Πανδοχείο

Περί γραφής

Θα μας συνοδεύσετε ως την θύρα του βιβλίου σας;

Οι «Μήδειες και Κλυταιμνήστρες» είναι το δεύτερο βιβλίο μου, κατά κύριο λόγο ποιητικό και συνοδευόμενο με κείμενα, όπως και το πρώτο. Αυτή τη φορά τα κείμενα είναι αφιερωμένα στις γυναίκες που διεκδίκησαν και διεκδικούν ακόμα, το δικαίωμά τους στην αυτοδιάθεση. Η αυτοδιάθεση του ατόμου, αίτημα της Γαλλικής επανάστασης και του διαφωτισμού, μοιάζει αυτονόητη για το μέσο πολίτη του δυτικού κόσμου. Όμως είναι; Για την πλειοψηφία των γυναικών στο μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη, δεν είναι.

Πότε, υπό ποιες συνθήκες και ποιους πόθους το γράψατε;

Όλα τα ποιήματα του βιβλίου χρονολογούνται μετά το 2000. Η επεξεργασία τους όμως για να μπούνε σ’ αυτό το βιβλίο έγινε την ίδια περίοδο που γράφτηκαν και τα κείμενα, από το καλοκαίρι μέχρι και το χειμώνα του 2007. Το βιβλίο κυκλοφόρησε το Μάρτιο του 2008 από τις εκδόσεις «Πολύχρωμος Πλανήτης» . Στόχος μου ήταν να αντιπαραθέσω την ελεύθερη προσωπική μου σκέψη και έκφραση, (δε μου επέτρεψα ποτέ την αυτολογοκρισία), με κάποια κείμενα που θα έδιναν χώρο σ’ αυτές τις γυναίκες, τις αρχέγονες, τις μυθικές αλλά και τις σύγχρονες σιωπηλές, να μιλήσουν γι’ αυτά που τους συνέβησαν, να πουν τις ιστορίες τους, όχι όμως όπως επικράτησαν σε έναν κόσμο φτιαγμένο από άντρες για άντρες να λέγονται, αλλά όπως πραγματικά οι ίδιες θα ήθελαν να τις πουν. Ο πόθος μου και ο στόχος μου ήταν να γίνω η φωνή τους, που να μπερδέψω με τη δική μου προσωπική φωνή, μήπως έτσι αποτελέσει αυτό μιαν ελπίδα. Ελπίζω το «μείγμα» να πέτυχε.

Έχετε γράψει σε τόπους εκτός του γραφείου σας/σπιτιού σας;

Στο γραφείο της δουλειάς μου. Όταν δεν είχα δουλειά εννοείται. Τα γραφεία γενικά είναι χώροι που εμένα με βοηθάνε στη συγκέντρωση και μπορώ να δουλέψω, αγνοώντας το υπόλοιπο περιβάλλον. Κάποια ιδέα ή κάποια φράση που έρχεται στο μυαλό ξαφνικά, μπορεί να την κρατήσω με τη μορφή σημείωσης για να μην την ξεχάσω και αυτό μπορεί να συμβεί οπουδήποτε, την οποιαδήποτε στιγμή. Όμως η κυρίως «δουλειά» απαιτεί, για μένα, γραφείο.

Σας ακολούθησε ποτέ κανένας από τους ήρωες των βιβλίων σας; Μαθαίνετε τα νέα τους;

Στην ποίηση ο «ήρωας» που σε ακολουθεί είναι ο εαυτός σου. Αυτή η βασανιστική σκιά που δεν μπορείς να απαλλαγείς ποτέ από την αβάστακτη ελαφρότητά της. (Δανείζομαι τη φράση από τον Κούντερα.) Θέλω δε θέλω, μαθαίνω τα νέα μου.

Πέρα από την ποίηση όμως, ναι, με ακολουθούν ήρωες μεταγενέστεροι αυτού του βιβλίου, που επισκέφτηκαν πιο πρόσφατα το μυαλό και τα γραπτά μου, αλλά δεν έχουν τυπωθεί σε βιβλίο. Όπως και με ακολουθούσαν γι’ αρκετό καιρό αυτές οι γυναίκες. Όμως δε με ακολουθούν με τα «νέα» τους, όπως με ρωτάτε. Με ακολουθούνε, ή μάλλον πιο σωστά εγώ τους ακολουθώ, γιατί τους έχω έγνοια, αφού τους έπλασα. Αν είχαν «νέα», φαντάζομαι ότι θα έπρεπε να ξαναγράψω γι’ αυτούς. Δε θα είχα τελειώσει με τις ιστορίες τους. Θα είχαν να πούνε κι άλλα. Οι παλιοί ήρωες κάποια στιγμή πρέπει να σωπαίνουν στο μυαλό σου, για να μπορέσεις να ασχοληθείς με τους επόμενους. Όπως ακριβώς και με τους έρωτες…

Ποιος είναι ο προσφιλέστερός σας τρόπος συγγραφής; Πώς και πού παγιδεύετε τις ιδέες σας;

Η αλήθεια είναι πως δεν καταλαβαίνω πολύ αυτήν την ερώτηση. Οι ιδέες δεν «παγιδεύονται» και τη γνώμη μου. Μάλλον σε παγιδεύουν. Κι αυτό γίνετε συνήθως απρόσμενα, και οπουδήποτε. Αν έρθει λοιπόν μια ιδέα απλά τη σημειώνω μέχρι να βρω το χρόνο να δουλέψω γι’ αυτήν. Να της αφοσιωθώ δηλαδή και να την επεξεργαστώ.

Εργάζεστε με συγκεκριμένο τρόπο; Ακολουθείτε κάποια ειδική διαδικασία ή τελετουργία; Επιλέγετε συγκεκριμένη μουσική κατά την γραφή ή την ανάγνωση; Γενικότερες μουσικές προτιμήσεις;

Επειδή η μουσική με επηρεάζει πάρα πολύ στη διάθεση και είναι σε θέση να με παρεκκλίνει από το μονοπάτι της σκέψης που θα ήθελα να είμαι, αποφεύγω να ακούω μουσική όταν γράφω. Η μουσική με εμπνέει, την χρησιμοποιώ στις παρουσιάσεις των βιβλίων μου όταν κάνω, αλλά όταν γράφω και όταν διαβάζω θέλω να είμαι συγκεντρωμένη. Γενικά ραδιόφωνα, τηλεοράσεις, κίνηση, κόσμος, μου αποσπούν την προσοχή. Ένα σιωπηλό δωμάτιο για μένα είναι ο ιδανικός χώρος και για να γράψω και για να διαβάσω. Άλλο τελετουργικό δεν υπάρχει. Ανοίγω το υπολογιστή, αραδιάζω τις σημειώσεις μου και δουλεύω.

Ποιες είναι οι σπουδές σας και πώς βιοπορίζεστε; Διαπιστώνετε κάποια εμφανή απορρόφηση των σπουδών και της εργασίας σας στη γραφή σας (π.χ στην θεματολογία ή τον τρόπο προσέγγισης);

Έχω σπουδάσει Στατιστική. Στην ουσία μαθηματικά. Και ίσως αυτό τελικά να με «σώζει» από μία φιλολογική προσέγγιση των πραγμάτων. Ίσως να με κάνει πιο τολμηρή στον τρόπο και στη σκέψη. Ίσως να με βοηθάει σε πειραματισμούς. Ίσως…

Ξεκινήσατε με ποίηση ενώ στο πρόσφατο βιβλίο σας συνδυάζετε πεζογραφία και ποίηση. Θα συνεχίσετε να ισορροπείτε στα δύο είδη;

Και στο πρώτο βιβλίο μου υπάρχουν πεζά. Εμένα γενικά μου αρέσουν οι ισορροπίες. Και οι συνδυασμοί. Όμως δεν θεωρώ ότι γράφω πεζογραφία. Δεν είμαι πεζογράφος. Μπορώ να γράψω μικρά κείμενα και ίσως διηγήματα, αλλά όχι μυθιστορήματα. Με την έννοια του μυθιστορήματος λοιπόν, του κειμένου δηλαδή των πολλών σελίδων που απαιτούν και πολύ μεγάλη ανάπτυξη και μία μορφή καλώς εννοούμενης φλυαρίας, δεν είμαι πεζογράφος. Κάποια από τα κείμενα που συνοδεύουν τα ποιήματά μου, όπως αυτό της Μήδειας και της Κλυταιμνήστρας, είναι γραμμένα σε πρώτο πρόσωπο και αποτελούν μικρούς θεατρικούς μονολόγους. Ούτε το θέατρο είναι πεζογραφία. Αντίθετα είναι πολύ κοντινό με την ποίηση στη δομή. Μαζεύει κι αυτό το λόγο, δεν τον απλώνει και έχει κι εκεί όπως στην ποίηση μεγάλη σημασία η λέξη και η θέση της μέσα στο κείμενο. Δεν σπαταλάς τις λέξεις. Για ν’ απαντήσω όμως στην ερώτησή σας, ναι, θα συνεχίσω άλλοτε να ισορροπώ και άλλοτε να αφήνομαι να χάνω την ισορροπία μου ανάμεσα στην ποίηση και στο θέατρο, στους μονολόγους και στους διαλόγους, σε κείμενα, σε ρίμες και σε πρόζα και σε ό,τι άλλο ήθελε προκύψει.

Αν είχατε σήμερα την πρόταση να γράψετε μια μονογραφία – παρουσίαση κάποιου προσώπου της λογοτεχνίας ή γενικότερα ποιο θα επιλέγατε;  

Νομίζω ότι θα επέλεγα την πολύ ιδιάζουσα και εξαιρετικά ποιητική μορφή της Έμιλυ Ντίκινσον.

Τι γράφετε τώρα;

Θέατρο. Και ποίηση, αλλά λιγότερο από παλιά.

Περί ανάγνωσης

Αγαπημένοι σας παλαιότεροι και σύγχρονοι συγγραφείς.

Βιρτζίνια Γουλφ, Φραντς Κάφκα, Άλμπερτ Καμύ, Μαρκές, Άμος Οζ, Ντοστογιέφκι, Σάμιουελ Μπέκετ, Ίψεν. Πολλοί. Και πολύ διαφορετικοί μεταξύ τους. Ο κατάλογος είναι μακρύς.

Αγαπημένα σας παλαιότερα και σύγχρονα βιβλία.

Πολλά. Κι εδώ ο κατάλογος είναι μακρύς. Για να μην κουράσω θα πω μόνο ένα, το πιο ξεχωριστό μέσα στην καρδιά μου. «Ορλάντο» της Βιρτζίνια Γουλφ.

Αγαπημένα σας διηγήματα.

Δυστυχώς δεν θυμάμαι ακριβώς τίτλους αυτή τη στιγμή. Θυμάμαι μόνο κάτι συλλογές διηγημάτων του Μπόρχες, που με την ευκαιρία που μου τα θυμίσατε, θα ψάξω να τα βρω, για να τα ξαναδιαβάσω.

Σας έχει γοητεύσει κάποιος σύγχρονος νέος έλληνας λογοτέχνης;

Θα διάλεγα να αναφέρω δύο κυρίες. Τη Ζυράννα Ζατέλη και τη Μαρία Φακίνου.

Αγαπημένος ή/και ζηλευτός λογοτεχνικός χαρακτήρας.

Έχω αγαπήσει βαθειά τους χωμάτινους και ονειρικούς ήρωες του Μαρκές, που δεν κοιμούνται ποτέ και αγαπάνε για πάντα. Με γοητεύουν οι αγωνιώδεις και υπερρεαλιστικοί χαρακτήρες του αγαπημένου μου Κάφκα. Που χάνονται σε δαιδαλώδης διαδρομές είτε μέσα σε Πύργους, είτε μέσα στο ίδιο τους το σώμα, καθώς αυτό μεταμορφώνεται. Έχω σταθεί με ευλάβεια μπροστά στα θεόρατα γυναικεία πορτρέτα που έχει δημιουργήσει το παγκόσμιο θέατρο. Από την Αντιγόνη, τη Μήδεια και την Κλυταιμνήστρα μέχρι τη Νόρα και την Έντα του Ίψεν και την Μπλάνς του Τεννεσσί Ουίλιαμς. Εδώ ο κατάλογος είναι πραγματικά ατελείωτος. Όμως αν έπρεπε να ξεχωρίσω μόνο έναν χαρακτήρα, θα κατέληγα πάλι στον Ορλάντο και στη Γουλφ. Η ορμητικότητα και η σοφία του Ορλάντο, που σπάει όλα τα στερεότυπα, καταργώντας το φύλο, το χρόνο και το χώρο, είναι για μένα ο απόλυτος λογοτεχνικός χαρακτήρας, υπερρεαλιστικός και ονειρικός και βαθειά γυναικείος ταυτόχρονα. Είναι απλά όλα.

Αγαπημένο σας ελληνικό λογοτεχνικό περιοδικό, «ενεργό» ή μη; Κάποιες λέξεις για τον λόγο της προτίμησης;

Δε διαβάζω λογοτεχνικά περιοδικά.

Τι διαβάζετε αυτό τον καιρό;

Θέατρο. Συγκεκριμένα το «Η δολοφονία του Μαρά» του Πέτερ Βάϊς.

Διαβάζετε λογοτεχνικές παρουσιάσεις και κριτικές; Έντυπες ή ηλεκτρονικές; Κάποια ιδιαίτερη προτίμηση στις μεν ή (και) στις δε;

Αν πέσω πάνω σε κάποια, ειδικά στο διαδίκτυο θα τη διαβάσω. Δεν τις αναζητώ πάντως.

Θα μας γράψετε κάποια ανάγνωση σε αστικό ή υπεραστικό μεταφορικό μέσο που θυμάστε ιδιαίτερα;  [μέσο – διαδρομή – βιβλίο – λόγος μνήμης]

Δεν διαβάζω σε μέσα μεταφοράς. Καμιά φορά σε πλοίο μόνο, ειδικά σ’ αυτά τα 10ωρα ταξίδια που με επιστρέφουν στην ιδιαίτερη πατρίδα μου, αλλά κι εκεί συχνά δυσκολεύομαι. Όπως είπα και σε προηγούμενη ερώτηση δεν μπορώ γενικά να διαβάσω μέσα σε κίνηση και κόσμο. Έπειτα… ζαλίζομαι όταν διαβάζω εν κινήσει, επομένως έχω αναγάγει σε χόμπι να παρατηρώ αυτές τις ώρες γύρω μου ότι συμβαίνει. Τη διαδρομή, την κίνηση, αλλά κυρίως τους ανθρώπους.

Περί αδιακρισίας

Παρακολουθείτε σύγχρονο κινηματογράφο ή θέατρο; Σας γοήτευσε ή σας ενέπνευσε κάποιος σκηνοθέτης, ταινία, θεατρική σκηνή;

Λατρεύω το θέατρο και τον κινηματογράφο. Γοητεύομαι και εμπνέομαι από πράγματα που βλέπω στις σκηνές και στις οθόνες, πολύ συχνά. Για να ξεχωρίσω όμως κάποιες στιγμές, είχα την τύχη να δω ν’ ανεβαίνει στο θέατρο ο αγαπημένος μου ήρωας «Ορλάντο» με την εξαιρετική Μαριάνθη Σοντάκη, σε σκηνοθεσία Σταύρου Τσακίρη το 2008 και το Νοέμβριο του 2013 ξανά. Είχα επίσης την τύχη να δω το «Κουκλόσπιτο» του Ίψεν σε μια πολύ ξεχωριστή διασκευή από τον Λι Μπρούερ, όπου τους γυναικείους ρόλους τους υποδύονταν πολύ ψηλές γυναίκες που έφταναν και τα δύο μέτρα, ενώ τους αντρικούς τους υποδύονταν νάνοι. Κανένας άντρας δεν ξεπερνούσε το 1,30. Ο συμβολισμός είναι προφανής για όσους ξέρουν το «Κουκλόσπιτο». Το ύψος συμβολίζει το ήθος. Όσο για τον κινηματογράφο, μία ταινία που αγάπησα πολύ τελευταία είναι η «Η ζωή της Αντέλ».

Οι εμπειρίες σας από το διαδικτυώνεσθαι;

Γενικά το διαδίκτυο είναι ένα εξαιρετικό εργαλείο. Βρίσκεις τεράστιο όγκο πληροφοριών, για οτιδήποτε μπορεί να σ’ ενδιαφέρει και είναι μία τρομερή πηγή ενημέρωσης. Τώρα για την κοινωνική δικτύωση, άλλοτε με εκνευρίζει και άλλοτε με χαλαρώνει. Είναι μια καλή άσκηση στην πολυφωνία, νομίζω. Στην ανοχή της πολυφωνίας. Και επιπλέον σε φέρνει σε επαφή με ανθρώπους, που διαφορετικά, πιθανά δε θα είχες την ευκαιρία να γνωρίσεις ποτέ. Άρα, όλα καλά.

Αν κάποιος σας χάριζε την αιώνια νιότη με αντίτιμο την απώλεια της συγγραφικής ή αναγνωστικής σας ιδιότητας, θα δεχόσασταν τη συναλλαγή;

Όχι βέβαια! Κι όχι μόνο για το αντίτιμο της απώλειας που λέτε, αλλά γενικά. Τι νόημα έχει να παραμένεις εσύ πίσω, μόνος, συντροφιά με την εγωιστική σου νεότητα, όταν όλοι όσοι αγάπησες και σε συντρόφευσαν γερνάνε και φεύγουν; Κι έπειτα, τι να την κάνεις την αιώνια νεότητα σ’ έναν κόσμο τόσο σκληρό;

Κάποια ερώτηση που θα θέλατε να σας κάνουμε μα σας απογοητεύσαμε; Απαντήστε την!

Δε με ρωτήσατε για ποίηση! Δεν πειράζει, δεν χρειαζόταν. Θα σας πω μόνο αυτό. Ότι είμαι βαθειά περήφανη που μοιράζομαι την ίδια πατρίδα, τη Λέσβο, με τη Σαπφώ και τον Οδυσσέα Ελύτη. Σας ευχαριστώ για το βήμα που μου δώσατε.

Σημ.: Παρουσίαση του βιβλίου Μήδειες και Κλυταιμνήστρες από το Πανδοχείο εδώ.

 Στις εικόνες: Virginia Woolf, Samuel Beckett, Emily Dickinson, Garbriel Garcia Marquez, Henrik Ibsen, Orlando, Amos Oz.