Ελένη Λαδιά – Μυθολογικά Παράδοξα και ένα διήγημα

Μολονότι ανεξάρτητοι οι τέσσερις κόσμοι (πραγματικός, ονειρικός, μυθολογικός, φαντασιακός) και μη συγκρινόμενοι (αφού άλλωστε μόνο τα όμοια συγκρίνονται), παρουσιάζουν μία δομή και μία λογική διάρθρωση. Διαθέτουν νόμους, κρυφούς ή φανερούς. Το παράδοξο, το παράξενο και το μη σύνηθες φυτρώνει όπου υπάρχει νομοτέλεια, σπάζοντας την αλυσίδα της όποιας δομής…

… γράφει η συγγραφέας που έχει προσεγγίσει τον αρχαίο κόσμο με πλείστους τρόπους – μυθιστορήματα, διηγήματα, αφηγήματα, μεταφράσεις, οδοιπορικά αλλά και μελετήματα, όπως τα Ψυχομαντεία και ο υποχθόνιος κόσμος των Ελλήνων ή εκείνα που απαρτίζουν τον παρόντα τόμο αλλά και εκείνον που θα παρουσιαστεί σε επόμενη ανάρτηση, τους Έλληνες παίδες στην αρχαιότητα.

«Ο καθρέφτης και μια περίπτωση κατροτρομαντείας» εκκινεί από μια φράση από το γνωστικό ευαγγέλιο του Φιλίππου: «Κανείς δεν μπορεί να δει τον εαυτό του στο νερό ή στον καθρέφτη χωρίς φως». Από το ναό της Μελαίνης Δήμητρος στην Λυκόσουρα της Αρκαδίας, τής κατά μία παράδοση βιασθείσας από τον Ποσειδώνα θεά, όπου στον αλλιώτικο καθρέφτη στην έξοδο του ναού έβλεπε κανείς τον εαυτό του αμυδρά αλλά ξεχώριζε τα αγάλματα των θεών, μέχρι το Σιγηλό μνήμα του Νάρκισσου κοντά στο Αμφιάρειο, το κάτοπτρο φανερώνει μια παραχαραγμένη αλήθεια, καθώς διπλασιάζει ή πολλαπλασιάζει το αληθές, που χάνει έτσι την αυθεντικότητά του – «δόλιον» το αποκαλεί ο Νόννος, απατηλό και νόθο αντίτυπο.

Το κείμενο «Ο Ζάλμοξις και το υπόγειο» αναφέρεται στα σπήλαια και όλους τους υποχθόνιους τόπους, που σχετίζονται πάντα με την μεταφυσική γνώση. Ο δούλος το Πυθαγόρα Ζάλμοξις, θεός των Γετών, πρώτα έφτιαξε μια αίθουσα εν είδει πανδοχείου και συγκέντρωσε τους καλύτερους πολίτες για να τους διδάξει την αθανασία, και κατόπιν  κατασκεύασε ένα υπόγειο και εξαφανίστηκε εντός του για τρία χρόνια, για να εμφανιστεί μετά ως αθάνατη ψυχή. Επρόκειτο για πανουργία, που είχε ως αποτέλεσμα την μέγιστη ανδρεία των συμπατριωτών του, ή απλά όπως όλα τα πλάσματα που ζουν στα άντρα και τα σπήλαια, είχε μια ιδιαίτερη ροπή στη μοναξιά και στο στοχασμό;

Αν στο αλληγορικό πλατωνικό υπόγειο σε σχήμα σπηλιάς, επιμηκυσμένο υπό το φως του ήλιου, οι δεσμώτες της απαιδευσίας συνυπάρχουν με τους καλύτερους πολίτες χάριν του κοινού οφέλους, ακριβώς αντίθετη αντίληψη πρεσβεύει ο ήρωας το ντοστογιεσφκικού Υπογείου (που έχει επαρκώς μελετήσει η συγγραφέας), ο οποίος στήριξε το διανοητικό του οικοδόμημα πάνω στην αντιστροφή της δελφικής προσταγής «γνώθι σαυτόν». Ο υποχθόνιος, ανώνυμος άνθρωπος ωρύεται από τα συνειδησιακά του βάθη: όχι, δεν είναι καλό να γνωρίζει ο άνθρωπος τον εαυτό του.

«Η κρεμασμένη κούκλα των Δελφών» αναφέρεται στην ορφανή παιδίσκη Χάριλα που σε εποχή ξηρασίας ζήτησε σιτάρι από τον βασιλιά αλλά εκείνος την χτύπησε στο πρόσωπο· η περήφανη μικρή έλυσε τη ζώνη της και κρεμάστηκε. Ο δελφικός χρησμός ζητούσε από τον βασιλιά να εξευμενισθεί η αυτόχειρη παρθένα και καθιερώθηκε τελετή καθαρμού με αναπαράσταση του συμβάντος που τελείωνε με το θάψιμο μιας κούκλας. Ο εκούσιος χαμός του κοριτσιού άλλαξε την κοινωνική κατάσταση: ενώ πριν το θάνατό της η τροφή μοιραζόταν μόνο στους επιφανείς, τώρα δωρίζονταν σε όλους, ξένους και εγχώριους. Επρόκειτο για μια γιορτή για την εκδίωξη του θανάτου, ενώ η Χάριλα ταυτίστηκε με το πνεύμα της Άνοιξης που αναδύεται από το έδαφος. Με την ίδια συνδέονται οι αιωρούμενες μορφές σε ορισμένα αγαλμάτια και ο ελληνιστικός μύθος της Ηριγόνης – και οι νεκρές παρθένες συνδέονται με το λίπασμα της γης και γίνονται πνεύματα βλάστησης και γονιμότητας.

Στην «θεραπεία των τρελών κοριτσιών» συγκεντρώνονται η Μηλινόη, θεά της τρέλας, των φαντασιώσεων και των παραισθήσεων, παρούσα μόνο σε έναν ορφικό ύμνο και χαμένη μαζί με τον μύστη που της τον έγραψε, η Κελαινή που τιμωρήθηκε από την Αφροδίτη να τρέχει στους δρόμους ακόλαστη, γυμνή και παθιασμένη, η Ιώ με την σπαρακτική της εξομολόγηση στον αισχύλιο Προμηθέα για τα συμπτώματα της μανίας της και τις κοπιαστικές της περιπλανήσεις και οι μαυροπλέξουδες Προιτίδες, όλες μέλη ενός αδικημένου συντάγματος θηλυκών μορφών που διολίσθησαν σε δρόμους σκοτεινούς και παράφρονες.

«Παγχαία, η νήσος των θνητών θεών», «Υπερβόρειοι, ο λαός του φωτός», «Κιμμέριοι, οι γείτονες των νεκρών», «Ερώτια ή ερωτίδια, η εορτή του έρωτος»,  «Λυκόσουρα, η πρώτη πόλη του κόσμου», «Ο άνθρωπος που καταβρόχθισε τον εαυτό του», «Η επτάφωνη στοά της Ηχούς», «Ο χρεμετισμός των αλόγων», «Ο γάμος του θνητού και της θεάς» είναι ορισμένοι μόνο από τους τίτλους των υπόλοιπων κειμένων, που μιλούν από μόνοι τους για το εύρος αλλά και την θελκτικότητα του θέματος. Σε ξεχωριστό δεκαπεντασέλιδο στο τέλος του βιβλίου η συγγραφέας εντάσσει τις παραπομπές ανά κεφάλαιο που αν μη τι άλλο δείχνουν όχι μόνο την ενδελεχέστατη έρευνά της αλλά και την αχανή ποικιλία των πηγών της.

Εκδόσεις Gema, 2008, B΄ έκδοση, σελ. 179.

Η Ελένη Λαδιά στο Αίθριο του Πανδοχείου εδώ.

Οι φωτογραφίες προέρχονται α. από την παράσταση Άρρητη Κόρη, που περιλαμβάνει θραύσματα λόγου από τον ομηρικό «Ύμνο στη Δήμητρα», τα «Άπαντα» του ποιητή Δημήτρη Παπαδίτσα, το παρόν βιβλίο και τους «Έλληνες παίδες στην αρχαιότητα» και β. από την σχετική έκθεση Ιερά Οδός προς την Άρρητη Κόρη. Στοιχεία για την παράσταση εδώ.