Κάθε τεύχος του περιοδικού κοσμείται από τουλάχιστον μια εκτενή συνομιλία με κάποιον σύγχρονο στοχαστή, που πάντα παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Αυτή την φορά διαβάζουμε τον Ζαν Λυκ Μαριόν σε συνομιλία του με τον Διονύση Σκλήρη. Ο μελετητής, μεταξύ άλλων, της καρτεσιανής σκέψης, ερευνητής των γνωστικών επιστημών, της τέχνης και της ψυχανάλυσης, εμπνευσμένος από τους Καινή Διαθήκη, τους Αποστολικούς και άλλους ελληνόφωνους Πατέρες των πρώτων αιώνων, και τον Ιερό Αυγουστίνο Ιππώνος, εφορμάται στην αναζήτησή του από την εντελώς σύγχρονη υποκειμενικότητα, στην οποία ασκείται μέσω της φιλοσοφικής μεθόδου της φαινομενολογίας.

Με την φαινομενολογία μπορούμε να φιλοσοφήσουμε και πάλι για τον έρωτα, την τέχνη, τον Θεό, το θαύμα, υποστηρίζει ο Μαριόν. Δεν υπήρξε μια «θεολογική στροφή στην φαινομενολογία» αλλά, αντιθέτως, το θεολογικό ερώτημα είχε τεθεί στον ορίζοντα της φαινομενολογίας ήδη από τον Husserl· και μετά έχουμε ασφαλώς τον Martin Heidegger, τον Paul Ricoeur, τον Emmanuel Levinas, τον Jacques Derrida, τον Michel Henry. Γιατί ασχολούνται όλοι αυτοί οι φαινομενολόγοι στοχαστές με την θεολογία; Όχι, ασφαλώς, επειδή επρόκειτο ειδικά για θεολόγους ή για ιδιαιτέρως αφοσιωμένους πιστούς. Όχι, ήταν για έναν λόγο περισσότερο τυπολογικό. Η περιοχή της θρησκευτικής εμπειρίας και της πνευματικής ζωής, αν μπορούμε να μιλήσουμε για «θρησκευτική» εμπειρία και για «πνευματική ζωή», είναι ένας «χώρος» που όλοι ξέρουν ότι προσφέρει φαινόμενα, τα οποία έχουν μια ορισμένη πραγματικότητα, ενίοτε μια εξαιρετική, μια έκτακτη πραγματικότητα, που υπάρχει ακόμα κι αν είναι δύσκολο να ανιχνευθεί.

Ο Μαριόν αναφέρει εδώ ακριβώς την έννοια του μυστικισμού που εμφανίστηκε κατά τον 17^ο και 18^ο αιώνα, ακριβώς σε μια στιγμή που η φιλοσοφία αδυνατεί να αποδώσει την θρησκευτική εμπειρία. Γιατί και η συστηματική θεολογία – δογματική γίνεται μια οιονεί φιλοσοφία και δεν μπορεί ούτε και αυτή να εξηγήσει την «γεωγραφία» της πνευματικής ζωής. Σε μια τέτοια στιγμή δημιουργείται ένας ανεξάρτητος λόγος που αποκαλείται μυστικισμός και ο οποίος ομιλεί με τρόπο αυτοαναφορικό, χωρίς αναφορά ούτε στην φιλοσοφία, που τον κακολογεί, ούτε στην συστηματική θεολογία που δυσπιστεί απέναντί του, ενώ οι Διαφωτιστές τον θεωρούν ως μια μορφή τρέλας, και ορισμένοι θεολόγοι ως αρχή ανεξέλεγκτων αιρέσεων. Σε κάθε περίπτωση, η μυστική εμπειρία δεν έλαβε καμία σωστή ερμηνεία. Και είναι απολύτως αναμενόμενο που η φαινομενολογία πήγε να ψάξει εκεί, γιατί ήθελα να διαπιστώσει τι μπορούμε να κάνουμε με αυτές τις απρόσιτες περιοχές.

Η δεύτερη, επίσης καθιερωμένη στο Φρέαρ, εκτενής συζήτηση περί λογοτεχνίας, γίνεται ανάμεσα στον Χιλιανό ποιητή και πεζογράφο Ερνάν Λαβίν Θέρδα [Hernán Lavin Cerda] και τους Mario Meléndez και Gerardo Miranda, αδημοσίευτη ακόμα στα ισπανικά. Ο Θέδρα, που έγραψε το μεγαλύτερο μέρος του έργου του στο Μεξικό, όπου κατέφευγε μετά την επιβολή της δικτατορίας του Πινοσέτ, συζητά και συ-σκέπτεται πάνω στο πνεύμα της Λένκα Φρανούλιτς, σημαντικής προσωπικότητας της χιλιανής κουλοτύρας, την επίδραση του Πάμπλο Νερούδα, την εξάπλωση του Νερουδισμού προς το καλό και το κακό, την καταλυτική εμφάνιση Νικανόρ Πάρρα. Ένα μεγάλο μέρος του τεύχους αφιερώνεται στον Μανόλη Αναγνωστάκη, για τον οποίον γράφουν νέοι φιλόλογοι που συμμετείχαν σε πλούσια σχετική Ημερίδα.

Γιατί δεν αγαπάμε την δημοκρατία; αναρωτιέται η Μυριάμ Ρεβώ Ντ’ Αλλόν [Myriam Revault d’ Allonnes], που τιτλοφορεί έτσι το νέο της βιβλίο (χωρίς το ερωτηματικό) και μπορούμε να διαβάσουμε σε προδημοσίευση της ελληνικής έκδοσης τις σκέψεις της για την συνθήκη απογοήτευσης του δημοκρατικού ανθρώπου και τις διαβαθμίσεις του μίσους για την «αστική δημοκρατία». Μιλάμε για την αγάπη της πατρίδας, του έθνους, της πολιτείας, της ανθρωπότητας, αλλά ποτέ για την αγάπη της δημοκρατίας – γιατί άραγε;

Στο τεύχος δημοσιεύονται τρία ανέκδοτα, νεανικά κείμενα του Χρήστου Μαλεβίτση, σπουδαίου στοχαστή και μεταφραστή σημαντικών φιλοσοφικών έργων, στα οποία αναγνωρίζει κανείς, όπως γράφει στην εισαγωγή του ο Δημήτρης Αγγελής, ορισμένους από τους θεματικούς άξονες που θα τον απασχολήσουνε και αργότερα (η επικαιρότητα του φιλοσοφικού λόγου σήμερα, το ιερό, η μεταφυσική δίψα κλπ.). Σε αυτά τα πρώιμα εξομολογητικά γραπτά, συνεχίζει ο επιμελητής, δεν μπορεί να μην παρατηρήσει κανείς το πάθος της έκφρασης και τον έντονο ιδεαλισμό του συγγραφέα. Επιλέγω μια ενδεικτική παράγραφο από τα «Γράμματα στην αγαπημένη»:

Ρίχνω δίκαιο του Μπερξόν που λέει πως οι άντρες που είχανε πλούσιο, δημιουργικό ψυχικό κόσμο, νιώθανε την παρουσία τους σα μια νέα μουσική. Είτε ήτανε δημιουργοί θρησκειών, είτε φιλόσοφοι, είτε οδηγοί λαών, είτε ποιητές, αυτό που κάνανε  δεν ήταν παρά το συγκεκριμένο: ποίηση μιας μουσικής αρμονίας. Έτσι μπορούμε να καταλάβουμε πως όταν δε νιώθουμε τη μουσική υφή των έργων αυτών των ανθρώπων, τα έργα σκέτα τα βλέπουμε παράταιρα, αδιανόητα και πολύ συχνά ανόητα. Ακόμα και οι πιο λογικές ιδέες των φιλοσόφων είναι αποκυήματα της μουσικής. Γι’ αυτό παραξενευόμαστε όταν βλέπουμε μεγάλα μυαλά να μη μπορούσαν να δουν πράγματα που ο κοινός νους έβλεπε.

Στις ύστερες σελίδες ο Μαριάνος Καράσης συνεχίζει ακάθεκτος στις ουτοπίες της αρχαιότητας, με στάση αυτή τη φορά στον Αριστοφάνη, ο Γιάννης Β. Κωβαίος εντοπίζει στοχαστικές και αστόχαστες «προσαρμογές» στα σχολικά βιβλία, η Νατάσα Κεσμέτη εκφράζει τις πάντα πυκνές σκέψεις της, o Γιώργος Μητρούλιας παρατηρεί την πόλη να εισχωρεί στην «χαμένη ύπαιθρο». Ξεχωρίζω δυο εξαιρετικά κείμενα: ένα εγκώμιο μεμψιμοιρίας δια χειρός Θεοφάνη Τάση κι ένα διπλό σχόλιο του Κώστα Βραχνού, πρώτα περί facebook,  σε συνομιλία με γραπτά του Byung – Chul Han και ύστερα περί ισλαμοφιλίας, όπου αναρωτιέται πώς η συντριπτική πλειονότητα των μετριοπαθών ισλαμιστών (περίπου 1,5 δισεκατομμύριο πιστών) ανέχεται να κατασυκοφαντείται και να καταδυναστεύεται από μια αμελητέα μειονότητα φανατικών.

Στα λογοτεχνικά πεζά του τεύχους, ο Δημήτρης Χριστόπουλος παρακολουθεί «ένα ζευγάρι στο χρόνο» με τρία στιγμιότυπα σε πρώτο, δεύτερο και τρίτο πρόσωπο αντίστοιχα. «Η απόστροφος», μου είχες πει τότε, «μας υπενθυμίζει αυτό που πρέπει να χάσουμε, ό,τι τέλος πάντων αφήνουμε πίσω μας, για να γίνει καλύτερη η ζωή μας». Ο Μιχάλης Μακρόπουλος δημιουργεί πάνω στο αστείρευτο μοτίβο του άγνωστου επισκέπτη στην πόρτα [«Ο επισκέπτης»], ο Βασίλης Τσιαμπούσης ανασυνθέτει μια γλωσσική Βαβέλ σε μοναστηριακή αυλή και ο υπογράφων αναθυμάται μια ημέρα που έμεινε ίδια και απαράλλαχτη στον χρόνο, από την Κυψέλη μιας παιδικής δεκαετίας. Και όπως πάντα, τα παραπάνω αποτελούν ένα μόνο μέρος από την ύλη του τεύχους.

Το τεύχος κοσμείται με σχέδια της Ελένης Γλύνη.

Στις εικόνες: Jean Luc Marion, Edmund Husserl, Hernán Lavin Cerda, Henri Bergson, Εσωτερική διάσταση.

Ήρωες στην αιώρα των ορίων

Γι’ αυτό διάλεξε τον τεσσαρακοστό πέμπτο όροφο, της άρεσε να βλέπει τα μεγέθη και τα πράγματα αλλοιωμένα. Το ύψος να τα συντρίβει, να τα λιώνει. Τα σπουδαία, τα φοβερά. Να τα ημερεύει, να τα αδρανοποιεί. Κι εκείνη εκεί ψηλά ασφαλής, περίκλειστη στο εναέριο γυάλινο ενυδρείο της. Κουρτίνες δεν κρέμασε ποτέ. Θα έχανε το διαμέρισμα το μισό τουλάχιστον από το μεγαλείο του, κι εκείνη το φιλοσοφικό αποκούμπι της, το εργαλείο για να αποκωδικοποιεί τη ζωή, ειδικά όταν την στρίμωχναν άνθρωποι και καταστάσεις. [σ. 12]

Η ασφαλής πόλη παρακολουθεί έναν έρωτα που παραπατάει ανάμεσα στο περιβάλλον της πόλης, πάνω από την οποία σχεδόν ίπταται το διαμέρισμα της Λόις, και στις άγνωστες πατρογονικές καταβολές που καθορίζουν την προσωπικότητα του συντρόφου της – ήταν και εκείνες που άσκησαν πάνω της μια εξωτική γοητεία. Εκείνος δεν συμπάθησε ιδιαίτερα τον χώρο της: στα τζάμια κυμάτιζε η εικόνα του τα βράδια, το σώμα του παραπατούσε στο ανεμπόδιστο φως την ημέρα, έλεγε πως πατάει στο κενό. Τώρα η τηλεφωνική τους συνομιλία βυθίζεται σε μια σιωπή επιθετική, επικίνδυνη, που όταν δεν συναγωνίζεται τον επίμονο βόμβο από την διακοπή της σύνδεσης καλύπτει τα κενά ανάμεσα στον ίλιγγο του δεσμού τους, κάτω από τον οποίο χάσκει ένα χαμένο παιδί.

Οι ώρες της αιχμής αποτελούν τις ιδανικότερες ώρες για τους χαρακτήρες των δυο δίδυμων απολαυστικών διηγημάτων Traffic No 1 και Traffic No 2. Στην πρώτη περίπτωση, το σχόλασμα των γραφείων και των εμπορικών βρίσκει τους καταρρακωμένους από το ελάχιστο της μέρας που τους απομένει, απ’ της ζωής τους το ελάχιστο. Εκείνες τις ώρες οι αστικές συγκοινωνίες γίνονται λίκνα τρυφερών φορτίων, γεμάτα από τη ζεστασιά του ξένου σώματος, που ανώνυμο δίνει χωρίς τίποτα να ζητά. Είναι θεραπευτικό το άγγιγμα, ακόμα κι έτσι. Ακαριαία αγκαλιάσματα στο ξαφνικό πάτημα του φρένου, … δώρα αθώα της ασφάλτου. Πόσοι άραγε παρακαλάνε να ’ναι μεγάλο το μποτιλιάρισμα, να διαρκέσει πολύ η διαδρομή, να παραταθεί η θαλπωρή της ακούσιας απραξίας; Για λίγο γίνονται προνομιούχοι του ου τόπου, έρμαιοι και ξένοιαστοι, άλλος οδηγεί.

Τι κάνει σε αυτές τις τροχήλατες κιβωτούς ο ήρωας; Στέκει ψύχραιμος εξουσιάζοντας την παράδοση των σωμάτων και γυρεύει το πιο λαχταριστό· πλησιάζει την ωραία καθισμένη κοιμωμένη και με τα μάτια χιμά στο αφύλακτο κομματάκι της σάρκα της, στον κόρφο της· «πάντα από κάπου πιάνεται και μπαίνει». Κρατιέται από την χειρολαβή και τοποθετεί το μέσο του σώματός του βρίσκεται κοντά στο κεφάλι της,  ενώ αυτή κοιμάται. Ή μήπως προφασίζεται; Όταν σηκωθεί για να κατέβει, η θέση της του ανήκει και κάθεται στην ζεστή μονιά της, να νιώσει την θέρμη του κορμιού της. Κι εκεί, ανάλογα με την πολυκοσμία και την ώρα, αφήνεται σε μια γλυκιά εκτόνωση.

Τι γίνεται όμως το καλοκαίρι όταν τα κλιματιστικά των λεωφορείων του στερούν από τον ίδιο ήρωα την επιθυμητή ζεστασιά των σωμάτων; Αλλάζει στόχο και κατεύθυνση και επικεντρώνεται στα πόδια, ακολουθεί μια ολόκληρη διαδικασία, γίνεται κυνηγός, αργότερα μένει μετέωρος και δίγνωμος, ενώ η τελική πράξη είναι εξίσου απρόσμενη. Η ιδιαίτερη αυτή ιστορία, πλουτισμένη με εξαιρετικές ανατομικές περιγραφές, τιτλοφορείται Traffic No 2 και αποτελεί προσωπική μου τιμή το γεγονός ότι πρωτοδημοσιεύτηκε στο ανάλογης και αποκλειστικής θεματολογίας ιστολόγιο Γυμνά Πόδια που διακονώ ο ίδιος, ενδεικτικό μέρος του οποίου δημοσιεύτηκε στο περιοδικό (δε)κατα, τεύχος 36 (χειμώνας 2013).

Στην Διεκδίκηση ένα κορίτσι που δεν το παίζουν στη γειτονιά προσκολλάται στην μικρή αφηγήτρια και διεκδικεί το παγωτό της με το «ακλόνητο» επιχείρημα της φιλίας, κορυφώνοντας σε μια έξαρση παιδικής «επιθετικότητας» μια σχέση ούτως ή άλλως άνιση. Στην ίδια επικράτεια της σκληρής παιδικής ηλικίας, Η έδρα του δασκάλου της πέμπτης δημοτικού μετατρέπεται σε κουβούκλιο εγκλεισμού ως τιμωρία για τους αδιάβαστους μαθητές. Η μνήμη του αφηγητή διατηρεί έντονη μια από τις πέντε αισθήσεις και συμπυκνώνεται σε μια ύστατη παράγραφο. Τα όρια και Η ΚατάλΥψη συμπληρώνουν μια τριάδα κειμένων γνώριμης κωμικοτραγικής σχολικής πραγματικότητας αλλά εκείνο που θα έπρεπε να διδάσκεται στις σχολικές αίθουσες των νέων ψυχών είναι το Μόνιμο μακιγιάζ, μια προσφιλής εφαρμογή ενός διαρκούς καλλωπισμού που νομοτελειακά αποδεικνύει την μάταιη κούρσα των υποχρεωτικών καλλυντικών διαταγών.

Τα είκοσι δύο διηγήματα αποτυπώνουν σχέσεις που διαρρηγνύονται άμεσα ή συνθλίβονται από το βάρος της χρονικότητάς τους και καταστάσεις γνώριμες και οικείες, που όμως είναι πάντα ξεχωριστές και μοναδικές για τον καθένα. Σμιλεύουν δεσμούς ερωτικούς και αποδεσμεύσεις οριακές, ορόσημα αμφότερα του ανθρώπινου βίου, που δεν συμβαίνουν σε εξαιρετικές περιπτώσεις αλλά κάθε μέρα, κάθε λεπτό που περνάει. Αποτελούν άραγε επαρκή στιγμιότυπα ή φωτογραφικές λήψεις μιας ιδιωτικής ή δημόσιας πραγματικότητας; Όχι, εδώ διαφοροποιούνται ως προς την παραπάνω διάθεση πολλών διηγηματογράφων.

Η συμπύκνωση ολόκληρων κόσμων σε λίγες σελίδες και η κατάληξη των μύθων σε ένα τέλος αιφνίδιο και αναπάντεχο αποκρυσταλλώνει τα διηγήματα σε αυτοτελείς, ολοκληρωμένες ιστορίες, ενώ οι μικρότερες σε έκταση από αυτές και για τον παραπάνω λόγο αλλά και για όλους τους υπόλοιπους του είδους, καλύπτουν τα σύνθετα και απαιτητικά χαρακτηριστικά των μικροϊστοριών – των μικρών διηγημάτων τύπου μπονζάι, στην έντυπη και ηλεκτρονική διάδοση των οποίων έχει μεγάλο μερίδιο η συγγραφέας. Άλλωστε είναι ακριβώς το ιστολόγιο Πλανόδιον – Ιστορίες Μπονζάι, όπου έχουν δημοσιευτεί τρεις από αυτές, ενώ από μια δημοσιεύτηκε στα λογοτεχνικά περιοδικά Δίοδος, Πλανόδιον, Νέα Εστία, στην εφημερίδα Ελεύθερος Τύπος και στο προαναφερθέν ιστολόγιο των Γυμνών Ποδιών, ενώ οι υπόλοιπες  εκδίδονται εδώ για πρώτη φορά.

Εκδ. Γαβριηλίδης, 2015, σελ. 174

Υπό δημοσίευση στο προσεχές τεύχος του περιοδικού (δε)κατα,

Όπως και στην ανάρτηση του προηγούμενου βιβλίου της Η. Νικοπούλου, το κείμενο «εικονογραφείται» με έργα της, που πάντα βρίσκονται σε συνεχή διάλογο αλλά και αντίλογο με τα γραπτά της.