Ο εικαστικός Παπαδιαμάντης
Δεκέμβρης, ο μήνας των εικόνων και της μεγάλης εορτής, στοιχείων δηλαδή που αμφότερα κοσμήθηκαν από το μελάνι του Παπαδιαμάντη. Και ιδού η ιδανική χειμερινή περίσταση για ένα αφιέρωμα που θέτει τα σχετικά και πάντα ενδιαφέροντα ερωτήματα. Ποιες οπτικές και εικαστικές οπτικές αναφορές εντοπίζονται στο έργο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη; Ποιο ήταν το καλλιτεχνικό – ζωγραφικό κλίμα της εποχής του, με ποιους συνομιλούσε ο συγγραφέας, πώς επηρέασε την νεότερη γενιά των εικαστικών; Ποιος πολιτισμός διαμόρφωσε την ποιητική του, ποιες εικόνες σαγήνευαν τις λέξεις του; Ο Δεκεμβριάτικος φάκελος, υπό την επιμέλεια του Γιάννη Ν. Μπασκόζου, περιλαμβάνει κείμενα από τους Μάνο Στεφανίδη, Ίριδα Κρητικού και Γιώργο Ν. Περαντωνάκη.
Αν κάποιοι πίνακες του Γύζη παραπέμπουν κατευθείαν στο Σολωμό, τότε ακριβοδίκαια το πλείστον της ηθογραφίας της σχολής του Μονάχου (Λύτρας, Γύζης, Ιακωβίδης, Σαββίδης, Λεμπέσης) αναφέρεται στον Παπαδιαμάντη, γράφει ο Μάνος Στεφανίδης. Μια ολόκληρη γενεαλογία της νοσταλγίας και μια μεταφυσική της μικρής ιδιαίτερης πατρίδας γεννιέται τόσο στους καμβάδες των μετοίκων της βαυαρικής πρωτεύουσας όσο και στα λερωμένα χειρόγραφα του κοσμοκαλόγερου του Αγίου Ελισσαίου. Και μόνο η αναφορά στην κοινή θεματολογία τους, είναι αρκετή:
… γιαγιάδες και παππούδες που τιθασεύουν, κουρεύουν ή κανακεύουν άτακτους εγγονούς και γλυκύτατες εγγονές, χριστουγεννιάτικοι ψάλτες που καλαντίζουν τα σπίτια κάτω απ’ την Ακρόπολη, νησιώτες που θρηνούν γύρω από ένα κερί το χαμό του αγαπημένου ναυτικού, κορίτσια που λιβανίζουν ή μοιράζουν στην εξώθυρα της εκκλησίας άνθη του Επιταφίου, χοροί και γιορτάσια στο ύπαιθρο, Νυμφίοι που εμφανίζονται αιφνίδια εν τω μέσω εκπάγλου νυκτός, γέροντες που ερωτοτροπούν, λιτανείας προσκυνητών, Μήδειες εωσφορικές…
Μόνο που τον κυρ Αλέξανδρο δεν ξέρεις πού να τον κατατάξεις. Η ταμπέλα «ηθογραφία» μοιάζει με παντελόνι χωρίς μπατζάκια κι όλα του τα αφηγήματα με εισαγωγή ή σημειώσεις για εκείνο το μεγάλο κείμενο που δεν έγραψε ποτέ. Ο Παπαδιαμάντης δεν είναι μόνο ο εμπνευστής εκείνης της ηθογραφίας που αναχαράζει μια χαρισάμενη ζωή, ούτε ο τυπολάτρης της εκκλησιαστικής παράδοσης. Ο ίδιος είναι από τους πιο ενημερωμένους καλλιτεχνικά διανοούμενους της εποχής του, ιδίως όσον αφορά τα σύγχρονά του κινήματα, ταυτόχρονα με την εμφάνισή τους στην Εσπερία, χωρίς να ακολουθήσει μόδες ούτε να παρασυρθεί από συρμούς.
Το τεύχος των 144 σελίδων συμπληρώνεται από οδηγό βιβλίων για τα Χριστούγεννα, συνομιλία με τον Φίλιππο Φιλίππου κ.ά. Και προτού ευχηθούμε καλά Χριστούγεννα και ακόμα καλύτερες παπαδιαμαντικές αναγνώσεις, γαληνεύουμε για άλλη μια φορά στο παρηγορητικό άκουσμα της φράσης του από τους Εμπόρους των Εθνών: Η αλήθεια είναι πάντοτε παράλογος.
Στις φωτογραφίες: ο κατά Εγγονόπουλον και κατά Κόντογλου Παπαδιαμάντης και μια στιγμή από την μουσική παράσταση Όνειρο στο Κύμα στο Πορφυρογένειο Ίδρυμα Αγριάς (2010).
Πανδοχείο 