχή της αποικιοκρατίας.

3. Επιστροφή, Καστανιώτης 2009.  Μια σύγχρονη Οδύσσεια. Η παρακμασμένη ελληνική περιφέρεια με τα μάτια ενός ατιμασμένου αρχαιολόγου που επιστρέφει στα πατρογονικά εδάφη στο Πήλιο διωκόμενος από τα μήντια. Ο χορός των γερόντων του χωριού τον παρακολουθεί σε κάθε του βήμα, καθώς επανανακαλύπτει το παρελθόν μέσω της επαναβάπτισης στις φυσικές συντεταγμένες και …στον έρωτα. Μεταναστεύσεις φυσικά τοπία,  η επέλαση του τουρισμού, οι μεταναστεύσεις, η αστικοποίηση και η παραγωγική παρακμή της υπαίθρου λειτουργούν ως πλαίσιο αναφοράς. Η «Ιθάκη» στα μάτια του αρχαιολόγου γίνεται το εφαλτήριο για την επιβίωση  και την διαιώνιση της ανθρώπινης περιπέτειας.

…και τα Κλασσικά

Ντάνιελ Ντεφόε, Ροβινσώνας Κρούσος.

Το αρχετυπικό βιβλίο για την ανθρώπινη περιπέτεια την τιθάσευση της άγριας φύσης και την διαπολιτισμικότητα.

Μαρκ Τουαίν,  Χώκλμπερρυ Φινν.

Η ιστορία μιας φυγής και κυρίως ενός ποταμού  – Μισσισσίππι. Φύση και πολιτισμός σε σύμπνοια. Συνέχεια του Τομ Σώγιερ.

Χέρμαν Μέλβιλλ,  Μόμπυ Ντικ.

Ο άνθρωπος και οι εμμονές του για τιθάσευση της φύσης. Φάλαινες και φαλαινοθηρία, ωκεανοί και κατάκτηση του κόσμου, ο Νέος και ο παλιός κόσμος. Αριστούργημα.

Τζόζεφ Κόνραντ, Η καρδιά του σκότους.

Ο ανάπλους ενός ποταμού (του Κόνγκο) κατά τις απαρχές της αποικιοκρατίας ως αρχετυπικός μύθος επιστροφής στον πρωτογονισμό, την αθωότητα και την .. βαρβαρότητα. Αναπαραστατική και βαθύτατη λογοτεχνία, που βυθίζεται ως τις απαρχές της ύπαρξης.

Τζων Στάιμπεκ, Τα σταφύλια της οργής.

Το έπος της κατάκτησης της Δύσης από μια άλλη σκοπιά, αυτήν των απόκληρων του Μιντγουέστ λόγω του καταστροφικού φαινομένου του Νταστ Μπόουλ, της υποβάθμισης και εμπορευματοποίησης της γης τους. Μόνο που φτάνουν κάπως αργά στη Γη της Επαγγελίας..

Τζακ Λόντον Το κάλεσμα της άγριας φύσης κ. ά……πολλά.

Διάλογος φύσης πολιτισμού σε όλο του το έργο. Όπου συχνά η φύση νικά σώζοντας τον άνθρωπο.

Έντουαρντ Γκόλντινγκ, Ο άρχοντας των μυγών.

Η επανίδρυση της κοινωνίας από παιδιά χαμένα σ’ ένα νησί των Τροπικών. Εξωτισμός, τιθάσευση της φύσης, κυνήγι, εγκαθίδρυση εξουσίας και ανείπωτη βία ως προϋποθέσεις της απόσπασης από τον φυσικό περίγυρο και άρα της κοινωνικοποίησης.

Αυτά, ενδεικτικά έστω.

Ελληνική έκδοση «Κατάστασης του Πλανήτη», Θερινό Οικολογικό Πανεπιστήμιο. Τι αφορούν, πώς σχετίζεστε, ποια τα «οφέλη»;

Τα ξεκίνησα. Το Θερινό Οικολογικό Πανεπιστήμιο που συνδιευθύνω με τον Ηλία Ευθυμιόπουλο μετρά ήδη δώδεκα συλλογικούς τόμους με ποικιλία θεμάτων από την βιοποικιλότητα και τη βιώσιμη ανάπτυξη μέχρι τα νερά τα δάση και τις θάλασσες. (Εκδόσεις Στοχαστής και Ελληνικά Γράμματα).

Αν είχατε σήμερα την πρόταση να γράψετε μια μονογραφία – παρουσίαση κάποιου προσώπου της λογοτεχνίας ή γενικότερα ποιο θα επιλέγατε;

Αν πρέπει να αναφέρω ένα μόνο, ας πούμε με τον Μαξ Φρις. Ακολούθησα κατά πόδας τον Βάλτερ Φάμπερ του και είμαι εξοικειωμένος με τους τόπους στους οποίους αναφέρεται – Μεξικό, Κούβα, Καράκας, Ζυρίχη, Νέα Υόρκη …και Αθήνα- αλλά και με την προβληματική του. Αν δεν επρόκειτο αναγκαστικά για μυθιστοριογράφο θα μου άρεσε να κάνω μια μονογραφία για τον Κλωντ Λεβί-Στρως και ειδικά για την «βραζιλιανή» του εμπειρία που απέληξε στους Θλιμμένους Τροπικούς του.

Παρακολουθείτε σύγχρονο κινηματογράφο; Σας γοήτευσε ή σας ενέπνευσε κάποιος σκηνοθέτης ή ταινία;

Πολύ κοντά στην προβληματική μου κινείται, όπως φαντάζεσθε, …Αλλά από τον Μπέργκμαν και τον Αλαίν Ρενέ ως τον Γούντυ Άλλεν ο δρόμος είναι μακρύς. Το σινεμά, παρά την εντελώς άλλη γλώσσα του μπορεί συχνά να δώσει εναύσματα στη λογοτεχνία. Και φυσικά το αντίστροφο.

Κάποια ερώτηση που θα θέλατε να σας κάνουμε μα σας απογοητεύσαμε; Απαντήστε την.

Μα με έχετε ήδη εξαντλήσει. Ας πω μόνο πως στις μέρες των διαψεύσεων που ζούμε η λογοτεχνία προσφέρει την κάθαρση που άλλοτε προσέφεραν οι μεγάλες αφηγήσεις.

Πώς και δεν γράψατε ποίηση;

Με τρομάζει η μικρή φόρμα. Προτιμώ να ενσωματώνω ποιητικά στοιχεία στην πεζογραφία μου. Βέβαια ποίηση είναι και η Ιλιάδα. Θα δούμε, θα δούμε.

Τι διαβάζετε αυτό τον καιρό;

Κουτσί. Φράνζεν. Βόλπι. Μπάνβιλλ. Γεοσούα. Ξαναδιαβάζω όλο τον Ζέμπαλντ, τον Σβέβο, τον Κόνραντ. Και ρίχνω καμμιά ματιά και στον Τζόϋς.

Τι γράφετε τώρα;

Α! είναι μυστικό. Κάτι εξαιρετικά φιλόδοξο που έχει στο φόντο την σχέση ΗΠΑ και Ελλάδας. Ένα μυθιστόρημα δρόμου, μια απομυθοποίηση της ανάπτυξης, μια ερωτική ιστορία τον καιρό της παγκοσμιοποίησης. Όλα αυτά σε ένα – και να δούμε πώς θα τα εισπράξει η κατατονική Ελλάδα των ημερών του Μνημονίου. Άλλα δεν μπορώ να σας πω κάτι περισσότερο προς το παρόν. Μπορώ όμως να υποσχεθώ μια προδημοσίευση όταν έρθει η ώρα.

Παραδώστε στη ρεσεψιόν έντυπο βιογραφικό σημείωμα, έκτασης 8μιση ιστολογιακών γραμμών.

Περιβαλλοντολόγος, γεωγράφος και μηχανικός, ο Μιχάλης Μοδινός γεννήθηκε στην Αθήνα το 1950.  Θεωρητικός και ακτιβιστής του οικολογικού κινήματος, συνεργάσθηκε με διεθνείς οργανισμούς, δίδαξε σε ακαδημαϊκά ιδρύματα ανά τον κόσμο ενώ υπήρξε εκδότης της Νέας Οικολογίας και πρόεδρος του Εθνικού  Κέντρου Περιβάλλοντος. Το 1990 ήταν υποψήφιος δήμαρχος  Αθηναίων. Στο πλούσιο δοκιμιακό και ερευνητικό του έργο περιλαμβάνονται τα βιβλία Μύθοι της Ανάπτυξης στους Τροπικούς, Από την Εδέμ στο Καθαρτήριο, Το Παιγνίδι της Ανάπτυξης, Τοπογραφίες και Η Αρχαιολογία της Ανάπτυξης. Από το 2005 στράφηκε οριστικά στην λογοτεχνία και την κριτική της. Στις εκδόσεις Καστανιώτη κυκλοφορούν τα  μυθιστορήματά του Χρυσή Ακτή, Ο Μεγάλος Αμπάι, Επιστροφή και Η Σχεδία.

Σημ. Στις φωτογραφίες ο Πίνακας και ο Ζωγράφος από τη Σχεδία. Βλ. επίσης μια  παρουσίαση του Μεγάλου Αμπάι εδώ.