Πανδοχείο

Ερωτικές ψυχορραγίες σε επιστολική μορφή

Σε βλέπω συνέχεια σε κάποια συνεχώς ανανεούμενη και χρήσιμη ενσάρκωση, όχι τόσο σαν αναγέννηση, όσο σα αλλαγή ρόλου. Τώρα είσαι λαθραίες ο συγγραφέας, προσηλυτισμένος στο Ρομαντισμό από τον Ρουσό. Όταν σε πρωτογνώρισα, μόλις έβγαινες από την περίοδο Ζολά, που ο λόγιος πρέπει να δίνει μάχες για το σωστό και να διατηρεί ερωμένη…Αργότερα, θυμάμαι, ήσουν άνθρωπος της δράσης και πάλευες ολομόναχος ενάντια στις μεγάλες πόλεις. Λίγο αργότερα, την εποχή που φοβόσουν ότι μπορεί να παραμείνω πεισματικά ερωτευμένη μαζί σου, όταν είχε περάσει πια η εποχή που σου ήμουν απαραίτητη, έγραψες ότι «οι συναισθηματικές σου κρίσεις» δεν παίζουν κανένα ρόλο σε σύγκριση με την πραγματικότητα της ζωής, που είναι η διαχείριση ενός σπιτικού, η γέννηση των παιδιών, η συγγραφή βιβλίων. Έπρεπε να μετατραπούμε σε μηχανές και να λειτουργούμε με ακρίβεια χρονομέτρου, θυμάμαι… Αρκετά τράβηξα για να μπορείς εσύ να διαμορφώνεις τις σχέσεις σου με εμένα ως σημείο αναφοράς…

… γράφει το 1913 η συγγραφέας Κάθριν Αν Πόρτερ προς το παντρεμένο εραστή της, μια ταραγμένη σχέση που αποτύπωσε η ίδια στο βιβλίο της Το πλοίο των τρελών, σε μια από τις δεκάδες επιστολές που απανθίζουν ετούτη την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα θεματική αλλά και ερωτική και ψυχογραφική ανθολογία, από μόνη της άλλωστε ένα ξεχωριστό αφιέρωμα στο ιδιαίτερο είδος της επιστολογραφίας. Η τέχνη της επιστολογραφίας άλλωστε υπήρξε κάποτε για τις γυναίκες ο μοναδικός τρόπος να εκφραστούν λογοτεχνικά και δημιούργησε έτσι μια ιδιαίτερη έκφραση της ecriture feminine.

Ετούτη η ξεχωριστή υποκατηγορία επιστολογραφίας έχει τους δικούς της κανόνες και τρόπους. Όπως σωστά επισημαίνεται στην εκτενή εισαγωγή, τα γράμματα έχουν τη μορφή του κατεπείγοντος και μοιάζουν με τους τελευταίους έναρθρους ήχους ενός έρωτα που ψυχορραγεί, ενώ η γλώσσα είναι ρέουσα, λιγότερο δομημένη από την αντρική, συχνά συνδεδεμένη με τους ρυθμούς και τις δονήσεις του σώματος, ξεσπώντας κάποτε σαν οργισμένος λεκτικός χείμαρρος. Οι ενότητες στις οποίες χωρίζεται το σώμα των επιστολών είναι ενδεικτικές: Έξω απ’ τα δόντια, Με στωικότητα και ψυχραιμία, Χωρίς αυταπάτες, Aς μείνουμε φίλοι, Ο τρίτος άνθρωπος (με σάρκα και οστά), Διαζύγιο, Η απόρριψη, Άρνηση σε πρόταση γάμου, Το γράμμα που δεν στάλθηκε ποτέ, Γράμμα αποχαιρετισμού.

Γιατί δεν με εκτοξεύεις μακριά από τον πλανήτη σου; Γιατί να μην πατήσω ένα κουμπί και να σε στείλω στο τμήμα της κόλασης που σου αρμόζει; γράφει σε πλήρη ένταση η Αναΐς Νιν προς τον περιστασιακό ποιητή Κ.Λ. Μπόλντουιν (αμφότεροι σε σχέση εκτός γάμου), επικαλούμενη τεράστια «διαφορά θερμοκρασίας» αλλά και «μολυσμένα αισθήματα», κατά την φράση του Ρίλκε. Στο άλλο άκρο η Ισιδώρα Ντάνκαν ξυπόλητη και στην ψυχή πλέον, ζητά απεγνωσμένα από τον εραστή της ειλικρίνεια και αλήθεια: Αν δεν σου προσφέρω πλέον χαρά, σε παρακαλώ, πες μου το τώρα…Η ιδέα ότι μπορεί να συνεχίζεις να με βλέπεις από καθήκον και όχι από αγάπη με αρρωσταίνει, με βυθίζει στην απόγνωση.

Δεν το χωράει ο νου σου πώς ένας άνθρωπος μπορεί να πικραθεί τόσο από την ταπείνωση μιας συναισθηματικής αποτυχίας, ώστε να αποπειραθεί να αυτοκτονήσει δυο φορές. Σου φαίνεται γελοίο. Εμένα, από την άλλη, δεν το χωράει ο νους μου πώς ένας εμπρηστής μπορεί ταυτόχρονα να μισεί τη φωτιά. Μου φαίνεται γελοίο… Μπορεί μια καυστική κριτική που γράφει μιας συγγραφέας για έναν άλλο συγγραφέα να είναι η αφετηρία ενός έρωτα; Στην περίπτωση της Ρεβέκα Γουέστ και του τότε παντρεμένου Χ.Τζ. Ουέλς μπορεί, και τα παραπάνω αλλά και τα επόμενα λόγια της σε επιστολή του 1913 είναι ενδεικτικά και για την προσωπική της συντριβή: Λες ότι οι εμμονές είναι ιάσιμες. Αλλά δεν είναι για να είναι. Είναι. Όμως άνθρωποι σαν εμένα, άνθρωποι που σχοινοβατούν από το ένα πάθος στο άλλο, όταν αστοχούν συντρίβονται καταγής, κάπου όπου δεν υπάρχουν καθόλου πάθη, παρά μόνο γυμνά σανίδια και πριονίδι.

Δεν είναι δυνατόν τη μία μέρα να παίρνεις όλο το τρυφερό πάθος μιας γυναίκας και την άλλη να την αγνοείς ολοκληρωτικά, χωρίς λόγο και αιτία, όπως έκανες συστηματικά και με μεγάλη ευχαρίστηση μετά την αινιγματική σου αλλαγή το Δεκέμβριο…γράφει η Έντιθ Ουάρτον προς τον εραστή της το 1910, ενώ η Ντόροθι Λ. Σάγιερς εκφράζεται με πλήρη σαρκασμό στο γράμμα της προς τον επίσης συγγραφέα αστυνομικών ιστοριών Τζον Κούρνος [1924] στον οποίο επιφύλαξε και μια δολοφονία με αρσενικό στο βιβλίο της «Δυνατό δηλητήριο»: Την τελευταία φορά που ειδωθήκαμε μου είπες με βάναυση ειλικρίνεια ότι οι συζητήσεις μαζί μου δεν ωφελούν σε τίποτα. Μήπως νομίζεις ότι οι ατυχίες έχουν προσδώσει νέα φινέτσα στο πνεύμα μου; Ή μήπως προσδοκάς από μένα φρέσκο υλικό για το νέο κεφάλαιο αμπελοφιλοσοφιών του Τζον Γκομπάροφ;

Η καρδιά μου είναι μαλακή σαν το εσωτερικό σκοτεινής κρέμας γράφει το 1950 η Σιμόν ντε Μποβουάρ προς τον Νέλσον Άλγκρεν, με τον οποίο μοιράστηκε μια ιδιαίτερη και κάποτε ταραγμένη σχέση. Γράφοντας από το Ξενοδοχείο Λίνκολν της Νέας Υόρκης, η συγγραφέας του Δεύτερου φύλου αισθάνεται τη Νέα Υόρκη γύρω της ως το δικό τους καλοκαίρι και βγαίνει να περπατήσει ώσπου να εξουθενωθεί τελείως, αφού πρώτα έχει εξομολογηθεί: Δεν είμαι λυπημένη. Κατάπληκτη είμαι μάλλον, τελείως αποστασιοποιημένη από τον εαυτό μου. Δεν μπορώ να πιστέψω πως τώρα είσαι τόσο μακριά, τόσο μακριά, εσύ που είσαι τόσο κοντά.

Η πλατωνική μας σχέση μπορεί να συνεχιστεί χωρίς συναισθηματικές και σωματικές εμπλοκές. Με άλλα λόγια, μπορεί να συνεχίσει να καίει σαν φωτιά στην οποία θα προστίθενται καινούργια προσανάμματα (εξελισσόμενου ψυχικού περιεχομένου) γράφει η Σύλβια Πλαθ προς το παιδικό της φίλο και γείτονα Φίλιπ ΜακΚάρντι [1954] με τον οποίο είχε μια βραχύβια ερωτική σχέση, καθώς αποφάσισε – μερικούς μήνες μετά την πρώτη απόπειρα αυτοκτονίας της – ότι ήταν προτιμότερο να παραμείνουν φίλοι. Εκείνος πάντως την ενέπνευσε για τον ήρωα του πρώτου της μυθιστορήματος Και το καλοκαίρι θα ξανάρθει. Πρόκειται για την άλλη, αντίστροφη όψη του περιεχομένου των άλλων επιστολών που διατυπώνεται με την ιδιαίτερη εκφραστική της Πλάθ:

Και οι δυο μας είμαι βεβαία πως γνωρίζουμε αρκετά για τα σωματικά θέλγητρα του αντίθετου φύλου (για να χρησιμοποιήσω μία λόγια έκφραση, έναν ευφημισμό) και είμαι σίγουρη ότι έχουμε επίσης δεχθεί σωματικές σχέσεις προσωρινές και ανούσιες, απλώς για την εφήμερη, φευγαλέα ικανοποίηση…αλλά ενώ ένα φιλί, ας πούμε, μπορεί να είναι απλώς μία καθαρά σωματική πράξη που γίνεται μόνο από βιολογικό ηδονισμό, ενδέχεται επίσης να συμβολίζει μια βαθύτατη ψυχική και φιλοσοφική επαφή και εκτίμηση. Η δυσκολία είναι να διακρίνεις ανάμεσα στις δύο όψεις της ίδιας πράξης…

Η συγγραφέας και δημοσιογράφος Ντόροθι Τόμσον [1893 – 1961] σε επιστολή προς τον δεύτερο άντρα της, συγγραφέα Σίνκλερ Λούις, όταν της ζήτησε διαζύγιο ύστερα από έντεκα χρόνια γάμου, λέγοντας μόνο ότι εκείνη «είχε λεηλατήσει όλη του τη δημιουργική δύναμη», τού γράφει οργισμένη: Γιατί θεωρείς «απίστευτο» που δεν σου γράφω; Το «απίστευτο» είναι που δεν σε τρέχω εγώ στα δικαστήρια για εγκατάλειψη και «ψυχική σκληρότητα». […] Δεν είμαι ευτυχισμένη. Γιατί αγάπησα έναν ανύπαρκτο άντρα. Γιατί χήρεψα από μια ψευδαίσθηση. Γιατί τρέμω συνειδητοποιώντας πόσο τραγικός είναι ο κόσμος που ζούμε. Υπάρχουν πράγματα στην καρδιά μου που εσύ δεν τα ονειρεύεσαι καν…

Και απόλυτα παραδομένη η Γαλλο – ελβετίδα συγγραφέας και ακτιβίστρια της Γαλλικής Επανάστασης Ζερμαίν ντε Σταέλ, ήδη εννιά χρόνια παντρεμένη,  εκλιπαρεί τον τυπογράφο και συγγραφέα Ιππότη Φρανσουά ντε Πανζ  [1795]: Σας ικετεύω γονατιστή ελάτε εδώ ή συναντήστε με στο Παρίσι ή στο Πασί μόνο για μία ώρα…Αρνούμαι να παραιτηθώ απ’ αυτό που έχω κερδίσει. Τούτη η φιλία είναι αναγκαιότητα για μένα, κι ας μην ισχύει το ίδιο για σας. Δώστε μου ό,τι σας περισσεύει, αυτό αρκεί για να γεμίσει τη ζωή μου…

Γεωργία Σάνδη, Μαίρη Ουόλστοουνκραφτ, Σαρλότ Μπροντέ, Ζέλντα Σάιρ Φιτζέραλντ, Αν Σέξτον, Ντόροθι Τόμσον, Βιρτζίνια Γουλφ, Ντόροθι Όσμπορν, Αν Μπολέιν, Σάρα Οστι, Άλμα Μάλερ Βέρφελ, Άγκνες φον Κουρόφσκι, Βασίλισσα Ελισάβετ Α΄,  και πολλές άλλες συμπληρώνουν το σώμα των επιστολών που εκφράζουν τον σπαραγμό ή τον σαρκασμό για τον έρωτα που τελειώνει, την αφύπνιση που ακολουθεί, την γιορτή που χάνεται, το παράπονο της αδικίας, την επίγευση της αποπλάνησης, την έκπληξη για την δική τους τυφλότητα και την δική του σκληρότητα, την αίσθηση του ακρωτηριασμού, την ξαφνική «απουσία νοήματος των πάντων». Από την άλλη, σε πολλές περιπτώσεις ο ίδιος τους ο λόγος μοιάζει με όχημα εξερεύνησης της ατομικής τους ταυτότητας, αυτοανάλυσης, συζήτησης με τον εαυτό τους, αυτοθεραπείας, ακόμα και κάθαρσης.

Εκδ. Μελάνι, 2003, ανθολόγηση επιστολών, εισαγωγή, μετάφραση: Έφη Φρυδά, πρόλογος Όλγα Σελλά, σελ. 299.

Στις εικόνες: Katherine Anne Porter, Anaïs Nin, Isadora Duncan, Dorothy L. Sayers, Simon de Beauvoir, Sylvia Plath, Sarah Bernhardt.