Γελάει καλύτερα όποιος γελάει πάντα

Αφού λοιπόν μας έδωσε σελίδες καυτερές και πάντως πεντανόστιμες στο Μπαχαρικό του Λεξικό (που μετρά εκδόσεις επί εκδόσεων), μας εισήγαγε στην επιστήμη του Κάμα Τσούχτρα, λεξικογράφησε μεταξύ άλλων λήμματα Αθωνικά, Μαύρα, Βρώμικα και άλλα, συνέταξε πλήρες Λεξικό του Σεξ για να πλουτίσουμε το σεξιλόγιό μας, αποτόλμησε ακόμα κι ένα Λεξικάκι που παίζει με τον Θάνατο (όσο ζούμε θα τον κοροϊδεύουμε), έρχεται ο Αυτουργός των Αιφνίδιων Λημμάτων να μας ξεκαρδίσει με επί τούτου έργο, λες και νωρίτερα δεν έχουμε ήδη γελάσει με όλα αυτά τα απρόβλεπτα λεξικά με τα αιφνίδια λήμματα. Γιατί αυτή είναι μια μόνο από τις ιδιότητές τους: σε αντίθεση με όλα τα άλλα, εδώ όχι μόνο ποτέ δεν ξέρεις ποια λέξη ακολουθεί αλλά και πόσο θα σε αιφνιδιάσει.

Αστείοι και αστειότητες, γελαστικοί και γελοίοι, γέλωτες και χαμόγελα, ανέκδοτα και κωμικά απαγορευμένα, οτιδήποτε σπάει την ισιάδα του στόματος με καμπύλη προς τα πάνω, εδώ δηλώνει αλφαβητικώς παρόν: περίφημοι γελοιογράφοι όπως ο Laplace, ο Reiser ή ο Wolinski, Έλληνες ομότεχνοι των παλιών περιοδικών, σούπερ ήρωες όπως ο επιθεωρητής Κλουζό, αξέχαστοι χαρακτήρες ελληνικών ταινιών, εμβληματικές μορφές όπως ο Σαρλό και οι αδελφοί Μαρξ, τα Γελαστά Ζώα του Κωστή Παπαγιώργη, η αξέχαστη Τζόαν Ρίβερς από μια εποχή όπου η stand up comedy δεν υπήρχε καν ως όρος και βέβαια ο πολυαγαπημένος μου Μπαντ Σπένσερ έχει την θέση που του αξίζει, πόσο μάλλον όταν χρόνια μετά τα αεροπλανικά του χαστούκια κι εκείνη την έκφραση, ετοιμοθάνατος «στ’ αλήθεια» ψέλλισε ένα απλό «ευχαριστώ».

Εδώ συνυπάρχουν αποσπάσματα και αναφορές βιβλίων, όπως η υπέροχη Ανήκουστη Βλάβη του Ντέιβιντ Λοτζ, οι χρήσιμες υποδείξεις της γελωτολόγου Στεφανί Ντέιβις, όψεις της σάτιρας και της φαρσοκωμωδίας, εικόνες που προκαλούσαν έστω και πνιχτό γέλιο, όπως το μαλλί λάχανο των μαμάδων, άγνωστες ιστορίες όπως το ξεκαρδιστικό πλην «σόκιν» ενέχυρο του Φρανσουά Βιγιόν στο δικαστήριο ή ο βασιλιάς Λουδοβίκος Φίλιππος Α΄ σκιτσαρισμένος ως αδηφάγος και πλεονέκτης Γαργαντούας, πιθανώς η πρώτη πολιτική γελοιογραφία που απαγορεύτηκε με αποτέλεσμα ο Ονορέ Ντομιέ να βλέπει επί έξι μήνες τον κόσμο ριγέ, όπως θα έλεγε και ο Νίκος Τσιφόρος, παρών και αυτός.

Ως επί το πλείστον δε, γελούν όσοι, έχοντας επίγνωση των ελάχιστων ικανοτήτων τους, εξαναγκάζονται, για να διατηρούν την αυτοεκτίμησή τους, να προσέχουν τις ατέλειες των άλλων. Συνεπώς το πολύ γέλιο με τα ελαττώματα των άλλων είναι σημείο μικροψυχίας. Διότι είναι ένα από τα κύρια καθήκοντα των μεγαλόψυχων ανθρώπων είναι να απαλλάσσουν τους άλλους από τον περίγελο, καθώς και να συγκρίνουν τους εαυτούς τους με τους βέλτιστους έγραφε ο Τόμας Χομπς στο «Περί Παθών» κεφάλαιο στο μείζον έργο του Λεβιάθαν κι ένα άλλο απρόσμενο στοιχείο του Λεξικού είναι ακριβώς οι πηγές από σημαντικά έργα που δεν θα φανταζόταν κανείς ότι έχουν θέση εδώ. Ο Τάιμπο βέβαια αναμενόμενα έχει, όπως και το αξέχαστο τραγικό Αστείο του Κούντερα.

Το Λεξικό δεν είναι μόνο γελαστικό αλλά και χαμογελαστικό. Το χαμόγελο, σκέφτομαι,  είναι το δίδυμο αδελφάκι του γέλιου, απλώς το ένα δείχνει πιο εύθυμο από το άλλο και κάνει λίγο περισσότερο θόρυβο. Δεν είναι βέβαια πάντα ειλικρινές: Η αεροσυνοδός, όταν παίρνει επιτέλους το δίσκο μού χαμογελάει. Από πού κι ως πού; αναρωτιέται ο ήρωας του Μαξ Φρις στο Ας με λένε Γκάντεμπαϊν, που αργότερα διαπιστώνει πως ο πρόεδρος των ΗΠΑ «είναι αναγκασμένος σε κάθε πρώτη σελίδα να χαμογελάει, αλλιώς δεν τον ξαναψηφίζουν». Μιλώντας για πολιτικούς ο Μάρκ Τουέιν που γνώριζε καλά την τέχνη της ευθυμογραφίας είπε κάποτε: Μην πείτε στη μητέρα μου ότι ασχολούμαι με την πολιτική. Νομίζει ότι είμαι πιανίστας σε μπουρδέλο.

Οι Κινέζοι λένε ότι υπάρχει τύχη, όμως και χτυπάει την γελαστή πόρτα, ενώ ένας άγνωστος υποστηρίζει ότι το χιούμορ είναι το ντεκολτέ του άντρα. Είναι και κάποια πράγματα με τα οποία γελάει κανείς μονάχα όταν περάσει καιρός, έλεγε ο συνταξιούχος μποξέρ Ατίλιο Ντάουν. Είναι ένα βιβλίο λιαν ευρούφηκτον, πρόχειρο σε όλους (αστειόφιλους, αστειόφοβους, αστείους και λοιπούς τύπους του άστεως) όπως ακριβώς το υποτιτλίζει ο συγγραφέας το εξώφυλλό του. Σωστά όλα, με μια υποσημείωση: δεν γελάει μόνο καλύτερα όποιος γελάει πάντα, όπως κάπου γράφεται μέσα στα εκατοντάδες λήμματα· ζει πραγματικά όποιος γνωρίζει, αναβλύζει και υποδέχεται όλες τις όψεις του γέλιου.

Εκδ. Αλεξάνδρεια, 2016, σελ. 358. Περιλαμβάνονται  «βιβλιογραφία, φιλμογραφία και άλλες πηγές πληροφόρησης».

Δημοσίευση και σε mic.gr / Βιβλιοπανδοχείο 214, με τίτλο Falling in laugh.

Ο Νίκος Δ. Πλατής στο Αίθριο του Πανδοχείου εδώ.

Γράψτε για το βιβλίο σας

Η απόλαυση της σκιάς είναι η πρώτη μου συλλογή διηγημάτων από τις εκδόσεις Κέδρος. Δύο νουβέλες και επτά διηγήματα γράφτηκαν σε διάστημα δύο ετών. Κάθε κείμενο, έγινε δυνητικά η αρχή ενός άλλου. Η απώλεια κάθε μορφής· ο προαιώνιος φόβος του θανάτου, είναι η αναζήτηση των ηρώων του βιβλίου μέσα από την καθημερινότητα τους. Στην πραγματικότητα, δεν επιθυμούν να γίνουν ήρωες, αλλά να απεγκλωβιστούν από τον μικρόκοσμό τους. Και κάπου εκεί, στη μέση της διαδρομής τους, αρχίζουν να μετατοπίζονται, με κίνητρα κατά το δοκούν, όχι αθώα.

Τις προθέσεις τους χρειάστηκε να τις ανακαλύψω, μια σύνθετη αναζήτηση σε γεγονότα που βίωσαν στο παρελθόν ή που βιώνουν σε χρόνο Ενεστώτα. Και αν τελικά, όλοι τους και όλες τους, φαίνεται να τους απασχολούν ή να φοβούνται διαφορετικά θέματα, υπάρχει κάτι που τους ενώνει : ο σαρκασμός και η αμηχανία, που τους κάνει να αντιμετωπίσουν τις πιο μύχιες και ασυμπάθηστες σκέψεις τους. Η διαδρομή τους είναι σκοτεινή και κάποιες φορές παράλογη. Τοποθετούνται ειρωνικά, ενίοτε είναι προκλητικοί, για να αντέξουν αυτό που οι ίδιοι επέλεξαν. Δεν επιστρέφουν στα παλιά, δεν υπόσχονται απαντήσεις σε ερωτήματα που δημιουργούνται. Η αίσθηση της ερήμωσης σαν εσωτερική αναζήτηση, θα τους κάνει να αναρωτηθούν από τι είναι φτιαγμένη η σκιά τους και τελικά θα βρουν τη δύναμη και την ησυχία και την γοητεία, να απολαύσουν την εύθραυστη ομορφιά μιας αχτίδας φωτός που μπαίνει από την χαραμάδα.

Μοιραστείτε μια ιδέα, έμπνευση και επιθυμία που σας έκαναν να το γράψετε.

Ο λόγος μου ξεκινάει από την παρατήρηση και την ανθρώπινη αντίληψη. Από την ανοικείωση, όχι με τη μορφή κάποιας νέας ιδέας, αλλά ως ένας πειραματισμός της μορφής. Όχι τυχαίος, αλλά κυνηγώντας την ανάπλαση μιας άλλης οπτικής, για να αποκτήσει το κείμενο αυτόνομη ύπαρξη. Τα ερωτήματα λοιπόν, δεν ήταν καινούργια για να με ωθήσουν να γράψω ιστορίες, ίσως η αντοχή για ζωή, σαν μια αφηγηματική επινόηση, από διαφορετικές εκδοχές των ηρώων, που και οι ίδιοι ποικίλλουν, τόσο σε ηλικίες, ιδιότητες και βιώματα, μπαίνοντας χαμογελαστοί στον χώρο μου και αφού μου έδειξαν πως δεν έχουν διάθεση να φύγουν σύντομα. Οι εννέα ιστορίες του βιβλίου, ξεδιπλώνονται χωρίς γραμμική αλληλουχία, αλλά σ’ ένα σύνολο με συνέπεια, για να μην λείψει ο αέρας στους ήρωες, όταν θα αντικρίσουν τα ανομολόγητα.

Κι επειδή οι απώλειες δεν κρύβονται, ακόμη και πίσω από ένα χαμόγελο, άρχισα να τις παρατηρώ στους ανθρώπους που κάθονται δίπλα μου στις διαδρομές με το μετρό, στους πεζούς που περιμένουν να ανάψει πράσινο το φανάρι για να περάσουν απέναντι.

Εκείνη την εποχή διάβασα το βιβλίο Πέδρο Πάραμο του Χουάν Ρούλφο και ομολογώ πως ένιωσα στο δέρμα μου αυτό που βίωναν τα  πρόσωπα-ήρωες. Και σκέφτηκα πως η ερημιά, η εγκατάλειψη με στοίχειωσαν, με γοήτευσαν, αλλά και το υπόγειο χιούμορ του αφηγητή. Στο Πέδρο Πάραμο, η γη, το χωριό είναι πανταχού παρούσα-παρόν, και βιώνει τη θλίψη και την απώλεια. Αυτό πυροδότησε μέσα μου εικόνες, σκέψεις και αισθήσεις. Και σα να άρεσε αυτό και στους δικούς μου ήρωες, που ήδη «μου μιλούσαν». Νομίζω πως πιαστήκαμε χέρι χέρι, για να ακούσουμε τους ψίθυρους από τις ρωγμές των τοίχων του ερημωμένου χωριού Κομάλα, που ο ήρωας του Ρούλφο, ο Χουάν Πρεσιάδο πηγαίνει για να βρει τον πατέρα του.

Συστήστε μας έναν χαρακτήρα του

Δεν ξέρω αν είναι εύκολο ή δύσκολο να διαλέξω έναν από τους εννέα χαρακτήρες των ιστοριών, για να τον συστήσω. Εκείνο όμως που με οδηγεί για να καταλήξω  σε έναν, είναι πως με τη Μήδεια, ακόμη δεν έχουμε αποχαιρετιστεί. Συνεχίζουμε κάποιες στιγμές μέσα στην ημέρα να αντικριζόμαστε και μπορεί να μιλήσουμε για λίγο. Η Μήδεια λοιπόν, με τον τίτλο μέσα στο βιβλίο:  «H Μήδεια θέλει να γεράσει», αποφασίζει μετά από δέκα χρόνια που έφυγε, να γυρίσει στον τόπο που διαδραματίστηκαν τα γεγονότα. Δέκα χρόνια την διατήρησαν σε μια φούσκα πάγου και κανένα συναίσθημα δεν κατάφερε να την φθείρει, αλλά ούτε και να την ανανεώσει. Γι’ αυτό και νιώθει την απέραντη επιθυμία να την αφήσουν οι άνθρωποι επιτέλους να γεράσει. Ο Γιώργος Χειμωνάς, ποιητής, νευρολόγος-ψυχίατρος, προλογίζοντας την ελεύθερη απόδοση της Μήδειας γράφει : «Δε φταίει αυτή, δεν έχει άλλο τρόπο, γιατί κανένα άλλο συναίσθημα δεν βρίσκει, δεν υπάρχει για να το χρησιμοποιήσει». Η οπτική του αυτή, γεμάτη κατανόηση, την ερμηνεύει με επικοινωνιακούς όρους. Η Μήδεια χρησιμοποιεί το σώμα των παιδιών της, ως προέκταση του δικού της σώματος, για να μεταφέρει το μήνυμα της οδύνης της. Αυτή την εκδοχή του Χειμωνά, την σκεφτόμουν χρόνια.

Η Μήδεια λοιπόν, η δική μου Μήδεια,  επιστρέφοντας στον τόπο του εγκλήματος, θέλει να ομολογήσει αυτό που εκείνη πιστεύει πως την ώθησε να σκοτώσει τα παιδιά της κι όχι αυτά που ειπώθηκαν από τρίτους, σύμφωνα με τις κοινωνικές συμβάσεις.  Όσο λοιπόν σαν αφηγητής τριτοπρόσωπος, ήμουν μέσα στη σκέψη αυτής της γυναίκας, στο σημείο της ομολογίας της, στάθηκα παγωμένη και ανήμπορη μπροστά στις λευκές σελίδες, για να μεταφέρω την ανάμνησή της.  Κι έρχεται η Μήδεια τότε, που τόσες μέρες ήταν στην καθημερινότητά μου και μου μιλούσε και μου λέει : «δώσε μου τον λόγο σε πρώτο πρόσωπο, είναι η στιγμή που θα μιλήσω για τα παιδιά, άλλωστε αυτό είχαμε συμφωνήσει από την αρχή , αλλά μου είχες πει πως δεν ήσουν έτοιμη ακόμη».

Και είναι σίγουρο, ότι αφού έχουν περάσει δέκα χρόνια, τόσο το σώμα της, όσο και η συμπεριφορά της και ο τρόπος που αντιμετωπίζει τα γεγονότα, έχουν αλλάξει. Είναι σα να λέμε, πως αλλιώς ανεβοκατέβαινε μια σκάλα πριν και αλλιώς τώρα.

Και λέει η Μήδεια σε πρώτο πρόσωπο :  «Κάποιοι θα παραποιήσουν την ιστορία μου, γιατί δεν την αντέχουν. Κανείς δε θα αστειευτεί μαζί μου. Μπορεί η ετυμηγορία αυτή να αποτρέψει κάποιες μητέρες να σκοτώσουν τα  παιδιά τους. Αρκεί να προφέρουν δυνατά το όνομά μου με μίσος. Να πουν πως καμία δε θα μου μοιάσει. Θα είμαι φιγούρα με ρούχα κατάδικης ή τροφίμου τρελλοκομείου. Μπορεί και να θέλουν να είμαι σκεπασμένη με χιόνι. Αν ήμουν άγαλμα, θα κολλούσαν την τσίχλα τους πάνω μου και κάποιοι θα κατουρούσαν και θα γελούσαν. Κανείς άντρας δε θα μ’ ερωτευτεί, έμπνευση σε κανέναν δε θα γίνω».

Στο μόνο που σίγουρα έπεσε έξω η Μήδεια, είναι πως έγινε έμπνευση. Για τα υπόλοιπα δεν είμαι σίγουρη.

Δώστε μας μια φωτογραφία, δική σας ή άλλων, αναλογική, ψηφιακή ή διαδικτυακή που θα ταίριαζε στο βιβλίο σας και γράψτε μας γιατί.

Η μετά-αφήγηση του έργου μεταλλάσσεται. Το βιβλίο, οι ήρωες των εννέα ιστοριών, μεταλλάσσονται. Μετατρέπονται σε μια επικράτεια μυθοπλασίας. Ο Ζακ Ντεριντά στην Έννοια του αρχείου επισημαίνει : «Η αρχή ονομάζει την έναρξη και συνάμα την επιταγή».

Ο συγγραφέας επινοεί τη δική του εκδοχή σ’ εκείνον που προηγήθηκε. Ίσως από την ανάγκη μου να επαναπροσδιοριστώ και να διαχειριστώ προηγούμενες βεβαιότητες. Οι  προθέσεις μου στη διαδικασία της γραφής ήταν σκοτεινές, αλλά γόνιμες· δε θέλω να κρύψω την αμηχανία μου αυτή. Οι ήρωες του βιβλίου, κάποια στιγμή στην απλή καθημερινότητά τους, ανακάλυψαν πως τίποτε δε θα φωτίσει τις σκιές τους. Αναρωτήθηκαν από τι είναι φτιαγμένη η σκιά τους και τότε η σκέψη πως ο κόσμος δεν άλλαξε, ούτε θα αλλάξει, τους έκανε να λειτουργήσουν σαν ακροατές των συναισθημάτων τους. Επεδίωξαν ας πούμε, έναν καταμερισμό. Μια αναζήτηση : ανάμεσα σε κάτι που δεν υπάρχει, που δεν βλέπουν και σε ερωτήματα που δεν χρειάζονται απαντήσεις. Το νέο στοιχείο θα είναι η μνήμη και ο χρόνος.

[Εκδόσεις Κέδρος, 2016]

[3η φωτογραφία: Anthonys Art Collectibles]