Πανδοχείο

Η ενσάρκωση του ανυπαρξισμού

Πριν από έναν περίπου χρόνο, τον χιονισμένο Φεβρουάριο του 2015, έλαβε χώρα μια ημερίδα, ή, μάλλον, νυχτερίδα, για να συζητηθεί και να σχολιαστεί ο διάσημος αλλά μάλλον άγνωστος Έλληνας συγγραφέας Ιωάννης Ανδρέας Ζεμενός [1911 – 1970;], με τ’ όνομα. Η Εταιρεία Συγγραφέων (ό,τι και να σημαίνει αυτό) προκάλεσε την σχετική συνάντηση φαντασιακής λογοτεχνίας, τα πορίσματα της οποίας λαμβάνω με τρέμουλο στα χέρια, έντυπα και συλλογικά. Ο Δημήτρης Καλοκύρης που διαθέτει το περιβραχιόνιου του αρχηγού δίνει το εναρκτήριο λάκτισμα, προφανώς κατόπιν σχετικού σφυρίγματος, και μας θυμίζει ότι έχουν άπειρες συζητήσεις, διατριβές, συνέδρια και λοιπά για λογοτεχνικά πρόσωπα, αναγνωρισμένα (μεν) ως καθαρά φαντασιακά προϊόντα (δε): Οδυσσέας, Οιδίπους, Γιλγαμές, Θεοί, θεότητες… Άλλωστε ολόκληρη η λογοτεχνία από κτίσεως λόγου προϋποθέτει προσωπικότητες που δεν είναι παρά τέτοια προϊόντα φαντασίας, η οποία μαζί με τον λόγο αποτελεί τα βασικά εργαλεία του συγγραφέα. Συμφωνήστε για να συνεχίσω.

Ωραία. Ένας Γιώργος Σκαμπαρδώνης διαδραμάτισε δραματικό ρόλο στην σύλληψη της όλης ιδέας, κοινώς της μελέτης του δημοσιευμένου και αδημοσίευτου έργου του Ιωάννη Ζεμενού, πιθανώς και της ίδιας του της προσωπικότητας. Στην πρώτη κατηγορία βλέπω βλέπω τρεις ποιητικές συλλογές (οι δυο εκδοθείσες στο Σουδάν, η μια από τις εκδόσεις Μερόη) και μια συλλογή διηγημάτων. Στην δεύτερη υπάρχουν τα παραπάνω είδη, μαζί με ένα μυθιστόρημα, ένα δοκίμιο φιλοσοφικής απώλειας, συνταγές, αλληλογραφία και ανεξεπέργαστα χειρόγραφα 14 έργων. Υπάρχουν τέλος και κάποια αποδιδόμενα έργα.

Τι συμβαίνει εδώ; Για να δούμε ποιοι γράφουν τι. Πρώτος εμφανίζεται ο ποιητής Τάκης Γραμμένος, που ευτυχώς εμπιστεύομαι, καθότι και δεινός ανασκαφεύς, ιδιότητα που, όπως γράφει, μοιράστηκε με τον ίδιο τον Ζεμενό, ο οποίος αφιέρωσε δυο καλοκαίρια του στην Τούμπα Τάμπα, την πόλη που μάλλον ίδρυσε ο μετατρωικός Αινείας. Ήταν μάλιστα παρών όταν ανοίχτηκε μεγάλος κιβωτιόσχημος τάφος με ζωγραφισμένη προτομή γυναίκας η θεάς εκπάγλου και τα λοιπά και τα λοιπά. Φαίνεται επίσης ότι ο Ζεμενός διάβαζε ανελλιπώς τον Κήπο Χαρίτων του Καισαρίου Δαπόντε, το βιογραφικό αυτό ποταμώδες ποίημα παρηγορίας για κάθε ταλαίπωρο.

Κατόπιν έρχεται με τα κιτάπια του ο Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής, που ανακαλύπτει σε ρουμανικά αρχεία δυο ανέκδοτα κείμενα του πατέρα του Ζεμενού, Ρωμύλου, το ένα εκ των οποίων τιτλοφορείται Περί της αποκτήσεως αρρένος. Για να δούμε λοιπόν υπό ποίες εντολές προέκυψε ο ίδιος ο συγγραφέας. Κατά πρώτον, ορίζεται ως άριστον μέτρον η άπαξ της εβδομάδος συνομιλία μεταξύ των συζύγων. Η παραμέληση του μέτρου «οδηγεί ταχέως τους φιληδόνους και σαρκικώς ασώτους εις την τύφλωσιν…και παραληρήματα των αισθήσεων, δια να μην αναφέρωμεν τους ισχυρούς πονοκεφάλους και την ροπήν προς την μέθην, την χαρτοπαιξίαν και τα Σόδομμα και Γόμμορα». Απαριθμούνται λοιπόν τα απαραίτητα, σημαντικότερο εκ των οποίων κρίνω το …

Τρίτον, η μόνη στάσις οργώματος και σποράς, πάντοτε δια την απόκτησιν υιού, είναι εκείνη όπου ο αγρός παραμένει ανάσκελα και επί αυτού εισέρχεται νικητής και τροπαιούχος ο σπείρων τον σπόρον. Κάθε σκέψις οφείλει να έχη άρρεν περιεχόμενον…. Προσοχή όμως, Χριστιανοί! Λόγω της σφοδρότητος του έργου και της αναταραχής που δημιουργείται πλειστάκις, ιατροί του διαμετρήματος του Γαληνού και του Ιπποκράτους εφιστούν την προσοχήν εις την αποφυγήν παρεκκλίσεων των σκέψεων Διότι γυνή η οποία είχε εκείνας τα στιγμάς κατά νουν μορφήν Αιθίοπως, εγέννησεν άρρεν μαυροτσούκαλον, όπως ετέρα ευλαβής δέσποινα έτεκεν πύρρον υιόν, επειδή εσκέφθη την μπακιρένιαν κατσαρόλαν της, την οποίαν λόγω του επείγοντος του έργου είχε λησμονήσει επί της εστίας. [σ. 31 – 32]

Ο Μιχάλης Μοδινός διηγείται με πρώτο χέρι την γνωριμία του με τον Ζεμενό, ήδη από το Χαρτούμ το 1946, όπου φυτοζωούσε (ο Ζεμενός) εις βάρος της ελληνικής κοινότητας και δήλωνε ποιητής από τον Βόλο. Κρίθηκε ακατάλληλος για δουλειά γραφείου αλλά τον συνόδευε σε βόλτες στην όχθη του Νείλου για να αποθαυμάσουν το αποσυναρμολογούμενο ατμόπλοιο τάδε, που σκούριαζε ζωσμένο από παπύρους και λωτούς. Ο Ζεμενός γοητεύθηκε από τις πυραμίδες της Μερόης και εξεπλάγη με τα ξεχασμένα βυζαντινά βασίλεια καταμεσής της ερήμου (άρα, σκέφτομαι, θα του άρεσε και αυτό το βιβλίο). Για την Ελλάδα δεν έβγαλε ούτε λέξη όλα αυτά τα χρόνια, κι όταν τον ρώτησε σχετικά την δεκαετία του ’70, η απάντηση ήταν: «Α! η Ελλάδα […]– αφηγούμαστε διαρκώς την ίδια ιστορία».

Ο Ντίνος Σιώτης αποκαλύπτει την σύσταση μυστικής εταιρείας – κατ’ άλλους συμμορίας – από τους Ανδρέα Εμπειρίκο, Νίκο Εγγονόπουλο, Νικόλαο Κάλας και Ιωάννη – Ανδρέα Ζεμενό, με σκοπό την ανατομή της λογοτεχνικής πραγματικότητας δια σουρεαλιστικών μεθόδων, η Ηρώ Νικοπούλου μελετά την ποιητική του συλλογή Η αθερίνα και ο Μόμπι Ντικ, η Παυλίνα Παμπούδη αλιεύει άγνωστα ερωτικά του γράμματα. Ο Πάνος Θεοδωρίδης τον χαρακτηρίζει με επαρκείς αποδείξεις «ποιητή των ορέων», ο Μάκης Πανώριος διαπιστώνει διπλογραφία δικού του διηγήματος και του Ιππότη του Ζεμενού, ο Γιάννης Πατίλης μας κοινοποιεί μέιλ προς την Ηρώ Νικοπούλου σχετικά με ένα άγνωστο επιτύμβιο επίγραμμα του συγγραφέα.

Ο Γιώργος Σκαμπαρδώνης καταθέτει μνήμη μικρή από κάμπινγκ εις μνήμη του συγγραφέα και ο Γιώργος Χουλιάρας συνοψίζοντας την ζωή και το έργο του Ζ. θυμάται την σχετική εκδήλωση στον Ιανό με τα τέσσερα μάγουλα, διαπιστώνει την παρουσία των αχιονόφοβων Θεσσαλονικέων σε σχέση με τους Αθηναίους που παρακολούθησαν μέσω του ΕσύΣωλήνας, σκέπτεται περί της ομηρίας του συγγραφέα από Σομαλούς πειρατές (ούτως ή άλλως η Σωμαλλία αποτελεί χώρα όπου αλλού είναι το σώμα) και καταλήγει ότι ο Ζεμενός είναι η ενσάρκωση του ανυπαρξισμού. Παρεμβαίνουν η Κλαίτη Σωτηριάδου και η Λίνα Κομίνη, συμμετέχουν οι Λίλα Κονομάρα, Αμάντα Μιχαλοπούλου κ.ά., ενώ ο … Βαγγέλης Γερμανός λέει κι ένα τραγούδι. Περιλαμβάνονται πολλές φωτογραφίες, τέσσερις σελίδες με σκέψεις και ιδέες του Ζεμενού (αλλά στο δικό μου αντίτυπο είναι λευκές) και βιογραφικά (ζεμένια λέει) σημειώματα των γραφόντων, και καλώς, για να ξέρουμε και τι καπνό φουμάρει ο καθένας.

Εταιρεία Συγγραφέων και Εκδόσεις Αίολος, 2015, σελ. 159.

Στις εικόνες, φωτογραφίες από την συλλογή του Ζεμενού [Φίλοι, αρχεία και αναγνώστριες του Ζεμενού], αλιευμένες από τα δικά μου αρχεία. Δεν με συμβουλεύτηκε κανείς, αλλά ζεμέν φου.