Πανδοχείο

Ο ανύπαρκτος παράδεισος

Η ημερομηνία 19 Αυγούστου 1989 μοιάζει μια απλή χρονολογική ένδειξη· όταν όμως αφορά την Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας έχει διαφορετική σημασία: μένουν τρεις μήνες μέχρι την πτώση του τείχους. Για τον Αδάμ είναι άλλη μια μέρα κατά την οποία γονατίζει περιχαρής μπροστά στα πόδια μιας κυρίας, για να προβάρει τα ρούχα που της έραψε. Εκείνη έχει βγάλει την μπλούζα της και κάνει αέρα με το Magazin, ένα περιοδικό που συνήθως υπήρχε στα κομμωτήρια, περιείχε και γυμνά, ήταν σπάνιο και συχνά ο κόσμος το έκλεβε. Αλλά ο κατά συρροή ερωτύλος ράφτης προδίδεται…

… και η σύντροφός του Έβελυν αποφασίζει με συνοπτικές διαδικασίες να εγκαταλείψει την κοινή εστία και να φύγει με τους φίλους της Σιμόνε και Μίχαελ για την Ουγγαρία, που έχει πλέον ανοίξει τα σύνορά της. Ο ίδιος παίρνει το παλιό του Βάρτμπουργκ και τους ακολουθεί, παρέα με την χελώνα τους Έλφι. Ένα τέτοιο ταξίδι θα ήταν απλώς κωμικό αν δεν αφορούσε μια μεγάλη ανατολικοευρωπαϊκή διαδρομή, με τους καθιερωμένους ελέγχους των αυτοκινητοδρόμων στα διάφορα φυλάκια με τους φρουρούς που είναι «σαν τα ζώα, μυρίζονται τον φόβο σου από μακριά». Η κατάσταση περιπλέκεται όταν ο Αδάμ παίρνει μαζί του την Κάτια, που έχει ήδη το δικό της ιστορικό αποδράσεων.

Ο Σούλτσε είναι ένας παράξενος συγγραφέας. Ενδιαφέρεται περισσότερο στην απόδοση της ατμόσφαιρας παρά στην πλέξη μιας σφιχτής πλοκής. Προτιμάει τις λεπτομέρειες από το γενικό κάδρο και εστιάζει περισσότερο στην αποσιώπηση και λιγότερο σε απροκάλυπτες εκφράσεις· το ίδιο κάνουν άλλωστε και οι χαρακτήρες τους. Τα καθημερινά τους λόγια απλώς εκφέρονται σε μια απέλπιδα προσπάθεια να καλύψουν την αναποφασιστικότητα, την σύγχυση ή τον φόβο τους. Με τον ίδιο τρόπο απέδιδε σε παλαιότερα κείμενά του την ανία που κατέκλυζε τον μέσο ανατολικογερμανό πολίτη. Ενδεικτική είναι η συνομιλία του Αδάμ με την Κάτια που μοιράζονται μια υπόγεια ερωτική έλξη αλλά και αμοιβαία καχυποψία. Θα μπορούσες να είσαι χαφιές, του λέει εκείνη· ένας χαφιές δεν κυκλοφορεί με τέτοιο σαράβαλο, της απαντάει αυτός. Ειδικά ένας χαφιές κυκλοφορεί με τέτοιο σαράβαλο, για καμουφλάζ, του αντιτείνει. Αφού εσύ με πλησίασες, με το κόλπο του κοριτσιού που έχει ανάγκη από προστασία, της θυμίζει με την σειρά του. Για να καταλήξουν: θα μπορούσαμε να είμαστε και οι δυο της Στάζι και να ελέγχουμε ο ένας την αξιοπιστία του άλλου.

Προφανώς ο συγγραφέας επιθυμεί να στρωματογραφήσει την ιστορία του: αν στην κρούστα της βρίσκεται η διαχείριση της απιστίας, από την ταπείνωση ως την εξιλέωση, από κάτω λιμνάζει η δημόσια ιστορία αμέτρητων «πρωτόπλαστων». Γύρω από την αδιέξοδη προσωπική ζωή του ζεύγους χάσκει το βάρος μιας θλιβερής κρατικής καθημερινότητας· μια «μη ζωή» από την οποία ονειρεύεται να ξεφύγει η Έβελιν. Τα περίφημα ουγγρικά θέρετρα στη λίμνη Μπάλατον, απώτερος προορισμός της άτακτης φυγής της, μοιάζουν παράδεισος, ή έστω μια ενδιάμεση στάση. Όταν όμως το Τείχος παύει να υπάρχει και τα σύνορα ανοίγουν τίθεται το ζήτημα της επιλογής. Είναι η Δύση που βλέπουν μπροστά τους ο πολυαναμενόμενος παράδεισος ή η χώρα που άφησαν μπορεί να γίνει ένας καινούργιος; Ή, μήπως εκείνη τώρα μοιάζει σαν μια περισσότερο βιώσιμη λύση; Ή, ακόμα χειρότερα, χώρα της επαγγελίας ούτε υπήρξε ούτε υπάρχει;

Ένα δεύτερο στοιχείο της γραφή του Σούλτσε είναι η αποσπασματικότητα με την έννοια μιας σειράς ελλειπτικών εικόνων που μοιάζουν με αυτόνομα κινηματογραφικά πλάνα. Κάθε σελίδα του μοιάζει με αργό καρέ που επιχειρεί να αιχμαλωτίσει μια άβουλη καθημερινότητα Και όπως κάθε σύγχρονος κεντροευρωπαϊκός κινηματογραφιστής, εμμένει στις λεπτομέρειες, κάποτε με εξαντλητικό τρόπο. Αντί για τις σκέψεις των πρωταγωνιστών, παρακολουθούμε τις σκόρπιες τους κουβέντες αλλά και τι τρώνε, πώς τσαλακώνουν το περιτύλιγμα, πού το αφήνουν.

Όλα αυτά τα στοιχεία δίνουν στην πρόζα του μια χροιά διηγήματος κάνουν περισσότερο διηγηματογράφο. Τα μυθιστορήματά του μοιάζουν με συρραφή πλάνων και στιγμών. Ακόμα και οι Απλές ιστορίες και οι 33 στιγμές ευτυχίας, διαβάζονται ως διηγήματα, έστω και κατά κάποιο τρόπο σπονδυλωτά, παρά ως μυθιστορήματα. Θαρρείς και είναι ένας σκηνοθέτης που αναγκάστηκε να γράψει το μυθιστόρημα που επιθυμεί να γυρίσει σε ταινία – και εδώ σίγουρα θα πρόκειται για ταινία δρόμου. Με τα βιβλία του ο Σούλτσε έχει αναλάβει να συγγράψει μια ολόκληρη μετάβαση: εκείνη των ανατολικογερμανών πολιτών σε ανερμάτιστους και ανεπιθύμητους φιλοξενούμενους ενός νέου κράτους».

Φαίνεται πως το κομβικό, οριακό μυθιστόρημα για την Ανατολική Γερμανία ανάμεσα στα παλαιότερα και τα σύγχρονα Τείχη της δεν έχει ακόμα γραφτεί. Ίσως αυτό να αποτελεί το φευγαλέο χαρακτηριστικό ενός τέτοιου μυθιστορήματος: είναι αδύνατον να γραφτεί. Ή, απλώς, θα περιλαμβάνει όλα τα επιμέρους μυθιστορήματα που επιχείρησαν να αιχμαλωτίσουν κάτι από εκείνη την αδιανόητη πραγματικότητα.

Εκδ. Καστανιώτη, 2013, μτφ. από τα Γερμανικά Γιώτα Λαγουδάκου, 293 σελ. [Ingo Schulze – Adam und Evelyn, 2008].

Υπό δημοσίευση: περιοδικό (δε)κατα, τεύχος 40 (χειμώνας 2014).