Πανδοχείο

Μαύρα παραμύθια για λευκές ψυχές

Η λίμνη της δειλίας δεν αποτελούσε μόνο ονειρικό στοιχείο. Υπήρχε. Η δειλία ήταν μία κολλώδης λιπαρή ουσία που κυλούσε στο αίμα των δειλών ανθρώπων. Αυτή η ουσία σύμφωνα με επιστημονικές έρευνες χρόνων, κώλυε τον δειλό απ’ τα να πάρει έσω και μία θαρραλέα απόφαση. Αν λοιπόν ξεζούμιζε κάποιος πολλούς δειλούς, τότε αποκτούσε πολλά φιαλίδια με την ουσία της δειλίας. Η αναλογία, σύμφωνα με ένα ειδικό άρθρο με τίτλο «Συνταγές και εναλλακτικοί τρόποι διεξαγωγής ενός πολέμου», που είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα της κυβέρνησης ήταν ένα φιαλίδιο ανά τέσσερις δειλούς.

Οι Γεύσεις πολέμου ξεκινούν ως συλλογική διήγηση κάποιων που αναζητούν τόπο σωτήριο ή έστω επιβιωτικό, εν μέσω πολέμου και λιμού. Εκείνος που κάθε φορά αναχωρεί από την υπόγεια προσωρινή κατοικία τους προς αναζήτησή του αποχαιρετάται με δισταγμό και αβεβαιότητα προτού τον καταπιεί η σιωπή, η άμεση και η οριστική.  Οι έγκλειστοι παραμένοντες ορμούν στα σώματα των νεκρών τους και σταματούν μετά από λίγες δαγκωνιές. Ο καθένας βλέπει στον άλλον τον κανίβαλο εαυτό του – καθρέφτη του. Όταν λίγο προτού αποφασίσουν ποιος θα είναι ο επόμενος για τα επικίνδυνο ταξίδι, ο αφηγητής αποκοιμιέται και ονειρεύεται τις τρισδιάστατες πόλεις να έχουν «μετατραπεί σε χάρτινη ασπρόμαυρη ζωγραφιά, φτιαγμένη από χέρι ατάλαντου παιδιού» και την δειλία να είναι διαδεδομένη παντού, όπως και στον αληθινό κόσμο.

Αυτή η ουσία ήταν αφάνταστα χρήσιμη. Ύστερα από πειράματα αποδείχτηκε ότι, αν χρησιμοποιούνταν ως ενέσιμο εμφύτευμα στα σώματα των υπερβολικά γενναίων, που με τον αυθορμητισμό τους μπορούσαν να προκαλέσουν κακό στους άλλους και στον εαυτό τους – και ξέρουμε πόσο χρήσιμοι είναι οι γενναίοι σε καιρό πολέμου -, τότε μειωνόταν η μεγάλη τους ανάγκη για περιπέτεια, τουλάχιστον όταν δεν χρειαζόταν. Όμως, η χορήγηση της ενέσιμης δειλίας έπρεπε να επιβλέπεται από εμπειρογνώμονες, να είναι τόση ώστε ο γενναίος να παραμείνει γενναίος. Αν γινόταν κάποιο λάθος κι ο γενναίος γινόταν ολότελα δειλός, τότε έπρεπε να ξεζουμιστεί, ώστε η δειλία του να μην πάει χαμένη.

Το χτίσιμο ενός εργοστασίου παραγωγής δειλίας σε μια θεοσκότεινη πόλη και η δημιουργία στρατοπέδων συγκέντρωσης δειλών ανθρώπων είναι γεγονός, ενώ οι δειλοί φυσικά φοβούνται να βοηθηθούν από τις ανθρωπιστικές οργανώσεις. Ίσως σε κάποιο επόμενο πόλεμο να εξαφανιστεί και το τελευταίο φιαλίδιο, με αποτέλεσμα «να ξεχαστεί ένα κομμάτι Ιστορίας – προκειμένου να επαναληφθεί».

Στο «Μαύρο νερό» η Αργεντινή Εσπεράνζα μεγαλώνει σ’ ένα ορφανοτροφείο που έχει τόσο στενούς διαδρόμους, ώστε κάθε φορά που τους διέσχιζε ο εύσωμος μάγειρας τραβούσε σαν μαγνήτης τη σκόνη από τους τοίχους. Ο χρόνος δεν είναι ποτέ με το μέρος της, ούτε βέβαια η βίαιη διεύθυνση, αλλά το μικρό κορίτσι θα οδηγηθεί στην αλήθεια του χορού, στην θητεία σε μια Ακαδημία και σε μια περιπετειώδη πορεία που καταλήγει σε μια παλιά πηγή νερού, καλυμμένη με μούχλα και σε μια ψυχιατρική κλινική.

Αμέσως μετά, μια παχύσαρκη γυναίκα με όμορφες κόκκινες φακίδες στο πρόσωπο, με άρπαξε αδέξια και με τοποθέτησε πάνω σε ένα παγωμένο τραπέζι. Εκεί άρχισε να με καθαρίζει, και δεν ήθελα. Λάτρευα την κακοσμία του σώματός μου μέχρι εκείνη τη στιγμή, μια παράξενη οσμή από αίμα και υγρά. Ωστόσο, παρά τη θέλησή μου, εκείνη συνέχισε να με πλένει κι εγώ, το έμβρυο, πιο καθαρό από ποτέ, μουρμούρισα κάτι από θυμό. Και μόλις το έκανα οι άνθρωποι στο δωμάτιο γέλασαν, μπροστά στην προσπάθειά μου να μιλήσω. Είτε δεν είχα την ικανότητα να τους πείσω πως ένιωθα δυσαρέσκεια είτε αυτοί δεν ήταν ικανοί να με καταλάβουν. Συνειδητοποίησα ότι κάθε καινούργια μου προσπάθεια να επικοινωνήσω με ανθρώπους θα ήταν χαμένος κόπος.

Η παραπάνω φωνή ανήκει σ’ ένα έμβρυο που θυμάται τα πάντα, αρχής γενομένης με την αποκοπή της συνοχής με την μητέρα του, και συνεχίζει να μονολογεί στα δεκατρία του, για την αναστάτωση που προκάλεσε στην μητέρα του εξαφανιζόμενο για τρεις βδομάδες ακολουθώντας μια ομάδα νατουραλιστών σε μια άβατη παραλία, ζώντας «μερόνυχτα σπουδαίων αποκαλύψεων», εισπράττοντας, ως αντάλλαγμα, την μητρική σιωπή ενός χρόνου. Και κάπου εκεί ένας έρωτας με την Άλις και μια έλλειψη δημιουργούν δυο μισά του εαυτού της, πλασματικά, φαντασιακά, υπαρκτά (««Αιωρούμενο μισό»).

Και οι υπόλοιπες πέντε ιστορίες της Δημελή (γεν. 1977) έχουν ως ήρωες παιδιά ως και έμβρυα ή μωρά που βρίσκονται ανυπεράσπιστα σε έναν κόσμο που αντιλαμβάνονται πλήρως, από τα πρώτα δευτερόλεπτα και με όλες τους τις αισθήσεις. Εκεί αντιμετωπίζονται συνήθως ως ανεπιθύμητα ή «δυσοίωνα», όπως είναι και το παρανόμι του Τζέικομπ στο φερώνυμο κομμάτι. Οι περιπτώσεις ιδίως των βρεφών είναι ιδιαίτερα υποβλητικές – η τελευταία φορά που θυμάμαι ανάλογες διηγήσεις είναι στην Μεταφυσική των σωλήνων της Αμελί Νοτόμπ. Οι ενήλικες αδυνατούν να φανταστούν πως αυτοί οι παρθένοι οργανισμοί αντιλαμβάνονται τα πάντα και επιθυμούν ακόμα περισσότερα. Όσο κι αν αυτοί οι εκκολαπτόμενοι ήρωες αναζητούν μια σωτήρια στην μουσική, τον χορό, την φαντασία ή την μαγεία, η διαδρομή θα τους προδώσει. Η πορεία τους θα είναι προδιαγεγραμμένη, η υπέρβαση των ορίων τους δραματική. Το τέλος θα τους βρει ακόμα και μέσα στην υπερβατικότητα ή την υπερφυσικότητα, ως πεζή πραγματικότητα. Αφήνοντάς μας την αίσθηση ενός φευγαλέου βλέμματος στον δικό τους ή στον παραπέρα κόσμο και τον απόηχο μαύρων παραμυθιών για λευκές ψυχές.

Εκδ. Χαραμάδα, 2012, σελ. 98. Σκίτσα εξωφύλλου και εικονογράφησης: Tomasz “Tome” Trafial. Η πρώτη εικόνα της ανάρτησης είναι δική του και συνοδεύει τον Αστροθήρα. Τα αποσπάσματα από σελ. 20, 20 και 28.

Τα κουρέλια πολεμούν ακόμα

Σχεδίαζαν να παρατείνουν τη φιλία τους και να τη διατηρήσουν αλώβητη με τα χρόνια, αλλά υπήρξαν και σύντροφοι, συμπολεμιστές στον αγώνα για να γίνει η χώρα ένας τόπος αν όχι καλύτερος, τουλάχιστον όχι τόσο απαυδισμένος, ώσπου ήρθε εκείνο το βροχερό πρωινό του Σεπτεμβρίου, κι απ’ το μεσημέρι τα ρολόγια άρχισαν να δείχνουν ώρες άγνωστες, ώρες δυσπιστίας, ώρες που οι φιλίες εξανεμίζονταν, αφήνοντας πίσω τους μονάχα τον έντρομο θρήνο των χηρών και των μανάδων. Η ζωή γέμισε με μαύρες τρύπες που βρίσκονταν παντού: κάποιος κατέβαινε στο σταθμό του μετρό και δεν ξανάβγαινε ποτέ, κάποιος έμπαινε σ’ ένα ταξί και δεν έφτανε ποτέ στο σπίτι του, κάποιος έλεγε πως λαχταρούσε μια άσπρη μέρα και τον έτρωγε το μαύρο σκοτάδι. [σ. 51]

Ακόμα και οι σκέψεις του Λόλο Γκαρμενδία είναι κοινές και συντροφικές μ’ εκείνες των άλλων δυο φίλων του, του Κάτσο Σαλίνας και του Λούτσο Αρανσίβια. Λίγο νωρίτερα ο Σαλίνας έχει βρει καταφύγιο σ’ ένα ελεεινό κοτοπουλάδικο μέχρι να κοπάσει η βροχή, συνομιλώντας με τον πωλητή. Το Σαντιάγο με βροχή δεν θα μπορούσε να είναι πιο θλιβερό, ειδικά αν σκέφτεται κανείς πως η φράση «βρέχει στο Σαντιάγο» ήταν το πραξικοπηματικό σύνθημα των φασιστών που σκοτείνιασαν τη χώρα στις 11 Σεπτεμβρίου του 1973. Σ’ αυτό το παράπηγμα οι δυο άντρες κοιτάζονται φευγαλέα στα μάτια κι ανακαλύπτουν «τα ίδια φαντάσματα, το ίδιο ιστορικό γλαύκωμα που τους επέτρεπε να βλέπουν παράλληλες πραγματικότητες ή να διαβάζουν τη ζωή σε δυο αφηγηματικές γραμμές, καταδικασμένες να μη συναντηθούν ποτέ: αυτήν της πραγματικότητας κι εκείνην των επιθυμιών. Οι ναυαγοί απ’ το ίδιο πλοίο διαθέτουν μια έκτη αίσθηση που τους επιτρέπει να αναγνωρίζονται – όπως οι νάνοι».

Ο τρίτος της παρέας, ο Λούτσο Αρανσίβια στο υπόστεγο με τους τεχνίτες ονειρεύεται σταυρόλεξα γεμάτα με λέξεις της δικής τους άγραφης Ιστορίας όταν του χτυπάει την πόρτα ο Σαλίνας. Οι δυο άντρες δεν είναι πια νεολαίοι· η νεολαία έχει διασκορπιστεί σε χιλιάδες σημεία, κουρελιασμένη απ’ τα ηλεκτροσόκ στις ανακρίσεις, θαμμένη σε μυστικούς τάφους που έβγαιναν στο φως σιγά σιγά, σε χρόνια φυλακής, σε ξένα σπίτια χωρών ακόμα πιο ξένων, σε ομηρικές επιστροφές από το πουθενά, κι απ’ αυτήν δεν είχαν μείνει παρά ύμνοι του αγώνα που κανείς δεν τραγουδούσε πια, γιατί οι κύριοι του παρόντος αποφάσισαν πως στη Χιλή δεν υπήρξα ποτέ νέοι σαν αυτούς, δεν τραγουδήθηκε ποτέ το Joven Guardia…. [σ. 29]

Κάπου στην ίδια πόλη ένα πικ απ Dual για 33ρια αλλά και τα θρυλικά 78άρια από ανθρακίτη εκτοξεύεται από ένα παράθυρο χτυπώντας έναν τυχαίο περαστικό, μαζί με τις Ανοιχτές φλέβες της Λατινικής Αμερικής του Εδουάρδο Γκαλεάνο· άτυχος νεκρός ο Πέδρο Νολάσκο Γκονσάλες, ο υπεύθυνος για την επανασύνδεση των παλιών επαναστατών τριάντα πέντε χρόνια μετά. Ο Νολάσκο δεν σταμάτησε να ενεργεί ούτε ως εξαφανισμένος: επιτέθηκε σ’ ένα εκτροφείο βιζόν στην Παταγονία κι ελευθέρωσε δυο χιλιάδες ζώα, «αξίας» εκατοντάδων χιλιάδων πέσο, που ανακατεύτηκαν με την τοπική πανίδα κι έχασαν κάθε αξία· άλλη φορά ανατίναξε ένα φράγμα αφήνοντας να δραπετεύσουν χιλιάδες σολομοί.

Ήταν κάποιος που είχε μόλις επιστρέψει από την εξορία, ένας άνδρας που είχε ζήσει δεκαπέντε χρόνια στην Πράγα, και στην υπεράσπισή του ισχυρίστηκε πως το περιστατικό είχε συμβεί στη γειτονιά του, πως μια ζωή αυτός ο δρόμος πήγαινε από βορρά προς νότο, πως δεν ήξερα πότε του είχαν αλλάξει κατεύθυνση. Όσοι επέστρεφαν από την εξορία είχαν χάσει τον προσανατολισμό τους, η πόλη δεν ήταν πια η ίδια, έψαχναν τα μπαρ τους κι έβρισκαν κινέζικα μαγαζιά, στη θέση του φαρμακείου της παιδικής τους ηλικίας τώρα έστεκε ένα στριπτιζάδικο, το παλιό σχολείο είχε γίνει ναός των πεντηκοστιανών. Έτσι, απροειδοποίητα, τους είχαν αλλάξει τη χώρα. [σ. 74]

Η επιστροφή των τριών από την εξορία είναι γεγονός, αλλά υπάρχει ποτέ τέτοια επιστροφή; Γιατί τελικά απ’ την εξορία δεν γυρίζεις, κάθε απόπειρα επιστροφής μια εξωφρενική απόπειρα να κατοικήσεις σε μια χώρα που φυλάς στη μνήμη σου. Όλα είναι ωραία στη χώρα της μνήμης….είναι μια χώρα αμετακίνητη, «σαν τη θηλή της Αγίας Θηρεσίας ή σαν μια ταινία του Ροζέ Βαντίμ». Αν η πρώτη ληστεία τράπεζας στην ιστορία του Σαντιάγο έγινε με προορισμό των χρημάτων για τους κολασμένους της γης και ο υπάλληλος τότε δε φοβήθηκε ούτε στιγμή, γιατί εκείνοι οι τύποι, όπως είπε, του είχαν εμπνεύσει περισσότερη εμπιστοσύνη απ’ ότι οι τακτικοί πελάτες της τράπεζας, τώρα ας γίνει η τελευταία ηρωική καταλήστευση των ληστών της Χιλής.

Πολλοί άνδρες και πολλές γυναίκες που γνωρίζονταν, απαρνήθηκαν ο ένας τον άλλον σε μια επιδημία αναγκαίας και σωτήριας αμνησίας. Όχι· δεν τους ξέρω αυτούς τους τύπους που πήγαιναν φορτωμένοι σ’ ένα καμιόνι. Όχι· δεν την έχω ξαναδεί ποτέ αυτή τη γυναίκα που περιμένει στη γωνία. / Η λήθη ήταν επείγουσα ανάγκη, έπρεπε ν’ αλλάζεις πεζοδρόμιο και ν’ αποφεύγεις συναντήσεις, έπρεπε να κάνεις γρήγορη μεταβολή και να σβήνεις τα χνάρια σου. Κι όλα αυτά που ήταν φορτωμένα μέλλον, αμέσως δηλητηριάστηκαν με παρελθόν. [σ. 52]

Η τραγωδία των Χιλιάνων έπαψε να συγκινεί όταν έπεσε η δικτατορία ενώ η χιλιανή  μεταπολίτευση πραγματοποιήθηκε με βάση το «γατοπαρδιανό» αξίωμα ότι όλα αλλάζουν για να μείνουν όλα ίδια. Ακόμα κι ένας σκεπτικιστής αστυνόμος συζητώντας με την υπαστυνόμο, αναρωτώμενος ποιοι δίνουν τις φονικές διαταγές από ψηλά, σκέφτεται πως όλα θα τα πει μια μέρα η Ιστορία, την μέρα ειδικά εκείνη όπου οι Χιλιανοί θα πάψουμε να ’μαστε χεσμένοι από το φόβο μας για το ίδιο μας το παρελθόν. Όμως το «Γραφείο» υπάρχει ακόμα: ένας παράλληλος οργανισμός ασφάλειαςμε σκοπό την εξόντωση των τελευταίων αριστεριστών που πίστευαν πως μπορούν να ρίξουν την κυβέρνηση με ένοπλο αγώνα, τώρα συνεργάζεται με βασανιστές που ιδρύουν εταιρείες σεκιούριτι. Και πλήθος φασιστικών καταλοίπων ζουν και βασιλεύουν, ενίοτε στις κοιλάδες του καθαρού αέρα, μακριά απ’ το «νέφος» του Σαντιάγκο.

Υπάρχουν καλύτεροι στόχοι για τρεις αιώνια εξεγερμένους παλιόφιλους που δεν το βάζουν ποτέ κάτω; Υπάρχεις ιδανικότερη ηρωική έξοδος, για τρεις αγωνιστές που τώρα κοιτάζουν ξανά μπροστά, γνωρίζοντας πως δεν μπορούν να διορθώσουν πράγματα που έγιναν, αλλά πως μπορούν να προλάβουν πράγματα που θα γίνουν;  Αν κάποτε για τους νικημένους, η ζωή είχε μετατραπεί σ’ ένα στρώμα ομίχλης, στην καταχνιά των καταδικασμένων να συντηρούν με νύχια και με δόντια τις καλύτερες από τις αναμνήσεις τους, αυτά τα λίγα χρόνια ανάμεσα στο εξήντα οκτώ και το εβδομήντα τρία, σημαδεμένα μέρα με τη μέρα με το χαμόγελο της πιο στρατευμένης αισιοδοξίας [σ. 101], τώρα σημασία θα έχουν όχι οι μεγάλες ήττες αλλά οι μικρές νίκες. Ή όπως μουρμουρίζει ένας εξ αυτών, «είμαστε η σκιά του εαυτού μας και θα υπάρχουμε όσο θα υπάρχει φως»

Εκδ. Opera, 2009, μτφ. Αχιλλέας Κυριακίδης, σελ. 147, με δωδεκασέλιδο λεξικό ελληνικών και εξελληνισμένων ονομάτων, τοπωνυμίων και τίτλων έργων και τρισέλιδο λεξικό ξένων και μη εξελληνισμένων ονομάτων και τίτλων έργων. [Luis Sepúlveda, La sombra de lo que fuimos].

Οι δυο πρώτες φωτογραφίες: Συλλήψεις στο Σαντιάγκο και συλληφθέντες στο Εθνικό Στάδιο της πόλης μετά το πραξικόπημα.  Στην τελευταία, ο Victor Jara τελευταίος δεξιά, στην πορεία του UP στο Σαντιάγκο στις 4 Σεπτεμβρίου 1973, μια βδομάδα πριν από το πραξικόπημα [φωτ. Marcelo Montecino].

Σημ.: Μιλώντας περί φασιστικών καταλοίπων: Στο βίντεο εισβολή στο γραφείο του Edwin Dimter Bianchi που  αναγνωρίστηκε από επιζώντες συγκρατούμενους του Victor Jara ως ο «El Príncipe», ο κύριος βασανιστής και δολοφόνος του. Για όσους δεν γνωρίζουν, είναι αυτός που έκοψε με τσεκούρι τα δάχτυλα του Βίκτορ Χάρα στο χιλιανό στάδιο, και του ζήτησε μετά να παίξει κιθάρα «για την π…την μάνα του». Είναι χαρακτηριστικό το κλαψούρισμά του ιδίως όταν κάθεται με τον πωπό πάνω στο γραφείο του με χέρια και πόδια ψηλά, ακριβώς όπως οι κατσαρίδες. Πάνω στον τρόμο του προστατεύεται με μια αφίσα του Victor Jara: ο ορισμός της απόλυτης ειρωνείας. Οι εισβολείς επιδεικνύουν ανωτερότητα, τον φτύνουν με τις λέξεις και αποχωρούν· άλλοι θα τον έβγαζαν στους δρόμους του Σαντιάγο, ώστε να μάθουν όλοι την ιδιότητα που έκρυβε τόσο γενναία όλα αυτά τα χρόνια. Κι άλλοι θα του έκαναν ακόμα χειρότερα. Υποθέτω θα το κατανοούσε, άλλωστε αυτός ήταν ο κόσμος του. Αυτό που θα του άξιζε όμως θα ήταν να ζήσει το υπόλοιπο της ζωής τους μαζί με αυτούς, και ακριβώς όπως όλοι οι φτωχοί και κυνηγημένοι της χώρας.

Πρώτη δημοσίευση: mic.gr.