Οι Πολιτικές Εκκλησίες ή πώς η πολιτική οφείλει τα πάντα στην θρησκεία
1. Οι ουτοπίες της δυστυχίας
Πώς γίνεται και τα ουτοπικά προγράμματα με τις διάφορες ιδεολογίες περί ανθρώπινης ευτυχίας να έχουν προκαλέσει το θάνατο εκατομμυρίων ανθρώπων και την καταστροφή της ζωής ακόμα περισσότερων; Πώς γίνεται και κατά την επιδίωξη ενός κόσμου χωρίς δεινά, εξαπολύονται τόσοι πόλεμοι και ασκείται τόση τρομοκρατία; Και πώς συμβαίνει όλες εκείνες οι κοσμικές ιδεολογίες που απέρριπταν τα παραδοσιακά θρησκευτικά δόγματα και στόχευαν στον διαφωτισμό του ανθρώπου, βασιζόμενες στην επιστήμη, ως ισχυρίζονταν, να εφαρμόζουν στην ουσία τα ίδια συστήματα και τους ίδιους θρησκευτικούς μύθους που υποτίθεται ότι απέρριπταν; Ή μήπως, στην ουσία διαμορφώθηκαν από την απωθημένη θρησκεία, μεταμορφωμένες σε εκδοχές του μύθου της Αποκάλυψης, κοινώς της πίστης ότι ένα γεγονός θα αλλάξει τον κόσμο και θα μας οδηγήσει πανευτυχείς στο τέλος της ιστορίας;
2. Σε αναμονή του θριάμβου του καλού
Για τον Χριστιανισμό η ανθρώπινη ιστορία είναι μια τελεολογική διαδικασία: η διδασκαλία του Ιησού βασιζόταν στην πεποίθηση ότι η ανθρωπότητα ζει τις έσχατες ημέρες της. Φυσικά το μήνυμα ότι ο παλαιός κόσμος επρόκειτο να τελειώσει και μια νέα βασιλεία να εδραιωθεί αντανακλούσε την επίδραση άλλων προγενέστερων παραδόσεων κι αυτή ακριβώς η ιδέα εισήλθε και στη δυτική σκέψη. Αυτό που επανερχόταν στα συνεχή ξεσπάσματα των χιλιαστικών κινημάτων που εκδηλώνονταν σε όλη την ιστορία του χριστιανισμού ήταν η πίστη σε ένα συμπαντικό πόλεμο μεταξύ του καλού και του κακού, που απηχούσε το δυϊστικό κοσμοείδωλο του Ζωροάστρη και διαμόρφωσε σε μεγάλο βαθμό τη δυτική σκέψη και πολιτική. Ο χριστιανισμός εισήγαγε την εσχατολογία στην καρδιά του δυτικού πολιτισμού.
3. Η κόκκινη ουτοπία της ανθρώπινης μετάλλαξης
Ο κ
ομμουνισμός βασιζόταν στην επιστήμη του ιστορικού υλισμού, ο ναζισμός στον [ψευδο]επιστημονικό φυλετισμό· μόνο που αμφότερα τα συστήματα ήταν μπολιασμένα με μπόλικη θεολογία: η εκ μέρους τους κατάληψη της εξουσίας υπήρξε αποτέλεσμα εξεγέρσεων βασισμένων στην πίστη, όπως ακριβώς και η θεοκρατική επανάσταση του Αγιοταλάχ Χομεϊνί. Στην ακμή του ο κομμουνισμός του 20ού αιώνα αναπαρήγαγε πολλά από τα γνωρίσματα των χιλιαστικών κινημάτων: αποκάλυψη και εσχατολογία, επικείμενη καταστροφή του κόσμου και συλλογική, επίγεια, επερχόμενη, ολική, θαυματουργή σωτηρία που θα μεταμορφώσει και θα τελειοποιήσει τον άνθρωπο.
Έτσι η σπουδή του Λένιν να ασκήσει τρομοκρατία για να δημιουργήσει έναν νέο κόσμο δεν είναι καινοφανής. Η χρήση απάνθρωπων μεθόδων για την επίτευξη ανέφικτων σκοπών συνιστά την ουσία του επαναστατικού ουτοπισμού. Τόσο η Μπολσεβίκικη Επανάσταση όσο και οι Ιακωβίνοι νωρίτερα, αποδέχονταν την συστηματική τρομοκρατία ως νόμιμο μέσο για τον μετασχηματισμό της κοινωνίας· τα μαοϊκά καθεστώτα και το Φωτεινό Μονοπάτι στο Περού το ίδιο: σκόρπισαν το θάνατο σε δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους επιδιώκοντας έναν κόσμο καλύτερο από ποτέ.
Αναρχικοί του 19ου αιώνα, όπως ο Νετσάγιεφ και ο Μπακούνιν, αντιαποικιοκράτες στοχαστές όπως ο Φραντς Φανόν, τρομοκρατικές ομάδες όπως οι Μπάαντερ – Μάινχοφ και Ερυθρές Ταξιαρχίες, τα ριζοσπαστικά ισλαμικά κινήματα, όλοι σαγηνεύονταν από φαντασιώσεις δημιουργικής καταστροφής και την απελευθερωτική δύναμη της βίας. Και στην ουσία ήταν όλοι τους επίγονοι των Ιακωβίνων της γαλλικής Τρομοκρατίας, που κατέληξε να εφαρμόζεται για την προώθηση των ιδεωδών του Διαφωτισμού και της πίστης του ότι η ανθρωπότητα είναι ένα εγγενώς προοδευτικό είδος.
4. Ουτοπία: φύγε θρησκεία, έλα πολιτική!
Μόνο που όλες οι κοινότητες που απέβλεπαν στην ενσάρκωση ενός ιδεώδους τελειότητας βασίζονταν μάλλον στην πίστη παρά στη γνώση, στο βαθμό που το ιδεώδες για την τελειότητα πάντα συγκρούεται με βασικά ανθρώπινα γνωρίσματα. Το όνειρο της απόλυτης αρμονίας υποτίμησε τις φυσιολογικές συγκρούσεις στην ανθρώπινη ζωή και τις ασυμβίβαστες επιθυμίες των ανθρώπων. Ο Χιούμ το είχε ήδη γράψει: Όλα τα σχέδια που υποστηρίζουν μια σημαντική μεταρρύθμιση της ανθρώπινης συμπεριφοράς ανήκουν στη σφαίρα της φαντασίας.
Για έναν ουτοπικό νου τα ελαττώματα κάθε γνωστής κοινωνίας δεν αποτελούν ψεγάδια της ανθρώπινης φύσης αλλά σημάδια μιας οικουμενικής κατάστασης που μπορεί να πάψει να υπάρχει. Στην πίστη αυτή συναντιούνται θρησκευτικές αιρέσεις, επαναστατικές σέκτες και δυτικές κυβερνήσεις: πιστεύουν πως η πολιτική δράση μπορεί να τροποποιήσει την ανθρώπινη κατάσταση. Και τελικά ο ουτοπισμός άρχισε να αναπτύσσεται παράλληλα με την υποχώρηση της χριστιανικής πίστης. Μήπως λοιπόν στην ουσία την κληρονόμησε και την αντικατέστησε;
Ο ίδιος ο Τρότσκι μιλούσε, παράλληλα με την «στρατιωτικοποίηση της εργασίας» και για τροποποίηση της ανθρώπινης φύσης. Οι μπολσεβίκοι σκόπευαν εξαρχής να δημιουργήσουν ένα νέο τύπου ανθρώπου, που δεν θα δημιουργούνταν αν δεν καταστρεφόταν ο παλιός. Ο σοβιετικός μηχανισμός ασφαλείας κληροδοτήθηκε από τον όψιμο τσαρισμό, η δημιουργία στρατοπέδων ακολουθούσε τα πρότυπα των Ευρωπαίων αποικιοκρατών και δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι πέθαναν για το τίποτα. Παρομοίως στο Μεγάλο Μαοϊκό Άλμα προς τα Εμπρός [1958 – 1961] πέθαναν τριάντα οκτώ εκατομμύρια «παλαιοί» άνθρωποι. Η πολιτικά οργανωμένη μαζική φρενίτιδα είχε αναμφισβήτητα χιλιαστική διάσταση.
5. Μαύρη ουτοπία σε αντίγραφο
Ο ναζισμός δεν ήρθε από τη μια στιγμή στην άλλη: διαπνεόταν από πεποιθήσεις που κυκλοφορούσαν στην Ευρώπη επί πολλούς αιώνες. Οι ιδέες περί φυσικής ανισότητας δεν συνιστούσαν παρεκκλίσεις στη δυτική παράδοση. Σε μια γενική, αν και όχι ειδικά φυλετική διάκριση, ο Αριστοτέλης υποστήριζε τη δουλεία βάσει του ότι κάποιοι άνθρωποι γεννιούνται φυσικοί δούλοι. Ο άριστος βίος αφορούσε τους λίγους· οι υπόλοιποι – γυναίκες, δούλοι, βάρβαροι – ήταν «ζωντανά εργαλεία». Ο Τζον Λοκ δικαιολογούσε την κατάκτηση των εδαφών των γηγενών στην Αμερική και θεωρούσε ότι οι Ινδιάνοι και οι Αφρικανοί δεν μπορούσαν να επιδοθούν στη γεωργία, συνεπώς δεν είχαν δικαίωμα στην ιδιοκτησία. Ο Ιμάνουελ Καντ περισσότερο από κάθε άλλον στοχαστή νομιμοποίησε διανοητικά την έννοια της φυλής και την ύπαρξη έμφυτων διαφορών μεταξύ των φυλών.
Η φυλετική προκατάληψη μπορεί να είναι πανάρχαια, αλλά ο ρατσισμός είναι προϊόν το Διαφωτισμού, που ισχυριζόταν πως κατείχε τον ορθό λόγο και έδινε στη γενοκτονία την ευλογία της επιστήμης και του πολιτισμού. Η «φυλετική επιστήμη» άνοιξε αναμφίβολα το δρόμο για το υπέρτατο έγκλημα των ναζί. Ο ναζιστικός αντισημιτισμός ήταν το σύμφυρμα μιας νεωτερικής ρατσιστικής ιδεολογίας με μια χριστιανική δαιμονολογική παράδοση. Στην ουσία αποτελούσε μια νεωτερική πολιτική θρησκεία που χρησιμοποιούσε την ψευδοεπιστήμη αλλά βασιζόταν πολύ και στον μύθο.
6. Ισλαμική και συμμαχική ουτοπία
Ο ισλαμισμός με τη σειρά του έχει πολλά κοινά στοιχεία με τον χριστιανισμό, παρά το γεγονός ότι παραπλανητικά παρουσιάζεται ως τελείως διαφορετικός πολιτισμός απέναντι στη «Δύση». Αμφότερες οι θρησκείες αποτελούν αναπόσπαστα μέρη του δυτικού μονοθεϊσμού και μαχητικά θρησκευτικά δόγματα που επιδιώκουν να προσηλυτίσουν ολόκληρη την ανθρωπότητα· έχουν δε γεννήσει κινήματα που χρησιμοποιούν συστηματικά τη βία για να επιτύχουν οικουμενικούς στόχους. Είναι γνωστές οι πολιτικ
ές συνεργασίες των κρατών του δίπολου (Ρίγκαν με Χομεϊνί, Ταλιμπάν με ΗΠΑ προ 11/9) στη μάχη ενάντια του κομμουνισμού.
7. Η μεταγραφή της ουτοπίας στη δεξιά
Μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού ήταν σειρά του…δεξιού ουτοπισμού να γιγαντωθεί υπέρμετρα. Η ουτοπία που κάποτε εντοπιζόταν στην αριστερά, τώρα καταλάμβανε την εξουσία δια της δεξιάς. Αν η παλαιά δεξιά αποδεχόταν ρεαλιστικά την ανθρώπινη τρωτότητα και απέρριπτε την ιδέα ότι η ιστορία είναι μια πορεία προς κάποια ηλιόλουστα υψίπεδα, η σύγχρονη δεξιά ενστερνίστηκε την επιδίωξη της Ουτοπίας. Ο δημοκρατικός καπιταλισμού αμερικανικού τύπου συνυπήρξε με την χριστιανική φονταμενταλιστική πίστη ότι το κακό μπορεί να ηττηθεί. Ο 21ος αιώνας άρχισε με μια νέα απόπειρα εφαρμογής του γνωστού προγράμματος, με τη διαφορά ότι φορέας της «επαναστατικής αλλαγής» γίνεται τώρα η δεξιά.
8. Νεοφιλελεύθερη ουτοπία
Μετά το τέλος της δεκαετίας του 1980 η πολιτική των δυτικών κυβερνήσεων άρχισε να διαμορφώνεται με βάση την πεποίθηση ότι ένα και μοναδικό οικονομικό και πολιτικό σύστημα είναι εφικτό: η «φιλελεύθερη δημοκρατία». Ο νεοφιλελευθερισμός με τη σειρά του υποστήριξε την αυστηρά περιορισμένη κυβέρνηση και την αχαλίνωτη ελεύθερη αγορά. Η τελευταία αποτέλεσε για το σύστημα αυτό την πιο σημαντική κατάσταση ατομικής ελευθερίας. Οι δυτικές κυβερνήσεις, πρώτα με τη νεοφιλελεύθερη οικονομική πολιτική στη Ρωσία και ύστερα με την ανθρωπιστική στρατιωτική επέμβαση στα Βαλκάνια επιδόθηκαν σε δραστηριότητες δίχως προοπτική ευτυχίας. Βρέθηκαν απροετοίμαστες όταν η εξάπλωση της δημοκρατίας πυροδότησε τον εθνικισμό στην πρώην Γιουγκοσλαβία, την αυτονομιστική διάθεση στην Τσετσενία κλπ. Η δημοκρατία και οι ελεύθερες αγορές υποτίθεται πως θα έφερναν την ειρήνη, όχι το έγκλημα και τη βία.
9. Νεοσυντηρισμός: καλύτερα επιστροφή στη θρησκεία!
Σε αντίθεση με τους νεοφιλελεύθερους οι νεοσυντηρητικοί δεν επιζητούν να επιστρέψουν σε μια φαντασιακή εποχή ελάχιστης διακυβέρνησης. Αντιλαμβάνονται τις αρνητικές κοινωνικές συνέπειες και υποστηρίζουν την συνδρομή «του νόμου και της τάξης». Εδώ η θρησκεία καλείται να αποτελέσει ζωτική πηγή κοινωνικής συνοχής! Βασική συνδρομή προσφέρει και η στρατιωτική δύναμη. Μπλερ και Μπους ερμήνευσαν την ιστορία των περασμένων δυο δεκαετιών – τη μόνο που γνώριζαν – ως ένδειξη του ότι η ανθρωπότητα είχε εισέλθει σε μια εντελώς νέα εποχή. Όπως και η Θάτσερ, ερμήνευσαν την κατάρρευση του κομμουνισμού ως σημάδι του θριάμβου της «Δύσης» και επιδόθηκαν σε μια ιεραποστολικού τύπου πολιτική με υποτιθέμενο στόχο την σωτηρία της ανθρωπότητας.
Ο Μπλερ υπήρξε τυπικός Αμερικανός νεοσυντηρητικός, που εφάρμοσε το σύστημα και στις διεθνείς σχέσεις. Οδήγησε το Ηνωμένο Βασίλειο σε έναν καταστροφικό πόλεμο, καθώς φοβόταν τις επιπτώσεις από την αντιπαράθεση με την αμερικανική πολιτική και έπεσε θύμα της αλαζονικής θέσης ότι η Βρετανία θα μπορούσε να συμβάλει στη διαμόρφωση του διεθνούς συστήματος. Βασική του πίστη: η δύναμη των όπλων διασφαλίζει το θρίαμβο του καλού και ο 
πόλεμος δικαιολογείται ως μορφή ανθρωπιστικής επέμβασης. Μόνο που η πεποίθησή του ότι η Αμερική ήταν ανίκητη υπήρξε εσφαλμένη. Η ήττα της από τις ιρακινές εξεγέρσεις, όπως και η φυγή των Γάλλων από την Αλγερία και των Σοβιετικών από το Αφγανιστάν κατέδειξαν πως στις ασύμμετρες εχθροπραξίες οι αδύναμοι έχουν αρκετές πιθανότητες νίκης.
Ο Μπους μίλησε για χώρες που σχηματίζουν τον «άξονα του κακού», για δυνάμεις του σκότους κλπ. Η ομιλία του μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου είχε πολλές αναφορές στη Βίβλο, με φράσεις από την Αποκάλυψη και από τον Ησαΐα. Σύμφωνα με τον ίδιο, ο Θεός του είπε να χτυπήσει την Αλ Κάιντα και τον Σαντάμ. Ο πρώην άεργος και μέθυσος πλανητάρχης ανήκει στο κίνημα Χριστιανική Ανασυγκρότηση ή Θεοκρατική Θεολογία, ένα μεταχιλιαστικό φονταμενταλιστικό κίνημα σύμφωνα με το οποίο επιδιώκεται μια χριστιανική μορφή διακυβέρνησης που θα υπόκειται στον θείο νόμο. Εδώ υπάρχει μια διαφοροποίηση με τις δυτικές κυβερνήσεις: σε αυτές κάθε ομολογία ισχυρών θρησκευτικών πεποιθήσεων θεωρείται επιβλαβής, ενώ στις ΗΠΑ δίνει χιλιάδες ψήφους, όπως π.χ. των ευαγγελιστών.
Η χριστιανική δεξιά άλλωστε αποτελεί ολοένα και σημαντικότερη πηγή χρηματοδότησης και ψήφων. Αυτή η δαιμονολογική αντίληψη για την τρομοκρατική απειλή αποτελεί ένα παραπροϊόν συμμαχίας μεταξύ νεοσυντηρητικών και χριστιανικής δεξιάς και προσφέρει στην Αμερική έναν σαφώς προσδιορισμένο εχθρό, που στερήθηκε με τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου. Η Αμερική σε αντίθεση με κάθε άλλη μακροχρόνια δημοκρατία, δεν διαθέτει μια κοσμική πολιτική παράδοση κι έτσι αναπληρώνει με μια ασυναγώνιστη θρησκευτικότητα. Σε καμία άλλη εκβιομηχανισμένη χώρα δεν είναι τόσο διαδεδομένη η πίστη στο Σατανά (ο οποίος, σύμφωνα με τον Μπους, ανακατεύεται στις αμβλώσεις, στα βλαστοκύτταρα και στη μετάδοση του AIDS, εξ ου και οι σχετικοί απαγορευτικοί του νόμοι).
Διαφωτισμός και Ναζί, Δεξιά και Αριστερά, Χριστιανισμός και Ισλαμισμός μοιάζουν να διάβασαν το ίδιο εγχειρίδιο και λειτούργησαν με τους ίδιους θρησκευτικούς ή αντιθρησκευτικούς τρόπους, γιατί το αντικείμενό τους ήταν πάντα κοινό: ο άνθρωπος και η εξουσία πάνω του. Ο πολύσημος και πολυσήμαντος πολιτικός και φιλοσοφικός λόγος του Γκρέυ συνδυάζει εξαιρετικά εύληπτη γραφή και πυκνότητα επιχειρημάτων και παραδειγμάτων. Δικαιώνοντας το όνομά του, εδώ τα βλέπει όλα γκρίζα, αλλά αυτό δεν είναι το χρώμα της αλήθειας;
Εκδ. Οκτώ, 2009, μτφ. Γιώργος Λαμπράκος, σ. 261, με πλήρη βιβλιογραφία στο τέλος κάθε κεφαλαίου και ευρετήριο [John Gray – Black Mass. Apocalyptic Religion and the Death of Utopia, 2007]
Πρώτη δημοσίευση σε συντομότερη μορφή: mic.gr υπό τον τίτλο Gray’s Anatomy.
Πανδοχείο 