Η βίβλος της αλλαγής του κόσμου κάποτε

Είναι αδύνατο να ξεφορτωθούμε έναν ολόκληρο κόσμο χωρίς ν’ απαλλαγούμε από το γλωσσικό σύστημα που τον κρύβει και τον διασφαλίζει, χωρίς να ξεγυμνώσουμε την, αλήθεια του. […] Οι λέξεις απέχουν από τις ιδέες ένα μόνο βήμα κι αυτό το βήμα πάντα το κάνει η εξουσία και οι στοχαστές της. […] Ο λόγος της εξουσίας εγκαθίσταται στην καρδιά κάθε επικοινωνίας και γίνεται η αναγκαία μεσολάβηση ανάμεσα στο άτομο και τον εαυτό του. Έτσι καταφέρνει να καθυποτάξει την αμφισβήτηση τοποθετώντας την από τα πριν στο δικό το πεδίο, ελέγχοντάς την, υπονομεύοντάς την από τα μέσα. Άρα η κριτική του κυρίαρχου γλωσσικού συστήματος θ’ αποτελέσει σταθερή πρακτική της καινούργιας επαναστατικής θεωρίας…

… έγραφε στο δέκατο τεύχος [1966] της επιθεώρησης των Καταστασιακών Internationale Situationniste ο Μουσταφά Καγιάτι [Mustapha Khayati], ένα από τα πλέον δραστήρια μέλη του κινήματος. Σε αυτό το πάντα επίκαιρο κείμενο με τον τίτλο Οι αιχμάλωτες λέξεις (πρόλογος σ’ ένα καταστατικό λεξικό) προβλεπόταν εκείνο που σήμερα αποτελεί κανόνα: Η νικηφόρα αστική τάξη είχε ονειρευτεί μια παγκόσμια γλώσσα, αυτήν που σήμερα προσπαθούν να κατασκευάσουν ηλεκτρονικά οι οπαδοί της Κυβερνητικής.

Πρόκειται πράγματι για την πληρέστερη παρουσίαση των θεωριών και των πεπραγμένων της I.S., όπως γράφει ο ανθολόγος και μεταφραστής στον πρόλογό του στην ανατυπωμένη έκδοση· πληρέστερη τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά, καθώς περιλαμβάνει ένα πλήθος από τις πρωτογενείς πηγές της Καταστασιακής Διεθνούς. Στο ίδιο κείμενο τονίζεται το γεγονός ότι μέχρι και σήμερα δεν έχει πραγματοποιηθεί κάποιο εκδοτικό εγχείρημα που να φωτίζει το ιστορικό αυτό τόλμημα ενώ αντίθετα πολλές εκδόσεις αγιογράφησαν και «βεντετοποίησαν» έναν – δυο καταστασιακούς, επιλογή εξαιρετικά ύποπτη για όποιον τουλάχιστον συμφωνεί με όσα έλεγαν οι ίδιοι για το σχετικό ζήτημα ήδη από το 8^ο τεύχος της επιθεώρησής τους το 1963· μαζί με τα σχετικά εγκώμια επιχειρήθηκε και η λανθασμένη ταύτιση με τον «Μάη του ’68».

Η πρωτοφανής ριζοσπαστικότητα των θέσεών της Κ.Δ., το στίγμα που την ξεχώρισε ευθύς εξαρχής απ’ όλες τις ομάδες που επικαλέστηκαν την επανάσταση ήταν το γεγονός ότι υπήρξε η πρώτη ιστορικά οργάνωση που θέλησε συνειδητά να είναι ο τόπος σύντηξης των πιο εξτρεμιστικών απαιτήσεων τριών μεγάλων ιστορικών ρευμάτων της ανθρώπινης δραστηριότητας που μέχρι εκείνον τον Σεπτέμβρη του 1956 όδευαν ανεξάρτητα το ένα από το άλλο: του στοχασμού πάνω στην Ύπαρξη και της απαίτησής του για ενότητα βιώματος και αναπαράστασης· της Τέχνης και της απαίτησης για άμεσο ποιοτικό μετασχηματισμό της ζωής· της Πολιτικής ως οχήματος για πρακτική επίδραση πάνω στην ιστορία και τα απαίτησης για κατάργηση της διαχωρισμένης εξουσίας. Οι πρώτοι καταστασιακοί είχαν και την στρατηγική ευφυία να δώσουν στην βούλησή τους μια συγκεκριμένη αιχμή: την κριτική της καθημερινής ζωής.

Μετά το 1967 και ιδιαίτερα μετά τον Μάη του 1968 μια βαθιά κρίση άρχισε να παραλύει προοδευτικά το κίνημα, εξαιτίας της σταδιακής έκλειψης του διαλόγου, ενώ το περίφημο όπλο των διαγραφών αποδείχτηκε αναποτελεσματικό μέσο θεραπείας. Σε κάθε περίπτωση η μελέτη των πηγών θα φωτίσει και τα δυο μείζονα ερωτήματα: γιατί τελικά αυτή η πρώτη ρητά αντιθεαματική οργάνωση ηττήθηκε από το θέαμα; Και τι παραμένει ζωντανό μέσα από το καταστασιακό στοίχημα;

Αντί προλόγου δημοσιεύεται πρώτα ένα λεττριστικό κείμενο του 1953 για την πολεοδομία [Βαριόμαστε στην πόλη, πρέπει να βρεις κάποια μυστήρια στις επιγραφές των δρόμων, αυτό το έσχατο στάδιο του χιούμορ και της ποίησης…] και η Πλατφόρμα της Άλμπα, το κείμενο δηλαδή που ακολούθησε την συνάντηση μερικών ευρωπαϊκών πρωτοποριακών ομάδων που συναντήθηκαν το 1956 στην Άλμπα της Ιταλίας για να συζητήσουν τις προοπτικές μιας ενιαίας δράσης ενάντια στην πολιτιστική αποσύνθεση και για την αναζήτηση ανώτερων κατασκευών της ζωής. Ακολουθεί μια σύντομη έκθεση της πορείας του Κινήματος για ένα Φαντασιακό Μπαουχάους από τον Άσγκερ Γιορν και η Έκθεση για την κατασκευή καταστάσεων του Γκυ Ντεμπόρ, όπου αναλύονται οι προσανατολισμοί του καταστασιακού ρεύματος στη γέννησή του, το περίφημο κείμενο που ξεκινάει με την φράση: Πριν απ’ όλα πιστεύουμε πως πρέπει ν’ αλλάξουμε τον κόσμο.

Ορίζουμε κουλτούρα ένα σύμπλεγμα αισθητικής, συναισθημάτων και ηθών, που εκφράζει την αντίδραση μιας εποχής στην καθημερινή ζωή. / Στην κουλτούρα οι αντεπαναστατικές μέθοδοι της σύγχυσης είναι η μερική προσάρτηση καινούργιων αξιών και παράλληλα μια συνειδητά αντιπολιτιστική παραγωγή που χρησιμοποιεί τα μέσα της μεγάλης βιομηχανίας (μυθιστόρημα, κινηματογράφος) και αποτελεί φυσική συνέχεια της αποβλάκωσης της νεολαίας στα σχολεία και την οικογένεια. Η άρχουσα ιδεολογία οργανώνει τον εκδυχαϊσμό των ανατρεπτικών ανακαλύψεων και τις διαδίδει πλατιά, αφού πρώτα τις αποστειρώνει. Φτάνει μάλιστα στο σημείο να χρησιμοποιεί και ορισμένα ανατρεπτικά άτομα: τους νεκρούς, πλαστογραφώντας το έργο τους…Γι’ αυτό ακριβώς και ο όρος «πρωτοπορία» (που τελικά πάντοτε τον χειρίζεται η αστική τάξη) έχει κάτι το ύποπτο και το γελοίο. [Έκθεση κλπ., 24-25]

Στην ίδια έκθεση παρουσιάζεται το έργο των προγενέστερων κινημάτων, της Διεθνούς των Πειραματικών Καλλιτεχνών που δημοσίευε την επιθεώρηση Cobra και του Λεττρισμού και ορίζεται ως κεντρική ιδέα η κατασκευή καταστάσεων, δηλαδή πρόσκαιρων χώρων (ambiances) ζωής και ο μετασχηματισμός τους σε μια ανώτερη ποιότητα γεμάτη πάθος καθώς και η πραγμάτωση της καθολικής τέχνης στο επίπεδο της πολεοδομίας.

Οι Καταστασιακοί εστίασαν στην ιδέα της ψυχογεωγραφικής έρευνας – της μελέτης των συγκεκριμένων νόμων και επιδράσεων του περιβάλλοντος το οποίο επιδρά άμεσα στη συναισθηματική συμπεριφορά των ανθρώπων – και του παιχνιδιού, που διακρίνεται όμως από την κλασική του αντίληψη καθώς αρνείται ριζικά τον ανταγωνιστικό του χαρακτήρα και τον διαχωρισμό του από την καθημερινή ζωή· εδώ τονίζεται το γεγονός ότι η άρχουσα τάξη κατάφερε να χρησιμοποιήσει για λογαριασμό της τις δραστηριότητας του ελεύθερου χρόνου, αναπτύσσοντας έναν τεράστιο βιομηχανικό τομέα παραγωγής διασκεδάσεων προς αποκτήνωση της κοινωνίας. Προτείνεται ακόμα μια μορφή ενός νέου τρόπου συμπεριφοράς, της περιπλάνησης, δηλαδή μιας συναρπαστικής αποκλίνουσας πορείας που βασίζεται στην βιαστική αλλαγή ατμοσφαιρών.

Κάθε επαναστατική θεωρία χρειάστηκε να εφεύρει τις δικές της λέξεις, να καταστρέψει την κυρίαρχη έννοια των υπόλοιπων λέξεων και να ορίσει καινούργιες θέσεις μέσα στον «κόσμο» των νοημάτων – θέσεις που αντιστοιχούν στην καινούργια πραγματικότητα, η οποία μόλις μετασχηματίζεται […] Κάθε επαναστατική πράξη βρέθηκε στην ανάγκη να συγκροτήσει ένα καινούργιο πεδίο σημείων και να εκφράσει μια καινούργια αλήθεια. Από τους Εγκυκλοπαιδιστές μέχρι την «κριτική της σταλινικής ξύλινης γλώσσας» από τους πολωνούς διανοούμενους το 1956, αυτή η απαίτηση έμεινε σταθερή γιατί το γλωσσικό σύστημα είναι η κατοικία της εξουσίας. [Οι αιχμάλωτες λέξεις]

Το κύριο μέρος της ανθολογίας είναι μια επιλογή κειμένων από τα 12 τεύχη της επιθεώρησης Internationale Situationniste [Γαλλία, 1958 – 1969], που αποτέλεσε το κύριο όργανο της οργάνωσης. Χαρακτηριστική είναι η αναφορά σε κάθε τεύχος της συλλογικής σύνταξης των κειμένων και της ελευθερίας αναδημοσίευσης και μετάφρασης ακόμα και χωρίς ένδειξη της προέλευσής τους. Τι να πρωτοδιαλέξει κανείς από εδώ;

Στο πρώτο τεύχος [Ιούνιος 1958] δημοσιεύεται το βασικό κείμενο Η πάλη για τον έλεγχο των καινούργιων τεχνικών μέσων της εξάρτησης που αναφέρεται στην αόρατη διαφήμιση και στην πειραματική μελέτη της πλήξης από το κράτος αλλά και στην διαπίστωση της ολέθριας επίδρασης ενός πληκτικού περιβάλλοντος στην ανθρώπινη συμπεριφορά. Πιο κάτω, το κείμενο για έναν καταστασιακό ορισμό του παιχνιδιού ορίζει την αναγκαιότητα να εξαφανιστεί κάθε στοιχείο άμιλλας από το παιχνίδι τονίζοντας ότι το ζήτημα «κέρδος» ή «χάσιμο» που ήταν μέχρι σήμερα ταυτόσημο με το παιχνίδι συνδέεται μάλλον με όλες τις άλλες εκδηλώσεις της έντασης που δημιουργείται στα άτομα που αγωνίζονται για την ιδιοποίηση αγαθών. Υπογραμμίζεται ακόμα ο σύγχρονος περιορισμός του παιχνιδιού σ’ έναν περιορισμένο χώρο και χρόνο και βέβαια η σημασία του Johan Huizinga [Homo Ludens] στην σχετική σκέψη.

Στο δεύτερο τεύχος [Δεκέμβριος 1958] υπάρχει το περίφημο κείμενο για την Θεωρία της Περιπλάνησης· στο τρίτο [Δεκέμβριος 1959] αναλύεται η έννοια της μεταστροφής στην τέχνη, δηλαδή η χρησιμοποίηση των υπάρχοντων καλλιτεχνικών στοιχείων σε μια καινούργια οντότητα, με βασικές αναφορές στη μελέτη του Άσγκερ Γιορν Μετεστραμμένη ζωγραφική· στο τέταρτο [Ιούνιος 1960] παρουσιάζεται η συλλογιστική για την χρήση του ελεύθερου χρόνου, σε αντιδιαστολή με την «φθαρμένη κοινοτοπία των αριστερών κοινωνιολόγων» που θεώρησαν τον ελεύθερο χρόνο ως παθητική κατανάλωση κ.ο.κ.

Εκτός από τα σημαντικά γραπτά του κινήματος, περιλαμβάνονται ακόμα μανιφέστα και διακηρύξεις, συζητήσεις και ερωτηματολόγια, πρακτικά συναντήσεων και παρουσιάσεις εκθέσεων, σημειώσεις, «καταστασιακές πληροφορίες» και ανακοινώσεις, παρεμβάσεις σε σύγχρονα πολιτικά και οικονομικά ζητήματα. Πολλές σελίδες είναι δίστηλες καθώς τα κείμενα είναι δεκάδες. Στο τέλος του νόμου δημοσιεύονται δυο εσωτερικά κείμενα της τελευταίας περιόδου της Κ.Δ. [1970 – 1971]: μια βιβλιογραφία με όλα τα κείμενα, βιβλία και προκηρύξεις που δημοσίευσε η Κ.Δ. κι ένας πίνακας με τα περιεχόμενα των 12 τευχών της I.S.

Επειδή οι Αρχές αποκαλούν διαστρέβλωση κάθε καινούργιο νόημα, οι καταστασιακοί θα επιβάλουν τη νομιμότητα της διαστρέβλωσης και θα καταγγείλουν την απάτη του νοήματος που εγγυάται η εξουσία. Επειδή το λεξικό είναι ο φύλακας του υπάρχοντος ονόματος, σκοπεύουμε να το καταστρέφουμε συστηματικά. Στο εξής η αθωότητα των λέξεων καταγγέλλεται συνειδητά και το γλωσσικό σύστημα φανερώνεται ως η χειρότερη απ’ όλες τις συμβάσεις» [Οι αιχμάλωτες λέξεις]

Εκδ. Ύψιλον/βιβλία [Δοκίμια – Μελέτες, 9], Α΄ έκδ. 1985, Β΄ έκδ. 1999, Μετάφραση – Επιλογή κειμένων: Γιάννης δ. Ιωαννίδης, 415 σελ.

[Τα παραθέματα από το κείμενο Οι αιχμάλωτες λέξεις: σ. 340 – 347] 

Πρώτη δημοσίευση: mic.gr / Βιβλιοπανδοχείο, 176.

Στις εικόνες: Λεπτομέρεια από φωτογραφία δημοσιευμένη στο I.S., τεύχος 5 [Δεκέμβριος 1960] [IS London Conference] / Ψυχογεωγραφημένο Παρίσι [1963] / Rene Vienet, Guy Debord, Claudio Pavan, Paolo Salvadori, Mustapha Khayati, Rene Riesel, and Alain Chevalier / Guy Debord οπλοφορών.

ΥΓ. Eπίκαιρο, πάντα επίκαιρο. Ειδικά ως προς την χρήση της γλώσσας από την εκάστοτε εξουσία. Ποιο περιεχόμενο είχε η λέξη μεταρρύθμιση πριν λίγους μήνες και ποιο τώρα….

Ο ελεύθερος γελοιογράφος απέναντι στον γελοίο κόσμο

Όλη μου τη ζωή αγωνιζόμουν ενάντια στα ταμπού, όποια κι αν ήταν αυτά.

Εδώ κι ένα δυο μήνες έχω επιστρέψει, όπως συχνά μου συμβαίνει και σε άλλες περιόδους, στις γελοιογραφίες: ένα είδος που παραμένει περιορισμένο στα μικρά καδράκια των εντύπων και που γρήγορα καταδικάζεται σε παρελθόν, εφόσον σπάνια διατηρείται σε κάποιο βιβλίο. Αυτό το ιδιαίτερο καλλιτεχνικό είδος είναι για μένα ένα απολαυστικό … «γράφημα» που περιλαμβάνει την δύναμη της εικόνας, την ομορφιά της τέχνης και την σκέψη του κειμένου. Και τι κειμένου: της σύντομης φράσης που περιλαμβάνει λίγες λέξεις και αλλά πολλές αλήθειες. Κι ύστερα, ο συνδυασμός του σκίτσου και του λόγου (αν και όποτε υπάρχει, γιατί πάντα το σκίτσο γράφει από μόνο τις δικές του λέξεις και περιγράφει όλα όσα θέλει ακόμα και με την «σιωπή» του) έρχονται για να εκφράσουν την απόλυτη κωμικότητα των πραγμάτων και να προκαλέσουν αυτό που ελάχιστα άλλα είδη καταφέρνουν: το χαμόγελο και το γέλιο. Αλλά και την περίσκεψη και την αφύπνιση.

Η γελοιογραφική λοιπόν έφεση του τελευταίου καιρού με έστειλε στα γελοιογραφικά κείμενα του Γιάννη Καλαϊτζή [Υπάρχει ζωή μετά τα αφεντικά; εκδ. Στιγμή, 2013], που το παρουσιάσαμε εδώ), στο εξαιρετικό συγκεντρωτικό άλμπουμ του μαιτρ Κώστα Μητρόπουλου [1960 – 2015. Τα καλύτερά μας Χρόνια! εκδ. Μεταίχμιο, 2014] αλλά και στη μικρή συλλογή του Στέφανου Ιωσήφ [Άνευ λόγου…, εκδ. Μελάνι, 2014], που αμφότερα ελπίζουμε να μπορέσουμε να τα περιγράψουμε με λέξεις εδώ αύριο μεθαύριο, και τέλος, επειδή πάντα πηγαίνω στο σχετικό ράφι για κάποια παλαιότερη έκδοση, σε αυτή εδώ τη συλλογή του Wolinski. Τι τραγική ειρωνεία, την μια στιγμή να σκέφτομαι πως θα ξαναθυμηθώ έναν από τους απολαυστικότερους κομικίστες και την επόμενη να μαθαίνω πως του αφαίρεσαν την ζωή στα γραφεία του Charlie Herbo κάποιοι ζηλωτές ενός ολοκληρωτισμού.

«Η κάθε μέρα είναι μια μικρή ζωή που προσπαθώ να εκμεταλλευτώ στο έπακρο» γράφει στο πρώτο κείμενο ο συγγραφέας, λίγο προτού αρχίσει να περιγράφει με πλέον ξεκαρδιστικό τρόπο τα πρωινό ξύπνημα με την γυναίκα του, την ημίωρη ασχολία της με τα βαζάκια της και τα ψσστ ψσστ των βαποριζατέρ της ενώ εκείνος επιχειρεί να ξανακοιμηθεί. Βλέποντας και τις ολοσέλιδες γελοιογραφίες που προηγούνται κάθε κεφαλαίου, νομίζουμε πως εδώ θα έχουμε μια κωμικογραφική εξιστόρηση των ούτως ή άλλως κωμικών σχέσεων των φύλων.

Και φυσικά και την έχουμε! Αλλά αυτή είναι η μόνο μια πλευρά των δεκαοκτώ σύντομων κειμένων γιατί υπάρχουν και άλλες δυο, πλέον απρόσμενες: η σύντομη βιογραφία μιας απλής ζωής και η κυριολεξία τίτλου: πρόκειται, πράγματι, για μια τρυφερή εξομολόγηση προς την γυναίκα με την οποία μοιράζεται τη ζωή του. Όχι βέβαια ότι σοβαρεύει για παραπάνω από μια σελίδα ή ότι αφήνει τίποτα όρθιο. Στην ουσία λατρεύοντας την γυναίκα του εκφράζει και το κατοχυρωμένο δικαίωμα τα παρατηρεί και να εμπνέεται από όλες τις γυναίκες του κόσμου. Ο άντρας, γράφει, έχει μάτια πρώτα απ’ όλα για να κοιτάζει τις γυναίκες σε όλες τις ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες.

Ο Wolinski ξεφυλλίζει την συλλογή του με τα αντρικά περιοδικά, θυμάται την θητεία του στο Hara – Kiri, σκέφτεται τα λόγια του αρχισυντάκτη του Hustler που ήταν απαγορευμένο στην «προοδευτική» Γαλλία, όπου άλλωστε ήταν αδιανόητη και η ίδια η ιδέα της πορνογραφίας: «Δείχνουμε τα γεννητικά όργανα των γυναικών γιατί υπάρχουν άντρες που χαίρονται να τα βλέπουν και γυναίκες που δεν απεχθάνονται να τα δείχνουν. Αυτοί που μας κριτικάρουν είναι υποκριτές και στενόμυαλοι. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα πραγματικής πορνογραφίας [δημοσιεύονται φωτογραφίες με κατακρεουργημένα πτώματα από κάποιο πόλεμο]. Ορίστε, να τι είναι άσχημο, απωθητικό, φριχτό: ο πόλεμος. Οι υποκριτές που μάχονται ενάντια στην πορνογραφία υποστηρίζουν τις πολεμικές αξίες». Κι εδώ είναι η πρώτη βαθειά διαπίστωση του Wolinski για έναν κόσμο που απέκλεισε τον έρωτα από την θεοκρατούμενη και ολοκληρωτική του μορφή, τόσο ταιριαστή με την σύγχρονη συγκυρία…

Πολλοί άντρες ανακάλυπταν, χάρη στα περιοδικά αυτά, ένα τοπίο που τους ήταν άγνωστο. Είναι πιο εύκολο να κάνεις έρωτα με μια γυναίκα παρά να της ομολογήσεις ότι θέλεις να χαζέψεις το αιδοίο της. να γιατί όλοι αυτοί οι σιωπηλοί άντρες, ανάμεσα σε δυο ηλικίες, όλοι αυτοί οι μετανάστες εργάτες που έρχονται από χώρες που τις κυβερνάνε παλιάνθωποι σε συνεργασία με τους φανατικούς θρησκομανείς, μαζεύονται στους κινηματογράφους μας να δουν σε γκρο πλαν το ανήκουστο θέαμα…Οι άνθρωποι αυτοί , κατά το πλείστο, είναι καλοί οικογενειάρχες που στερήθηκαν τον έρωτα ή που δε γνωρίζουν παρά τ’ αγγίγματα και τ’ αγκαλιάσματα στο μισοσκόταδο του σαββατιάτικου απογεύματος. [σ. 32]

Και φυσικά ο Wolinski δεν περιορίζει το φαινόμενο σε συγκεκριμένες κατηγορίες ανθρώπων, παρά το διευρύνει σε εποχές και κόσμους. Ίσως οι νεότερες γενιές, γράφει, να ξεγυμνώνονται με απόλυτη φυσικότητα, αλλά ελάχιστοι μπορούν να καταλάβουν πως η έλλειψη του σεξ δηλητηριάζει πολλαπλώς τη ζωή. Τι γίνεται όμως όταν ακριβώς αυτή η επιθυμία της ερωτικής εικονογραφίας συγκρούεται με βασικές φεμινιστικές αντιλήψεις, τις οποίες μάλιστα θερμά υποστηρίζει η γυναίκα του; Ένα μεγάλο μέρος του βιβλίου αφιερώνεται ακριβώς στους σχετικούς προβληματισμούς. Ο καλλιτέχνης τάσσεται υπέρ του φεμινισμού· άλλωστε πέρα από τους αγώνες και τα αιτήματα του φαίνεται σπουδαίο και το γεγονός ότι έτσι οι γυναίκες ανακάλυψαν εκ νέου τη φιλία. Όταν όμως συναντάει οποιεσδήποτε αντιδράσεις στα έργα του, εκεί βάζει πάνω απ’ όλα την απέχθειά του απέναντι σε στερεότυπα και προκαταλήψεις. Στην εικοσαετή του μέχρι τότε συνεργασία με το Hara – Kiri (το έντυπο την συνέχεια του οποίου, να θυμίσουμε, κατά κάποιο τρόπο αποτελεί το Charlie Herbo) τα καλαμπούρια με τα Τάμπαξ είχαν γίνει παράδοση. Όλη μου τη ζωή αγωνιζόμουν ενάντια στα ταμπού, όποια κι αν ήταν αυτά. [σ. 159]

Και άραγε ο κόσμος θα ήταν διαφορετικός αν κυβερνούσαν γυναίκες; Ο ίδιος δεν είναι σίγουρος: αναμφισβήτητα θα έκαναν λιγότερες ανοησίες από τους άντρες αλλά ακριβώς επειδή πιστεύει ότι οι γυναίκες είναι ίσες με τους άντρες, αυτή η ισότητα αφορά και τα προσόντα αλλά και τα ελαττώματα. Η βλακεία, η φιλοδοξία, η δίψα της εξουσίας και η εγκληματική τρέλα αποτελούν πανανθρώπινα χαρακτηριστικά. Αλλά όλοι εμείς, γράφει, είμαστε περήφανοι που έχουμε γυναίκες φεμινίστριες: αποτελούν εγγύηση των πλατειών μας αντιλήψεων. Ο φεμινισμός όπως η οικολογία, δεν έχουν κανένα νόημα αν δεν περάσουν στην πραγματική ζωή και στην πολιτική εξουσία. Οι γυναίκες παραμένουν τα σύγχρονα υποζύγια του πλανήτη μας.

Στα σύντομα αυτοβιογραφικά του κείμενα βρίσκεται και η δεύτερη εξομολόγηση, που σχεδόν ειρωνικά συνδέεται με τα τραγικά συμβάντα και με τον κόσμο που θα του αφαιρέσει την ίδια του τη ζωή. Ο Wolinski περιγράφει, πάντα με τον απλό και ενίοτε τρυφερά σκωπτικό του τρόπο τα παιδικά του χρόνια στη «γεμάτη μυρωδιές, θορύβους και ήλιο» Τύνιδα. Έμενε στην ευρωπαϊκή συνοικία που έμοιαζε με οποιαδήποτε πόλη του νότου, ενώ η αραβική πόλη ήταν ένας άλλος κόσμος, εντελώς ξένος και κλειστός. Θυμάται την σεμνοτυφία της οικογένειάς του όσον αφορά τις βρώμικες λέξεις, μα και πως «η ζωή φαινόταν εύκολη». Σκιτσογραφούσε από μικρός και από τα δέκα του είχε βρει κιόλας τον τρόπο να κοιτάζει τις γυναίκες «από την καλύτερη γωνία τους, εκτιμώντας τη φινέτσα του σβέρκου τους ή την ομορφιά των δοντιών τους»…

Είχε από τότε την ειλικρίνεια να παραδεχτεί ότι η ζωή των Ευρωπαίων της Αφρικής ήταν ένας κόσμος γεμάτος προκαταλήψεις, μικρότητες, βλακώδεις αρχές και ρατσισμό. Η δική του διαπαιδαγώγηση, ακόμα και ερωτική, έγινε μέσα από τα βιβλία. Τουέην, Κίπλινγκ, Τζερόμ, Βερν, Λόντον, Ουγκώ, ντε Μυσσέ, ακόμα και τα πιο δύσκολα, Μπαρμπύς, Χάξλεϊ, Τα κείμενα που διάβασε, τον έκαναν αυτόν που είναι [ήταν] σήμερα. Και δίπλα πάντα τα πολυδιαβασμένα κόμικς, Μίκυ, Robinson, Filette.

Ακολούθησαν οι Χίλιες και μια νύχτες, το Σατυρικόν και ο Καζανόβας, αλλά ο έρωτας παρέμενε ασαφής και απόμακρος. Η ντροπή του σεξ ήταν ριζωμένη σ’ ολόκληρη την ανατροφή τους, ακριβώς επειδή, όπως γράφει, η σεμνότητα και οι καταστολές του Ισλάμ επηρέαζαν κι εκείνους.

Δεν είμαι πια νέος, δεν είμαι γέρος. Μου μένουν αρκετά όμορφα χρόνια, που λογαριάζω να εκμεταλλευτώ όσο μπορέσω, γράφει στο τελευταίο του κεφάλαιο ο αγαπημένος μας κωμικός κομικίστας [σ. 169]. Είμαι σίγουρος πως από το 1978 που έγραφε αυτές τις σελίδες μέχρι πριν τέσσερις μέρες, είχε τον χρόνο με το μέρος του, δημιούργησε, συνουσιάστηκε, παρέμεινε ασυμβίβαστος στην ελευθερία του, ξεκαρδίστηκε και ξεκάρδισε αμέτρητο κόσμο. Κι εμείς θα συνεχίσουμε να διαβάζουμε γελοιογραφίες, να γελάμε όλα ανεξαιρέτως τα στοιχεία του γελοίου μας κόσμου, να σκεφτόμαστε ελεύθερα, και, αντί να πολυλογούμε, να πράττουμε. Και να διαβάζουμε, να διαβάζουμε πολύ. Αυτό και μόνο αυτό θα μας ξυπνήσει.

Εκδ. Ροές, 1984, μτφ. Μίρκα Σκάρα, 173 σελ. Με 19 σχέδια του συγγραφέα. [Lettre ouverte à ma femme, 1978].

Πρώτη δημοσίευση: mic.gr / Βιβλιοπανδοχείο, 172.