Η διακοπή ρεύματος του κόσμου

1. Off. Το έχουμε όλοι σκεφτεί, και είμαι βέβαιος πως λογοτέχνες και κινηματογραφιστές έχουν επιχειρήσει και θα επιχειρούν ολοένα και συχνότερα να το μεταπλάσουν σε δημιουργία: αυτό που θα συμβεί όταν ο ηλεκτρισμός σιγάσει και όλες οι συσκευές που τροφοδοτούνται με ρεύμα αδρανήσουν. Πώς θα είναι ένας κόσμος χωρίς υπολογιστές, κινητά και ενσύρματα τηλέφωνα, τηλεοράσεις, τηλεπικοινωνίες, ασύρματα δίκτυα; Όταν δε πρόκειται για λογοτεχνία, μέγιστο θα είναι το ενδιαφέρον σχετικά με την γραφή διαφορετικών μεταξύ τους συγγραφέων, δηλαδή με τι είδους ιστορία, με ποια φόρμα και με ποιες μορφές θα επέλεγε ο καθένας να αφηγηθεί μια τέτοια πρωτόγνωρη κατάσταση.

2. Πυκνωτής. O ΝτεΛίλλο στο τελευταίο του βιβλίο δοκιμάζει να γράψει για μια πτυχή της παραπάνω κατάστασης επιλέγοντας καταρχήν την μικρή φόρμα της νουβέλας. Θα μπορούσε να γράψει ένα εκτενές μυθιστόρημα, όπως ο διαγωνίως συγγενικός Λευκός Θόρυβος, άλλωστε είναι ακριβώς μέσα στο στοιχείο του, τα ερωτήματα πώς μπορεί δηλαδή η καθημερινότητα σε έναν καπιταλιστικό, αντι-οικολογικό κόσμο εγωτικών μονάδων να ανατραπεί· τι είδους εαυτοί εμφανίζονται, ποια άγχη αναδύονται, ποιες στάσεις επιλέγονται. Θα διέσπειρε την ιστορία σε πολλά πλοκάμια, θα προσκαλούσε πλείστους χαρακτήρες, θα διάνοιγε την γκάμα επιμέρους των θεμάτων. Φαίνεται, όμως, πως τον απασχόλησε ένα αντίστροφο στοίχημα: να πυκνώσει την ιστορία σε όσο γίνεται μικρότερη έκταση, να περιοριστεί σε λίγα πρόσωπα και να αφήσει ακόμα περισσότερο χώρο στην φαντασία μιας δημιουργικής ανάγνωσης.

3. Δυο Τόποι. Ό,τι συμβεί το παρακολουθούμε σε δυο τόπους. Ο πρώτος είναι το αεροπλάνο, τυπικό ντελιλλικό τοπόσημο, εκεί όπου οι άνθρωποι αιωρούνται σε εναέριους διαδρόμους, πολύ μακριά από οτιδήποτε τους ορίζει ως προς τον τόπο, τον χρόνο και τον περίγυρο. Ο δεύτερος είναι το καθιστικό με την τηλεόραση, τυπικό ντελιλλικό αντικείμενο, εκεί όπου οι άνθρωποι απανταχού της υφηλίου πληροφορούνται περί της «πραγματικότητας». Κοινή σύνδεση των δυο, ο πολυεπίπεδος ηλεκτρονικός τους οργανισμός, η εξάρτησή τους από μηχανισμούς και ηλεκτρισμό.

4. Επιβάτες – Αριθμοί. Ο Τζιμ Κριπς επιστρέφει στη Νέα Υόρκη με την σύζυγό του Τέσα Μπέρενς. Τα στοιχεία τους μέσα στο αεροσκάφος δεν έχουν καμία σημασία –το όνομά τους είναι ο αριθμός της θέσης τους και η χώρα τους ο αριθμός της πτήσης. Ο Τζιμ παρακολουθεί την οθόνη πάνω από το κάθισμα, που δεν παύει να δίνει το στίγμα του στον ουρανό, τεχνολογική οθόνη που αντικαθιστά την υπολειτουργία του κινητού τηλεφώνου ανάμεσα στα σύννεφα. Η Τέσα εργάζεται ως συντάκτρια σε ομάδα συμβουλευτικής που απαντά στις ερωτήσεις συνδρομητών για ειδικά θέματα υγείας. Ένα από τα επαγγέλματα του μέλλοντος: συνδρομή, τηλεφωνική υποστήριξη, ψυχολογική καθοδήγηση, παροχή πληροφοριών. Η συνομιλία της με τον Τζιμ περιορίζεται σε κουβέντες που αποτελούν συνάρτηση μιας αυτοματοποιημένης διαδικασίας, παρατηρήσεις που προκύπτουν από την ίδια την φύση των αεροπορικών ταξιδιών. Ο Τζιμ ποτέ δεν θέλει να ταξιδεύει καλοντυμένος «γιατί φαίνεται το φτιασίδωμα ενός πλαστού δεύτερου εαυτού». Όταν ανακαλούν κάποια πληροφορία χωρίς ψηφιακή βοήθεια η αίσθηση είναι διαφορετική και το βλέμμα πιο απλανές. Στις πρώτες έντονες αναταράξεις εκείνη ρωτάει: Φοβόμαστε;

5. Τηλεθεατές. Ο Μαξ και η Νταϊάν τους περιμένουν στο καθιστικό του σπιτιού τους με τον φίλο τους Μάρτιν, για να παρακολουθήσουν όλοι μαζί τον τελικό του Super Bowl, τον κορυφαίο αγώνα του αμερικάνικου πρωταθλήματος ράγκμπι, αυτό το χρυσό τηλεοπτικό προϊόν που αποτελεί και την ολοζώντανη, σε απευθείας μετάδοση θεία λειτουργία του παντοδύναμου Τζόγου. Μπορεί οι θρησκείες να έχουν ατονήσει αλλά η κοινή θρησκεία του αθλητισμού ζει και βασιλεύει, προσελκύοντας κι έναν χείμαρρο διαφημίσεων. Σύντομα, άλλωστε, μια τυπική ονομασία σταδίου θα είναι «Στάδιο Ρινικό Αποσυμφορητικό Benzedrex».

6. Κενή οθόνη. Η οθόνη σβήνει και η πρώτη ανησυχία κάποιου είναι τι θα γίνει με το στοίχημά του. Το ίδιο συμβαίνει και με τις οθόνες των γειτόνων, με τους οποίους συναντιούνται στον διάδρομο και νιώθουν γείτονες για πρώτη φορά. Βέβαια είδαν και άκουσαν ό,τι είδαν και άκουσαν και εκείνοι. Έτσι δεν γίνεται και με την πληροφόρηση; Όλοι τα ίδια κανάλια επικοινωνίας διαθέτουν. Το ίδιο γίνεται και με την μη πληροφόρηση. Κάποια φήμη ότι οι ειδικοί θα κάνουν ρυθμίσεις τους καθησυχάζει (;). Βέβαια: ο κόσμος χρειάζεται πλέον συνεχείς ρυθμίσεις, όπως οι υπολογιστές, και οι ειδικοί θα είναι παντού απαραίτητοι. Είναι δυνατόν το ίδιο να συνέβη και με τις τηλεοράσεις που βρίσκονται σχεδόν σε κάθε σπίτι του κόσμου; Εκατομμύρια σβηστές οθόνες: μια φράση που δεν θα αποδώσει κανένα κινηματογραφικό πλάνο, όσο και αν (μη) θεαματικό μας φαντάζει. Οι τρεις εδώ κοιτάζουν την δική τους αμήχανα. Και τα τηλέφωνα είναι εκτός λειτουργίας. Τι συμβαίνει με τους ανθρώπους που ζουν μέσα στα τηλέφωνά τους;

7. Υπερ-συνομιλίες και υποσημειώσεις. Οι συζητήσεις των φίλων μπροστά στον βουβό δέκτη: θεωρίες συνωμοσίας, κρυμμένα δίκτυα, ηλεκτρονική κινέζικη εισβολή. Είμαστε υποκείμενοι σε ψηφιακές εισβολές, κυβερνοεπιθέσεις, βιολογικές επιθέσεις, κατάρρευση ηλεκτρικών δικτύων, λογισμικά μαζικής παρακολούθησης, ντρόουνς με αυτόνομη ύπαρξη και την δική τους γλώσσα. Αν ένα αθλητικό παιχνίδι μπορεί να μεταδίδεται σε όλα τα δωμάτια σε όλες τις πόλεις της Αμερικής – τι άλλο μπορεί να μπει σε αυτά το ίδιο εύκολα; Ο Μάρτιν θυμάται μια υποσημείωση από το χειρόγραφο του Αϊνστάιν, για τις «όμορφες και αιθέριες έννοιες του χώρου και του χρόνου». Μπορούν να καταργηθούν; Μπορεί κάποια αλήθεια να βρίσκεται σε λέξεις και φράσεις που διέγραψε ο κορυφαίος επιστήμονας; Οι δυο άδειες καρέκλες περιμένουν το ιπτάμενο ζεύγος. Πού βρίσκεται;

8. Πτώση. Το αεροπλάνο προφανώς έχασε την ηλεκτρονική επαφή του με την γη και αιωρήθηκε στα σβησμένα πεδία, προτού οι επιβάτες (ή κάποιοι επιβάτες) βρεθούν μέσα σ’ ένα βαν που κυλάει στους ήσυχους δρόμους. Ο Τζιμ και η Τέσα προσπαθούν να θυμηθούν το ατύχημα, το όνομά τους, το σώμα τους. Ευτυχώς ένας άντρας που εργάζεται ως εμπειρογνώμων για μια ασφαλιστική εταιρεία τους καθησυχάζει. Το μόνο που λείπει είναι η βροχή, λέει ο Τζιμ, και θα καταλαβαίναμε ότι είμαστε χαρακτήρες σε ταινία.

9. Πρώην τηλεθεατές. Σε κανονικές συνθήκες, οι οικοδεσπότες θα ανακοίνωναν με υπερηφάνεια το κρασί του δείπνου – τώρα κάτι τέτοια μοιάζει άνευ σημασίας. Κάποιος γέρνει προς τα εμπρός, σα να προσπαθεί να προκαλέσει την εμφάνιση κάποιας εικόνας στην οθόνη με την δύναμη της θέλησης. O Μαξ επιχειρεί να περιγράψει ο ίδιος τον αγώνα που κάπου συμβαίνει χωρίς να μεταδίδεται σε κανέναν δέκτη. Φυσικά επειδή τηλεοπτική μετάδοση δεν νοείται χωρίς διαφημίσεις, θα εκφωνήσει και αυτές, σε μια σύζευξη «ποδοσφαιρικού λεξιλογίου και διαφημιστικής ασυναρτησίας». Βέβαια μιλάμε για προχωρημένες διαφημίσεις, για προϊόντα και υπηρεσίες που αλλάζουν την ίδια την ζωή ή τον θάνατό μας, όπως η Ατελείωτη Μεταθανάτια Χρηματοδότηση, θυμίζοντάς μας ένα εξαιρετικό βιβλίο του συγγραφέα, το Zero K (που θα παρουσιάσουμε σύντομα στο Πανδοχείο).

10. Νοσηλεία. Οι διασωθέντες του αεροσκάφους μπροστά στην αμηχανία της κλινικής, τα σιωπηλά συμφραζόμενα των γιατρών, τα σκληρά βλέμματα καχυποψίας προς τους επιζώντες. Μετά από την Καταστροφή, ο κάθε άνθρωπος θα ονομάζεται με βάση την ειδικότερη συνθήκη απώλειας. Όπως τους λέει κάποια γιατρός, Εσείς οι δυο είστε η συντριβή του αεροσκάφους. Άλλοι είναι το εγκαταλειμμένο μετρό, οι σταματημένοι ανελκυστήρες, τα κενά κτήρια γραφείων, οι μπλοκαρισμένες βιτρίνες. Σε λίγο τα αναπληρωματικά φώτα του νοσοκομείου σβήνουν και αυτά.

11. Η πρώτη ώρα μετά. Το ψυγείο νεκρό, η θερμοκρασία στους τοίχους αρχίζει να πέφτει. «Το μισοσκόταδο αναδύεται από τον συλλογικό νου». Σιγά σιγά αναδύονται τα πρώτα ερωτήματα: Τι κάνουμε; Ποιον κατηγορούμε; Ύστερα οι φράσεις μιας φιλοσοφημένης λογικής: Όσο πιο εξελιγμένοι, τόσο πιο ευάλωτοι. Το δέος του αγνώστου: Λειτουργεί κάτι εκεί έξω; Τι θα συμβεί σε λίγο; Θα κατακλυστούν οι πλατείες ανά τον κόσμο από χιλιάδες ανθρώπους; Μπορεί η τεχνολογία να προκαλέσει έναν τέτοιο υπόγειο τρόμο; Ο καθησυχασμός της προσαρμογής: Θα διασχίζουμε πάλι τις γέφυρες πεζοί. Ζούμε σε μια προσωρινή πραγματικότητα. Η αλλαγή των γνώσεων: Ο πόλεμος ήταν πάντα κάτι άλλο και συνέβαινε κάπου αλλού. Οι ερμηνείες με βάση το υπόβαθρο του καθενός: Θαυματολογία, οντολογία, εσχατολογία, επιστημολογία, μεταφυσική, φαινομενολογία, υπερβατισμός. Σε ποιον τομέα ανήκουμε; Και μια φράση που ακούγεται τρομακτική: Ζωές σε αναστολή.

12. Χάος χωρίς μετάδοση. Τελικά το ζευγάρι φτάνει στο σπίτι και αποκαλύπτει αυτό που οι άλλοι δεν γνωρίζουν γιατί δεν διαθέτουν τις συσκευές της πληροφόρησης: ο κόσμος έχει βγει στους δρόμους, επικρατεί κυκλοφοριακό χάος, η ψυχραιμία των ανθρώπων μπορεί εύκολα να μεταβληθεί σε πανικό. Τώρα για να μάθεις τι γίνεται στον κόσμο πρέπει να πας να το δεις ή να στο πει κάποιος που το είδε. Τέρμα η δεδομένη σε απευθείας μετάδοση παρακολούθηση των γεγονότων ανά τον κόσμο. Είμαστε κάποιο πείραμα που τυχαίνει να καταρρέει; Κι αν ο κόσμος που γνωρίζουμε αναδιοργανώνεται εντελώς καθώς στεκόμαστε και κοιτάμε ή καθόμαστε και μιλάμε;

13. Η σιωπή. Οι αντιδράσεις των πέντε φίλων σύντομα θα δώσουν την θέση τους στις εσωτερικές σκέψεις του καθενός. Το σώμα έχει το δικό του μυαλό και θα επιστρέψει στα απλούστερα φυσικά πράγματα. Θα αγγίξει, θα αισθανθεί, θα δαγκώσει, θα μασήσει. Η Τέσα φαντάζεται ότι βγάζει τα ρούχα της όχι ερωτικά αλλά για να τους δείξει ποια είναι. Από την στιγμή που η οθόνη σβήνει μέχρι την στιγμή που ίσως βρεθείς στον δρόμο για να δεις πώς θα εξελιχθεί η νέα ζωή, μεσολαβεί η σιωπή: σιωπή της τεχνολογίας, σιωπή των ηλεκτρονικών εγκεφάλων, σιωπή του ηλεκτρισμού, σιωπή που ανάγεται στα βάθη της ανθρώπινης ζωής.

14. Οι τελευταίες λέξεις. Χωρισμένο σε έξι μέρη με μεγάλους τίτλους, ορισμένοι εκ των οποίων μοιάζουν με ακαριαία ποιήματα, όπως το Πώς άγιοι και άγγελοι στοιχειώνουν τις άδειες εκκλησίες τα μεσάνυχτα, λησμονημένα από τα άφωνα σμήνη των τουριστών της ημέρας και εμφανώς επηρεασμένο – και κατά έμμεση παραδοχή του συγγραφέα- από το κύμα και τα επακόλουθα της πανδημίας, το βιβλίο θα μπορούσε να αποτελεί την έναρξη ή το τέλος ενός σπουδαίου μυθιστορήματος ή το περιεχόμενο ενός ελεγειακού ποιήματος για το ενδεχόμενο τέλος του κόσμου ή ένα εξαιρετικά δυνατό θεατρικό μονόπρακτο – και ειδικά με το τελευταίο είδος υπάρχουν πολλές ομοιότητες εδώ. Ο ΝτεΛίλλο των τελευταίων σύντομων, αφαιρετικών και πυκνών μυθιστορημάτων με πλείστες προεκτάσεις και εκδοχές, επέλεξε να γράψει λίγο περισσότερες από εκατό σελίδες για να διηγηθεί μια ιστορία για τον τρόμο της ηλεκτρονικής και της υπαρξιακής σιωπής ή, ακριβέστερα, όχι πώς αυτή συμβαίνει αλλά τι αισθάνονται οι ήρωές του και σε ποια ατμόσφαιρα την βιώνουν. Θα μου φαινόταν πραγματικά ενδιαφέρον αν ο ΝτεΛίλλο σε επόμενο βιβλίο περιέγραφε την ζωή ενός μοναχικού ανθρώπου κάτω από τις ίδιες συνθήκες. Το πρώτο λεπτό, την πρώτη ώρα, τις επόμενες ώρες. Ίσως πάλι δίνει την σκυτάλη στους επόμενους.

Εκδ. Gutenberg, 2020 [σειρά Aldina, αρ. 34], μτφ. Ζωή Μπέλλα-Αρμάου,   σελ. 115, με πεντασέλιδo εισαγωγικό σημείωμα της μεταφράστριας [The Silence. A Novel, 2020). 

Στις εικόνες, έργα των: 2. Geoffrey Golson, 4. Christian Dodd, 5. Kazyua Akimoto, 6. Rene Magritte, 7. Βασίλης Σολιδάκης. Οι υπόλοιπες είναι αγνώστου μητρός/πατρός.

Δημοσίευση και στο Mic.gr, Βιβλιοπανδοχείο, αρ. 249, σύντομα.