Όταν ακούω την έκφραση «η αντίσταση της διανόησης», θυμάμαι το σουβενίρ που έφερα από τα Κανάρια Νησιά: μια μεγάλη κόκκινη χνουδωτή πετσέτα μπάνιου με το πορτρέτο του Τσε Γκεβάρα επάνω. Στην «αντίσταση της διανόησης» ακούγεται η ηχώ του ’68 που αναστατώνει ευχάριστα το αίμα και κάνει τον αντιστεκόμενο κάπως νεότερο και σεξουαλικότερο. Άλλωστε είναι κάτι εντελώς ακίνδυνο, όπως το σεξ με δυο καπότες, γράφει εδώ ο πάντα αιρετικός Ρώσος συγγραφέας Βίκτορ Πελέβιν. Αλλά στον κανόνα του υπάρχουν δεκάδες εξαιρέσεις, κι αυτή η έκδοση είναι γεμάτη από τέτοιες.

Ο Τζωρτζ Στάινερ διασώζει μια ιστορία επί Μπρέζνιεφ: μια νεαρή Ρωσίδα ειδικευμένη στην ρομαντική αγγλική λογοτεχνία φυλακίστηκε σ’ ένα μπουντρούμι, χωρίς φως, χαρτί και μολύβι, εξαιτίας μιας ψευδούς καταγγελίας. Γνώριζε απ’ έξω τον Δον Χουάν του Μπάυρον και τον μετέφρασε μες το σκοτάδι, σε ομοιοκατάληκτους στίχους. Όταν βγήκε από τη φυλακή είχε χάσει το φως της αλλά υπαγόρευσε σε φίλη της τη μετάφραση, που θεωρείται μέχρι σήμερα η σημαντικότερη ρωσική μετάφραση του Μπάυρον. Ο Ενρίκε Βίλα Μάτας μας ξαναθυμίζει την ιστορία, μαζί με άλλες, για να υποστηρίξει: Πάντοτε θα είναι δυνατή η αντίσταση, πάντοτε θα παραμένει κάποιο νόημα, παρ’ όλες τις απόπειρες καταστροφής. Το τρίτο τεύχος του Άουτονταφέ που εκδίδεται ταυτόχρονα σε Βαρκελώνη, Παρίσι, Βιττόρια, Μόσχα, Λονδίνο, Νέα Υόρκη και Αθήνα καταγράφει και πάλι τον σύγχρονο πόλεμο κατά της ελεύθερης σκέψης και λογοτεχνίας, τις νέες μορφές λογοκρισίας και προπαγάνδας, τις αμέτρητες πνευματικές και λογοτεχνικές αντιστάσεις.

Τι να πρωτοδιαβάσει κανείς στο τεύχος: Συγγραφείς και πνευματικές προσωπικότητες από πλείστες χώρες συνθέτουν ένα «εγχειρίδιο πνευματικής επιβίωσης». Ο Κριστιάν Σαλμόν (Γαλλία), διευθυντής του περιοδικού, πρώτα ψάχνει το Σημείο Μηδέν της αφήγησης πλέον, ανιχνεύοντας στον Μυστικό Πράκτορα του Κόνραντ μια «φιλοσοφία της τρομοκρατίας» (: το τέλειο τρομοκρατικό χτύπημα δεν είναι δυνατόν να εξηγηθεί ούτε να ιστορηθεί) και αλλού παρουσιάζει μια παλαιότερη συνομιλία με τον Μποχούμιλ Χράμπαλ, εκείνο τον ακούραστο αντίπαλο της λογοκρισίας. O Κάρλος Φουέντες (Μεξικό) σκέπτεται πάνω στις λέξεις και τα ονόματα της εξουσίας, ο Vincenzo Consolo (Ιταλία) εντοπίζει την γλώσσα του φασισμού σε Ντ’ Αννούντσιο, Μαρινέττι κ.ά. Ο Ράσελ Μπανκς (ΗΠΑ) γράφει για τις συμμαχίες που αναπόφευκτα καλούμαστε να κάνουμε, η Florence Aubenas (Γαλλία) για την καταστροφή των αγαλμάτων του Βούδα από τους Ταλιμπάν, ο Nedim Gursel (Τουρκία) εξιστορεί τις καφκικές δικαστικές του περιπέτειες

Σεβάσμιες φωνές όπως ο Ναγκίμπ Μαχφουζ (Αίγυπτος) και ο Αλβάρο Μούτις (Μεξικό) συνυπάρχουν με συγγραφείς που φιλοξενούνται σε Πόλεις – Καταφύγια, όπως οι Syl Cheney-Coker (Σιέρρα Λεόνε) και Chenjerai Hove (Ζιμπάμπουε) ή που ζουν εξόριστοι σε άλλες χώρες, όπως οι Mehmed Uzun (Τουρκία), Spojmai Zariab (Αφγανιστάν), Abdellatif Laabi (Μαρόκο), Ariel Dorfman (Χιλή), ο πολύπαθος Νιγηριανός Wole Soyinka. Εκπροσωπούνται πλείστες χώρες: Ιράκ (η λογοκριμένη και περιθωριοποιημένη Alia Mamdouh), Αίγυπτος (Sonallah Ibrahim, Gamal Ghitany), Παλαιστίνη (Mourid Barghouti, Mahmoud Darwish), Μαυροβούνιο (Stanko Cerovic), Σερβία (Jovica Acin), Αργεντινή (Hector Tizon), Συρία (Adonis) και ξανά Γαλλία (Antoine Volodine, Helene Cixous).

Το εκτεταμένο κείμενο του καθηγητή Edward S. Herman για την χρήση της Ορουελικής γλώσσας αλλά και την διγλωσσία στην αμερικανική διακυβέρνηση και τα ΜΜΕ μόνο οργή μπορεί να προκαλέσει. Όπως και το τρίτο μέρος του τεύχους, αφιερωμένο σε ένα Ημερολόγιο της χρονιάς από την Svetlana Alexievich. Η Ουκρανή συγγραφέας που αποκαθήλωσε με τα γραπτά της τον σοβιετικό στρατό του Αφγανιστάν, κυνηγημένη ανελέητα από το καθεστώς του παράφρονος Λουκατσένκο ζει κι αυτή σε μια Πόλη Καταφύγιο κάπου στην Τοσκάνη. Αλλά με ανοσολογική ανεπάρκεια από ραδιενέργεια, από την οποία προσβλήθηκε κατά την συλλογή συνεντεύξεων στον μετα Τσέρνομπιλ «κόσμο». Η ντοκουμενταρισμένη γραφή της είναι υπεράνω περιγραφής. / Εκδόσεις Άγρα, 374 σελ., με πολλές φωτογραφίες.

Στις φωτογραφίες: Wole Soyinka, Svetlana Alexievich. Πρώτη δημοσίευση: εδώ.

Ακτιβίστρια, δημοσιογράφος, free lancer κειμενογράφος – κάποια στιγμή παραδέχεται πως έγραφε κείμενα για το Maximum Rock’n’Roll – ιστορικός και δοκιμιογράφος πολιτισμού, η Σόλνιτ συνθέτει ένα περιεκτικότατο εγχειρίδιο πολιτικής αισιοδοξίας. Εν μέσω ζοφερών και κατασκότεινων καιρών, εκείνη αρχίζει ν’ απαριθμεί τις νίκες που παραβλέφτηκαν ή λησμονήθηκαν, θυμίζοντας μας με τις λέξεις του Φ. Σκοτ Φιτζέραλντ πως η υψηλή ευφυΐα εκδηλώνεται και ως ικανότητα να συγκρατεί κανείς ταυτόχρονα δυο αντίθετες ιδέες, και παρά ταύτα να μπορεί να λειτουργεί – πρέπει π.χ. να είναι σε θέση να βλέπει ότι τα πράγματα είναι απελπιστικά και ως ωστόσο να παραμένει αποφασισμένος να τα αλλάξει.

Στη διάθεσή της έχει πράγματι ατέλειωτη σειρά παραδειγμάτων: την δημιουργία ενός παγκόσμιου κινήματος χωρίς ηγέτες αλλά με λαμπρούς ομιλητές (όπως είπε και ο Αφρικανός συγγραφέας Λόρενς βαν ντερ Ποστ, κάποτε δεν εμφανίζονται πλέον μεγάλοι ηγέτες επειδή έχει έρθει ο καιρός όπου εμείς δεν είμαστε πλέον οπαδοί), μιας τεράστιας κοινότητας ανθρώπων που δεν φοβούνται τους γείτονες, τους ξένους, τους άλλους αλλά και μιας α-σώματης ατοπίας του Διαδικτύου. Η Νότια Αμερική, το άλλοτε μεγάλο εργαστήριο νεοφιλελευθερισμού και ολοκληρωτισμού, τώρα αποτελεί την έδρα των σπουδαιότερων εξεγέρσεων, ο κόσμος των ιθαγενών επανεμφανίζονται (η εξέγερση των Ζαπατίστας στο νότιο Μεξικό είναι μόνο η πιο εμφανής όψη του), πολεμικές επιχειρήσεις αποτρέπονται, οι ενέργειες ορισμένων καταστρεπτικών εταιριών δημοσιοποιούνται. Οι άνθρωποι αναγνωρίζουν ότι έχουν τη δύναμη να γίνουν δημιουργοί και όχι απλώς ακροατές ιστοριών.

Η Σόλνιτ μοιράζει τις αποδείξεις της ανάμεσα στο παρόν και στο παρελθόν, παραθέτοντας ιστορίες όπως εκείνη που περιγράφει ο συγγραφέας Adam Hochchild στο Bury the Chains (2005): πώς μια χούφτα ακτιβιστές συγκεντρωμένοι σ’ ένα τυπογραφείο στο Λονδίνο δημιούργησαν ένα κίνημα που μέσα σε μισό αιώνα κατάργησε τη δουλεία στη Βρετανική Αυτοκρατορία και διαμόρφωσε ένα άλλο, που την εξαφάνισε κι από τις ΗΠΑ 25 χρόνια μετά. Ή την δίωξη της τσεχικής μπάντας The Plastic People of the Universe το 1976, που πυροδότησε την Χάρτα 77, μερικοί από τους υπογράφοντες της οποίας διαδραμάτισαν καίριο ρόλο το 1989.

Από την άλλη οι Ζαπατίστας (στους οποίους αφιερώνεται ειδικό κεφάλαιο) δεν ανήγγειλαν απλώς την εμφάνιση του τέταρτου κόσμου αλλά και επαναστάτησαν ενάντια στην ίδια τη φύση των επαναστάσεων: με συμβολικές δράσεις με λέξεις, εικόνες, επικοινωνίες και τέχνες, με έναν μασκοφόρο ψευδώνυμο Μάρκος να γίνεται ο φορέας ενός νέου πολιτικού λόγου και μιας σπουδαίας λογοτεχνικής πένας. Και φαίνεται πως και οι ποιητές έχουν δύναμη πέρα από τους στίχους τους: ο Καζάκος Όζλας Σουλεϊμάνοφ, επηρεασμένος από άλλα κινήματα, διάβασε στην τηλεόραση αντί για ποίηση μια διακήρυξη που απαιτούσε το κλείσιμο ενός σοβιετικού πεδίου πυρηνικών δοκιμών στο Καζακστάν. Την επόμενη μέρα πέντε χιλιάδες πολίτες συγκεντρώθηκαν στην Ένωση Συγγραφέων και δημιούργησαν το κίνημα που το κατόρθωσε.

Μας εξηγεί πώς χρησιμοποίησε το Μια υπέροχη ζωή του Φρανκ Κάπρα ως μοντέλο για την ριζοσπαστική Ιστορία και υποστηρίζει πως ακολουθεί αντί για τον Άγγελο της Ιστορίας του Μπένγιαμιν έναν άγγελο της εναλλακτικής ιστορίας που λέει πως όλες οι πράξεις μας μετρούν. Μας θυμίζει τις δικαστικές ή διασκεδαστικές νίκες των περιβαλλοντικών κ.ά. οργανώσεων και την ιδέα του τζαζ αγωνιστή της ελευθερίας που συνέλαβε ο o Cornell West, που όρισε την τζαζ και «ως έναν τρόπο ύπαρξης στον κόσμο, έναν αυτοσχεδιαστικό τρόπο ευμετάβλητης, ρευστής και εύκαμπτης στάσης απέναντι στην πραγματικότητα, καχύποπτη ως προς όλες τις δογματικές απόψεις». Το μέλλον είναι σκοτεινό αλλά ξεκινάει από το παρόν./ Εκδόσεις Οκτώ, 2008, μτφ. Φώτης Τερζάκης, σελ. 190, συν 7 σελ. σημειώσεων. (Hope in the Dark, The Untold History of People Power, 2004).

Πρώτη δημοσίευση: εδώ.