Πανδοχείο

Τι να πει κανείς για τα κλίμα της Σεβάν; Το χρυσό νόμισμα του κονιάκ στο μυστικό ντουλαπάκι του βουνίσιου ήλιου.

Αν ο πιο αγαπημένος μου ταξιδευτής (όχι ταξιδιωτικός) συγγραφέας είναι ο Μπρους Τσάτγουιν, ο πιο αγαπημένος μου ρώσος ποιητής είναι ο Όσιπ Μαντελστάμ (1891 – 1938). Ο πρώτος μου γνώρισε τον δεύτερο: το Ταξίδι στην Αρμενία ήταν ένα από τα δυο βιβλία που πάντα φρόντιζε να παίρνει στα ταξίδια του ο Τσάτουιν (το άλλο ήταν Χέμινγουεϊ, Στον καιρό μας). Πώς βρέθηκε ο Μαντελστάμ βρέθηκε στην Αρμενία; Μέσω μιας «κομαντιρόφκα», της περιήγησης εργασίας που πραγματοποιούσαν στις αρχές του ’30 συγγραφείς με την εντολή να συγγράψουν εγκωμιαστικά άρθρα για την πρόοδο της τεχνολογίας.

Φυσικά ο ποιητής αγνόησε την εντεταλμένη υπηρεσία και ύμνησε τα ακριβώς αντίθετα, τη φύση, τα τοπία, την ρώσικη ψυχή, την γλώσσα των ανθρώπων, την αρχιτεκτονική τους, την καθημερινότητά τους, την ελευθερία τους. Ζώντας σ’ έναν αέναο νομαδισμό χωρίς συγκεκριμένο προορισμό, όλα τον έστρεψαν ξανά στην ποίηση (μετά από πενταετή σίγαση), ενώ η γνωριμία του με τον ένθερμο βιολόγο νεολαμαρκιστή Μπορίς Σεργκέγιεβιτς Κούζιν του διεύρυνε το ενδιαφέρον για τις επιστήμες της φύσης, ανοίγοντας ακόμα περισσότερο την βεντάλια της όρασής του. Ο φίλος της Αχμάτοβα και του Παστερνάκ, ο αγαπημένος της Τσβετάγιεβα, εκείνος που έκανε παρατεταμένα γέλια ακόμα και στις πιο ζοφερές καταστάσεις αποκρυπτογραφούσε τώρα εκ νέου την μαγεία του κόσμου.

Αυτό το πλανευτικό και υπέρτατα ποιητικό κείμενο που ειδολογικά ανήκει παντού και πουθενά (επιστήμη, ποίηση, πρόζα, βιολογία, αυτοβιογραφία, ταξιδιογραφία, περιήγηση, φιλοσοφία, πολιτική, γεωγραφία) ήταν το τελευταίο που είδε τυπωμένο. Αργότερα προειδοποιήθηκε να το αφαιρέσει από την έκδοση των απάντων του και να το αποποιηθεί, ενώ ο διευθυντής του περιοδικού Ζβεζντά (όπου δημοσιεύθηκε) είχε ήδη χάσει τη δουλειά του. Η επιστροφή στη Μόσχα ήταν η βίαιη προσγείωση στην σοβιετική πραγματικότητα: εξορία το 1934 στο Τσέρντιν, απόπειρα αυτοκτονίας, νέα εξορία στο Βορόνιεζ με εθελοντική συντροφιά της γυναίκας του, επιστροφή το 1937 αλλά απαγόρευση εισόδου στη Μόσχα, καταδίκη το 1938 σε καταναγκαστικά έργα για αντεπαναστατική δράση, θάνατος λίγο αργότερα σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Αλλά όπως έλεγε συχνά, ζούσε «πάντα έτοιμος για τον θάνατο».

Η έκδοση αυτού του αφηγήματος των λίγων και τόσο άπειρων μέσα στην πυκνότητά τους σελίδων συνοδεύεται από επιστολές, έντονα συγκινησιακό πρόλογο του μεταφραστή, ερμηνευτικές σημειώσεις και 7 μαυρόασπρες φωτογραφίες.

Εκδόσεις Ίνδικτος, 2007, μτφ. Γιώργος Χαβουτζάς, σελ. 240.

Ήπια νοερά στην υγεία της νεαρής Αρμενίας με τα σπίτια από πορτοκαλένια πέτρα, για τους ασπροδόντηδες λαϊκούς της κομισάριους, για τον αλογίσιο ιδρώτα και το ποδοβολητό των ουρών αναμονής, αλλά και για την ρωμαλέα γλώσσα της, την οποία είμαστε ανάξιοι να μιλήσουμε… Δεν υπάρχει τίποτα πιο ωφέλιμο και ευχάριστο από το να βυθιστείς σε μια παρέα ανθρώπων εντελώς άλλης φυλής, την οποία σέβεσαι, με την οποία συμπάσχεις, με την οποία, όσο ξένος και να είσαι, αισθάνεσαι υπερήφανος…Η αγάπη για τους ξένους δεν συγκαταλέγεται γενικά ανάμεσα στις αρετές μας. Οι λαοί της Ε.Σ.Σ.Δ. συμβιώνουν όπως οι μαθητές. Γνωρίζονται μόνο στο θρανίο της τάξης και στο μεγάλο διάλειμμα, όσον καιρό διαρκούν τα μαθήματα. (σ. 51-52)

Πρώτη δημοσίευση σε συντομότερη μορφή: εδώ.