Πανδοχείο

Τόσο γέλιο για τους γελοίους!

Ποιος θα διαφωνούσε ότι τα πενήντα πέντε τελευταία νεοελληνικά χρόνια δεν πέρασαν ήσυχα αλλά ήταν γεμάτα όλων των ειδών τις ταραχές, αναταραχές και διαταραχές; Εμφυλιακά απόνερα, δικτατορία και χρεοκοπία, υποτιμήσεις, πλημμύρες και πυρκαγιές, «πέντε εντελώς άχρηστοι πρωθυπουργοί και πενήντα δευτεράντζες υπουργοί», ηγέτες και ηγετίσκοι κι ένας λαός πιστός των ρουσφετιών και των επιδοτήσεων. Και βρισκόμαστε ακόμα εδώ – καθόλου άσχημα δηλαδή για τον εκλεκτό γελοιογράφο.

Ο Μητρόπουλος επιμένει ότι δεν γεννήθηκε γελοιογράφος αλλά σιγά σιγά γίνεται, αφού απέτυχε ως βενζινοπώλης στην Κουμμουνδούρου, μαθητευόμενος στην Αγροτική Επιθεώρηση, πιανίστας στο Εθνικό Ωδείο (η συνωνυμία με τον Μαέστρο δεν αρκούσε), λογιστής. Αλλά το έφερε η γυριστή τύχη και βρέθηκε πρωτοσέλιδος αθλητικός γελοιογράφος στην Αθλητική Ηχώ. Ο Καραγιώργης του Ριζοσπάστη και του Ρίζου, ανάμεσα στην περιφρόνηση της χουντικής λογοκρισίας τον έστειλε στο περίπτερο να αγοράσει το Ici Paris και να αντιγράψει τις γραμμές όποιου σκιτσογράφου του ταίριαζε. Δεν του πρότεινε ούτε το Κροκαντίλ, το περίφημο σοβιετικό σατιρικό περιοδικό! Εκείνος αντέγραψε τον Χοβίβ και βρέθηκε άμεσα στην εκλεκτή παρέα των ελεύθερων σκιτσογράφων της Δευτέρας. Όταν δε κάποτε ρώτησε τον Μποστ τι άλμπουμ να ψάξει, εκείνος του πρότεινε να δανειστεί Θάιμπερ και Στάινμπεργκ από την Αμερικανική Βιβλιοθήκη της Σταδίου και να μην τα ξαναπάει πίσω! Ταχυδρόμος, Τα Νέα, Το Βήμα, φτύσιμο στην φασιστική λογοκρισία, κι είμαστε ακόμα εδώ. Οι πρώτες του γελοιογραφίες κυκλοφόρησαν το 1959 (Γελοιογραφίες), η τελευταία του συλλογή το 2010 (Η κρίση πέρασε!).

Το ξεφύλλισμα αρχίζει αλλά πριν πάμε χρόνο χρόνο, μας προσφέρεται στο πιάτο η Ελλάδα εν συντομία. Τα σκίτσα μιλάνε όσο όλες οι λέξεις μαζί. Τοπική Αυτοδιοίκηση; Η οδός Ανθέων γεμάτη σκουπίδια. Θέατρο: δέκα ηθοποιοί χειροκροτούν δυο θεατές. Παιδεία: σε μια πλήρη υπέρ παίδων αντιστροφή, ο δάσκαλος αφήνει το παιδί να εκφραστεί ελεύθερα, ακόμα κι αν υποστηρίζει 2+2=5. Ένας ανθρωπάκος μαθαίνει την απόλυσή του στον ίδιο τον ΗΥ, δηλαδή από τον ίδιο τον αυτουργό που σύντομα θα καταβροχθίζει επαγγέλματα. Το Πάσχα οι Έλληνες ψήνουν και χορεύουν πάνω στα καπό της εθνικής οδού. Το καλοκαίρι ένας παραθεριστής διαβάζει τον Ροβινσώνα Κρούσο σε συνωστισμένη παραλία. Και άλλα πολλά, και εις άλλα με υγείαν.

Ύστερα αρχίζει το κωμικό μας αλμανάκ, έτος το έτος, μια ή δυο σελίδες για το καθένα. Για να ισορροπούμε καλύτερα, κάτω από την χρονολογία δυο τρεις γραμμές μας υπενθυμίζονται τα βασικά κάθε χρονιάς. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν ορισμένα σκίτσα που έγιναν γνωστά και εκτός συνόρων, όπως εκείνο για την δολοφονία του Κέννεντι, που μεταδόθηκε από το Ασοσιέιτεντ Πρες και αναδημοσιεύτηκε στον Διεθνή Τύπο σε μεγάλη έκταση. Στην δικτατορία δεν υπάρχει πολιτικό σκίτσο αλλά λίγες διφορούμενες γελοιογραφίες, με υπονοούμενα διαφεύγουν από την Λογοκρισία, όπως η περιβόητη μέγαιρα μάνα που ψάχνει τον μικρό Θοδωράκη κάτω από τα τραπέζια ή ο γάμος του Τύπου με την Αλήθεια που όμως χρειάζεται την άδεια του Παπα… Οι συνήθως ανεγκέφαλοι λογοκριτές δεν υποψιάστηκαν ότι ο αδειοδότης δεν ήταν παρά ο δικτατορίσκος του τσάμικου. Στην ίδια εποχή και το περίφημο εξώφυλλο του αντιστασιακού l’ autre grèce, που κυκλοφορούσε στο Παρίσι.

Η τέχνη του Μητρόπουλου είναι άμεσα αναγνωρίσιμη – και δεν άλλαξε στο παραμικρό όλα αυτά τα χρόνια. Τον απολάμβανα από μικρός, ήταν ο πιο αγαπημένος μου. Τόσο πειστικές αναπαραστάσεις πολιτικών προσώπων, αλλά με την τέχνη της υπόγειας καρικατούρας και με ανεπαίσθητες πινελιές που μαρτυρούσαν την μέγιστη βλακεία τους. Είναι ένα μοναδικό είδος τέχνης η γελοιογραφία αυτού του είδους – ξεκαρδίζει με κριτική, ευφραίνει με σαρκασμό. Ακόμα και φράσεις που δεν θα προκαλούσαν γέλιο γραμμένες ή ειπωμένες με λέξεις, στο γελοιογραφικό καρέ καταφέρνουν να ενεργοποιήσουν όλη την κλίμακα, από το χαμόγελο μέχρι την οργή·  Ακόμα κι όταν το μήνυμα ή η πρόταση στάζουν πικρία· ακόμα κι όταν, στην ερώτηση της δασκάλας Έχουμε 280.000 στρέμματα δάσους. Καίγονται τα 250.000. Πόσα μας μένουν;, ένας μαθητής απαντάει 30.000 αυθαίρετα [έτος 2007].

Όταν ο Σαρτζετάκης έχει απέναντί του την τριανδρία του ’89 και τους θυμίζει μα εδώ τα βρήκαν δυο Γερμανίες, οι Μητσοτάκης, Παπανδρέου καιΦλωράκης του απαντούν Ναι, αλλά εδώ είμαστε τρεις Ελλάδες [1989]. Έχει άραγε αλλάξει κάτι από τότε; Ίσως το γεγονός ότι η έγχρωμη τηλεόραση ήταν ένας καινούργιος τρόπος να μην τα βλέπει κανείς όλα μαύρα, όπως πληροφορούσε κάποιος την κυρά Οικονομία. Όταν σε κάποια Χριστούγεννα (μάλλον σε όλα τα Χριστούγεννα) μια ρακοντυμένη Ελλάδα παρακαλεί τους μάγους να περάσουν κι από εδώ, εκείνοι της απαντούν πως ούτε 3 ούτε 3.000 μάγοι δεν τη σώζουν. Είναι οι ίδιοι μάγοι που πίσω στο 1979 έβλεπαν στον ουρανό τα σε κύκλο αστέρια της ΕΟΚ. Και μπορεί κανείς μάγος να μην είναι σωτήρας, το ίδιο το γέλιο όμως μας σώζει από κάθε βέβαιο πνιγμό. Άλλωστε μην ξεχνάμε και την φράση του Ντάριο Φο όπως μας την παρέδωσε κάπου εκεί. Ένα γέλιο θα τους θάψει!

Μαζί με το βιβλίο περιλαμβάνεται και Μια άλλη άποψη για την κρίση, δεκαεξασέλιδο τευχίδιο σαφώς επίκαιρο, σαφώς διαχρονικό.

Εκδ. Μεταίχμιο, 2014, σελ. 165 [μεγάλου μεγέθους].

Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό (δε)κατα, επόμενο τεύχος.