Αυτό που δεν είχα συνειδητοποιήσει ήταν πως όλοι οι αγαπημένοι μου συγγραφείς ήταν γυναίκες. Τρελαινόμουν για την Γιουντόρα Γουέλτι, Φλάνερι Ο’ Κόνορ, Κάθριν Αν Πόρτερ, Κάρσον ΜακΚάλερς. Υπήρχε μια αίσθηση πως οι γυναίκες μπορούσαν να γράφουν για το φρικαλέο, το περιθωριακό. Έτσι ένιωσα πως αυτή ήταν η δική μας περιοχή, ενώ το δεσπόζον, μεγάλο μυθιστόρημα ανήκε στους άνδρες. Δεν έχω ιδέα πώς απέκτησα αυτή την αίσθηση ότι ανήκω στο περιθώριο, ποτέ δεν εξωθήθηκα εκεί. Ίσως επειδή μεγάλωσα στο περιθώριο. Υπήρχε κάτι σχετικό με τους μεγάλους συγγραφείς που με ξένιζε αλλά δεν ήξερα τι ήταν. Είχα ενοχληθεί πολύ όταν πρωτοδιάβασα Ντ. Χ. Λώρενς. Συχνά με ενοχλούσε η άποψη των συγγραφέων για τη γυναικεία σεξουαλικότητα [σ. 18]…

… εξομολογείται η Άλις Μονρό [Alice Munro] στην εκτενή συνέντευξη που παραχώρησε το 1994 στο αμερικανικό περιοδικό Paris Review, μιλώντας για την προσωπική της τέχνη όσον αφορά την γραφή (παρουσίαση και μετάφραση Αλεξάνδρας Σαμοθράκη). Λίγο πιο κάτω ο Τζόναθαν Φράνζεν περι-γράφει την χώρα των θαυμάτων της εν λόγω Αλίκης σε ένα πλούσιο κείμενο που χωρίς περιστροφές θα το χαρακτήριζα ως μια συνηγορία του διηγήματος σε μια διαρκώς ανοιχτή λογοτεχνική δικογραφία. Ο Φράνζεν μας θυμίζει πως μεγάλο μέρος της υψηλότερης πρόσφατης αμερικανικής λογοτεχνίας δημιουργήθηκε σε μορφή διηγήματος. Εκτός από την Μονρό, μας θυμίζει τους Ρέιμοντ Κάρβερ, Λόρι Μουρ, Τζόυς Κάρολο Όουτς, Ντένις Τζόνσον, Γουίλλιαμ Τ. Βόλμαν, Τομπάιας Γουλφ, Άνι Πρου, Τζων Άπνταικ, Ντέιβιντ Φόστερ Γουάλας και τους αμετάφραστους ακόμα στη χώρα μας Lydia Davis, George Saunders, Amy Hempel, David Means, Joy Williams κ.ά. (μτφ.: Χρίστος Κρεμνιώτης).

Αγαπώ τα διηγήματα γιατί δεν αφήνουν στους συγγραφείς χώρο για να κρυφτούν Σύντομα φτάνω στην τελευταία σελίδα σου και, αν δεν είχες τίποτα να πεις, εξίσου σύντομα θα το ξέρω. / Ακόμη, μου αρέσουν τα διηγήματα γιατί εκτυλίσσονται στο παρόν ή σε ζώσες μνήμες, μοιάζοντας να διαφεύγουν της ιστορικής ορμής που  κάνει τόσα και τόσα σύγχρονα πεζά να είναι ισχνά και αδύναμα. Μου αρέσουν, γιατί απαιτούν το πρώτης τάξεως ταλέντο να ανακαλύπτεις νέους χαρακτήρες και καταστάσεις ενώ λες την ίδια ιστορία ξανά και ξανά. Όλοι οι πεζογράφοι υποφέρουν από την ίδια συνθήκη: να μην έχουν κάτι νέο να πουν, αλλά ειδικά οι διηγηματογράφοι είναι οι πιο ταπεινωτικά υποκείμενοι στη συνθήκη αυτή. Δεν υπάρχει, πάλι, χώρος να κρυφτούν…[σ. 22]

Στην ευρύτερη ύλη: πεζά των Γιώργου Συμπάρδη, Γιάννη Σκαραγκά, Μάρτυς Λάμπρου, Νίκου Αδάμ Βουδούρη, Χρύσας Φάντη, Καίτης Στεφανάκη, Τομπάιας Γουλφ (μετ.: Γιάννης Παλαβός), Νικ Παπαδημητρίου (μετ.: Γιάννης Θεοδοσίου) και Ποιήματα των Μάρκου Μέσκου, Δήμητρας Χ. Χριστοδούλου, Γλυκερίας Μπασδέκη, Γιάννη Γκούμα, Χρίστου Κρημνιώτη, Δημήτρη Λεοντζάκου, Γιώργου Κουτούβελα, Μηνά Βλάχου, Αναστάσιου Θεοτόκη. Επίσης, της Βουλγάρας Νάντια Ραντούλοβα (μετ.: Ζντράβκα Μιχάιλοβα), του Ιταλού Φραντσέσκο Γκρατσιάνο (μετ.: Κρεσέντσιο Σαντζίλιο) και του Γάλλου Ερβέ Καρν (μετ.: Δημήτρης Νόλλας). Στα δοκίμια, η ειρωνική μεταφορά στην ποίηση της Κικής Δημουλά (Νάσος Βαγενάς), ο Γιάννης Τσαρούχης (Γιώργος Βέλτσος), η Χέρτα Μύλλερ (Απόστολος Ζιώτας). Και όπως πάντα οι μεστές κριτικές και φωτογραφικές σελίδες. Η λογοτεχνική ενότητα του τεύχος κοσμείται με την ζωγραφική του Απόστολου Βέττα, τα σχέδια του οποίου δεν εικονογραφούν τα κείμενα, όπως γράφει σε σημείωμά του, αλλά συμπάσχουν με το περιεχόμενό τους. Ο Πάνος Θεοδωρίδης, τέλος, ομιλεί και γράφει για την ελληνική έκδοση της αλληλογραφίας Φόρστερ-Καβάφη, διανθίζοντας με ολόδικές τους παραγράφους, όπως στη σελίδα 64:

Έχω πέντε χρόνια να πάω στην Αλεξάνδρεια. Στο αεροδρόμιό της τύχαινε να συνυπάρξω με αρκετούς ανθρώπους υπό απομίμηση των φωτογραφιών του Καβάφη. Μαλλί ή περούκα στίλβουσα με κυματιστό χτένισμα, γυαλάκια όπως του ποιητή, ηλικία μεταξύ 50 και υο, άψογα ντυμένοι έως και τιτίζηδες. Και από την άλλη πλευρά του ελέγχου των διαβατηρίων, καλά διδαγμένοι και μιλώντας ξένοιαστα με τα εκατό τους δόντια, οι ασελγείς νέοι της Αλεξάνδρειας. Να ποζάρουν όπως νόμιζαν πως απαιτεί ο Κώδικας. Και τις επόμενες μέρες, οι ίδιοι ψευδο – Κααγείς σε καφενεία, περιπάτους και σε κομψά στέκια με τουριστικά εισπνεόμενους αργελέδες, με shisha, με τους ίδιους νέους. Μόνο που είδα και ζευγαράκια (αγόρια από αυτά που έπαιζαν με τις δήθεν Καβάφισσες, κορίτσια με μπούργκα) σε δημόσιους χώρους πρωινιάτικα, μαθητούδια πριν το σχολείο να πράττουν στο απόσκιο του πάρκου και στον χαμηλό φραγμό, γρήγορο σάρκας γύμνωμα, τελείως ακατάλληλα για προφυλάξεις. [176 σελ.]

Στις εικόνες: Alice Munro, Jonathan Franzen, Herta Muller και μια παλαια Αλεξάνδρεια από το ιστολόγιο του Εντευκτηρίου.

Τώρα έχουν στρατόπεδα για παιδιά που οι γονείς τους το έσκασαν, στρατόπεδα για τους ανθρώπους που βγάζουν αφρούς από το στόμα και βαράνε κλωτσιές στον αέρα, στρατόπεδα για τους ανθρώπους με μεγάλο κεφάλι και για ανθρώπους με μικρό κεφάλι· στρατόπεδα για τους ανθρώπους που δεν έχουν τρόπο να συντηρηθούν, στρατόπεδα για τους ανθρώπους που τους έδιωξαν από τη χώρα, στρατόπεδα για τους ανθρώπους που ζουν στους υπονόμους, στρατόπεδα για τα κορίτσια του δρόμου, στρατόπεδα για τους ανθρώπους που δεν ξέρουν πόσο κάνει δύο και δύο, στρατόπεδα για τους ανθρώπους που ξεχνάνε τα χαρτιά τους στο σπίτι, στρατόπεδα για τους ανθρώπους που ζούνε στα βουνά και ανατινάζουνε γεφύρια τις νύχτες. Ίσως τελικά αρκεί και με το παραπάνω να είσαι έξω από τα στρατόπεδα, έξω από όλα τα στρατόπεδα ταυτόχρονα. Ίσως από μόνο του αυτό είναι για την ώρα μεγάλος άθλος. Πόσοι άνθρωποι έχουν μείνει που να μην είναι κλεισμένοι πίσω από τα σύρματα ή που να μη φυλάνε σκοπιά στην πύλη;

… έγραφε ο Τζ. Μ. Κουτσί στο βιβλίο του Βίος και Πολιτεία του Μάικλ Γ και το απόσπασμα έχει ιδιαίτερη θέση σε ένα ενδιαφέρον μέλετημα για τον Χώρο και τη Φύση στο έργο του συγκεκριμένου συγγραφέα, ιδίως όπως εμφανίζονται στα έργα του Θέρος, Ημερολόγιο μιας κακής χρονιάς, Η παιδική ηλικία του Ιησού και στο προαναφερθέν [Μαρία Λιλιμπάκη – Σπουροπούλου]. Από την ουτοπία στη δυστοπία μας κινεί άλλο εκτενές και εξαιρετικά ενδιαφέρον εικοσασέλιδο εστιάζοντας η ανατροπή των αξιών του Διαφωτισμού μέσα από το 1984 (1949) και Όρυξ και Κρέικ (2003), των Τ. Όργουελ και Μ. Άτγουντ αντίστοιχα. Το κείμενο εδώ εκκινεί από τις πρώιμες ουτοπικές απεικονίσεις των Francis Bacon και Henry Neville και τις περί ουτοπίας απόψεις των Ernst Bloch, Walter Benjamin και καταλήγει στην δυστοπική τους μετάλλαξη στα δυο λογοτεχνικά έργα αλλά και γενικότερα στον χώρο της θεωρίας και των ιδεών [Δημήτρης Μανούκας].

Γυναίκες, που σας είδα σ’ ένα τραίνο/τη στιγμή που κινούσε γι’ άλλα μέρη/γυναίκες που σας είδα σ’ άλλου χέρι/με γέλιο να περνάτε ευτυχισμένο/γυναίκες, σε μπαλκόνια να κοιτάτε/στο κενό μ’ ένα βλέμμα ξεχασμένο/η από ένα πλοίο σαλπαρισμένο/μ’ ένα μαντήλι αργά να χαιρετάτε:/να ξέρατε με πόση νοσταλγία, /στα δειλινά τα βροχερά και κρύα, /σας ξαναφέρνω στην ανάμνησή μου./γυναίκες, που περάσατε μιαν ώρα/απ’ τη ζωή μου μέσα – και που τώρα/κρατάτε μου στα ξένα την ψυχή μου!

…έγραφε στης Περαστικές ο Κώστας Ουράνης, ένα ποίημα που η Αγγελική Δημουλή εντάσσει στη δική της μελέτη για το ποιητικό «εγώ» ως επινόηση στους νεορομαντικούς ποιητές. Η ερευνήτρια εδώ μέσα από την ποίηση του Ν. Λαπαθιώτη, του Κ. Ουράνη, του Ζ. Παπαντωνίου, του Α. Μελαχρινού, του Α. Μπάρα, του Τ. Άγρα, του Ρ. Φιλύρα, του Γ. Σκαρίμπα, του Κ. Καρυωτάκη και άλλων νεορομαντικών και μετασυμβολιστών ποιητών του Μεσοπολέμου, εστιάζοντας ιδιαίτερα στα ποιητικά υποκείμενα του περιπλανώμενου περιπατητή και του παλιάτσου.

La mort subite. Ο αιφνίδιος θάνατος. Είναι και το όνομα μιας παλιάς μπυραρίας στις Βρυξέλλες. Σε μια γωνία, σ’ ένα από τα σκοτεινά και παγερά στενά του κέντρου της πόλης. Πριν τον κατακλυσμό των γραφειοκρατών και των τουριστών στον Αιφνίδιο Θάνατο σύχναζαν οι ποιητές. Στον τοίχο με τις αναμνήσεις η ασπρόμαυρη φωτογραφία του μεγάλου Ζακ μ’ εκείνο το σπαρακτικό χαμόγελο. Ο Ζακ Μπρελ δεν πέθανε από αιφνίδιο θάνατο. Γνώρισε τη μακρόσυρτη και βασανιστική εκδοχή του καρκίνου που ξεφτιλίζει την ανθρώπινη ύπαρξη μέχρι να τη λιώσει ολάκερη. Kαι βέβαια πάλεψε. Όχι ότι δεν τον πήρε το παράπονο. «Γιατί σε μένα, γιατί τώρα;» έγραψε σε ένα από τα πιο συγκλονιστικά του τραγούδια. Μετά πήγε να πεθάνει στην κόλαση. Στα εξωτικά νησιά των Marquises, στη γαλάζια τρύπα του Ειρηνικού. Εκεί όπου είχε καταφύγει ένας άλλος ποιητής, που παράτησε στα πικρά χώματα των Παλαιών Χωρών, τη δουλεία του χρηματιστή, τα έξι του παιδιά και τη Δανέζα σύζυγο, αναζητώντας τον έρωτα και την ομορφιά…

γράφει στο εισαγωγικό του σημείωμα το εκδότης του περιοδικού και των φερώνυμων εκδόσεων Γιώργος Γιαννόπουλος, συνδέοντας τους Μπρελ και Γκωγκεν με τους αποδράστες των Βούρλων και τα χέρια που σήμερα κινούν την Ιστορία. Το τεύχος συμπληρώνεται με διηγήματα, ποίηση, εκτενείς κριτικές βιβλίων, δοκίμια, μελέτες, συνομιλίες και άλλα. Τα πλήρη περιεχόμενα εδώ, από το ιστολόγιο του περιοδικού. [242 σελ.]

Στις εικόνες:  J. M. Koetzee, Jacques Brel.