Πανδοχείο

Γλυκιά χιλιανή συμμορία

Όλως περιέργως, όταν φτάσαμε στο μπακάλικο, ο Έμερσον Λέρα κέρασε όλο το μαγαζί μάτε, με αντάλλαγμα να παρακολουθήσουμε ένα έκτακτο ρεσιτάλ γκάιντας, το οποίο αναγκαστήκαμε να υποστούμε μέχρι τέλους, αφού ο πονηρός Αστουριανός είχε την προνοητικότητα να μας δέσει με αλυσίδες. Έτσι, κύριε καθηγητά, την ίδια στιγμή που στο Τορτίτας απέναντι απ’ τους παραδεισένιους υφάλους του Κόλπου ντε Πένας και δίπλα στον κρυστάλλινο Μπάκερ που παράσερνε στο διάβα του τα πρώτα μπλοκ λιωμένων πάγων, εκτυλίσσονταν αυτή η σκηνή απ’ τη γαλήνια ζωή των κρεολών, η μοίρα έσπρωχνε το κήτος στα γαλάζια νερά της Ουρουγουάης, έτσι ώστε ο προστατευόμενός σας, Ροσεβέλ Αλδάο, και οι διακεκριμένοι φίλοι του να μπορέσουν τον άνθρωπο που – κυριολεκτικά – έγινε κομμάτια, προκειμένου να ενώσει δυο επιστήμονες, αφοσιωμένους στη διάσωση της μνήμης των Αδελφών Γκριμ. [σ. 134]

Και ποιοι είναι οι Αδελφοί Γκριμ; Οι κατά κόσμον και διδυμία Άβελ και Κάιν Γκριμ, ελεεινοί πλανόδιοι λαϊκοί τροβαδούροι που όργωσαν την χιλιανή Παταγονία και τις ουρουγουανές πεδιάδες εγγράφοντας στη μουσική τους μερικές εκατοντάδες ζωές εντοπίων και περαστικών αλλά και εγγραφόμενοι στις ιστορίες των τόπων όπου πέρασαν. Και ποιος ενδιαφέρεται για δαύτους; Μα δυο εκκεντρικοί καθηγητές – ειδήμονες που ανέλαβαν βιογράφοι των δυο ανεκδιήγητων μουσικών με τις αξιοδιήγητες ιστορίες αλλά και διασώστες της τέχνης των παγιαδόρ. Και ποιοι είναι είναι παγιαδόρ; Οι ασκούμενοι στην τέχνη της πάγιας ή παγιάδας, αυτού του τραγουδιστικού ομοιοκατάληκτου αυτοσχέδιου στιχουργικού διαλόγου με συνοδεία κιθάρας και με ανταλλαγή φαγητό και κατάλυμα.

Στην εισαγωγή του κάποιος πανύποπτος κύριος ονόματι Χοσέ Σεράγεβο μας αποκαλύπτει πως αναδιφώντας στα ράφια του ερειπωμένου μπακάλικου στο παταγονικό Τορτίτας ανακάλυψε τις επιστολές κι έτσι τώρα μπορεί να μας εκθέσει την επιστολική μονομαχία των ευρυμαθών ερευνητών. Η αλληλογραφία των δυο τοπικών διανοιών δεν είναι απρόσκοπτη. Ο Καστεγιάνος, από την μία, γνωστός από τον εξαίρετο πρόλογό του στον Νέο Τηλεφωνικό Κατάλογο του Μοσκίτος, έχει να αντιμετωπίσει τον ταχυδρόμο, κατάλοιπο της στρατιωτικής δικτατορίας, που πετάει συστηματικά την αλληλογραφία στη δημόσια χωματερή, και μόνο χάρη σε κάποιο φιλεύσπλαχνο ρακοσυλλέκτη θα το λάβει στα χέρια του, με αντάλλαγμα μια τεράστια ομελέτα. Ο φον Κλατς, από την άλλη, πρέπει να στεγνώνει τις επιστολές από τα νερά του Κόλπου ντε Πένας, καθώς η ταχυδρομική βάρκα του επονομαζόμενου Μιγκέλ Στρογκόφ το ταχυδρομικό πλοιάριο περνάει ανάμεσα σε φάλαινες και πιγκουίνους.

Και κάπως έτσι ξεκινάει η ιχνηλασία του ψηλού και του κοντού, στα καταγώγια και στα επαρχιακά μπαρ, στα παλκοσένικα και τα ταβερνεία της νοτιολατινικής ηπείρου. Οι ευγενείς συν-ανταγωνιστές επιστήμονες συζητούν γραπτώς, ανταλλάσσουν απόψεις, επιδεικνύουν γνώσεις, συμβουλεύονται εγχειρίδια και εμπιστεύονται προφορικές διηγήσεις, δημοσιεύματα αθλητικών περιοδικών, θρύλους και πραγματικότητες, που μ άλλον αριθμούνται σε εκατοντάδες, όσοι και οι συνεισφέροντες στο σπουδαίο τους έργο. Κι έτσι κι εμείς παίρνουμε στο κατόπι τους διαρκώς φευγάτους μαιτρ της λογοκλοπίας και γνώστες της μελαγχολίας που ακολουθεί την ευφορία, φτάνοντας λίγο μετά την αναχώρησή τους από τις κρεολέζικες φιέστες, τα κέντρα ανύπαντρων μητέρων ή τους εορτασμούς της παγκόσμιας ημέρας της Καμφοράς.

Ο αναγνώστης θα πρέπει να είναι προετοιμασμ ένος για εξωφρενικά παραμύθια και αδιανόητες ιστορίες που εξελίσσονται απρόβλεπτα σε κάθε επόμενη φράση. Θα πρέπει επίσης να συγκρατήσει ονόματα όπως εκείνο της όμορφης γουαρανί δεσποσύνης Κοεμέ Νενέ Λιθαράγκα Καλτβάσερ Ντιπόν, με τρία δηλαδή επίθετα, καθώς η μητέρας της δεν θυμάται αν την έχει κάνει με τον Βάσκο, τον Γερμανό ή με τον Γάλλο, αλλά και της μητέρας της, καθώς και του έρωτα της πρώτης με τον Κάιν και της δεύτερης με τον Άβελ. Έτσι ακολούθησε μια ακόμα πολύπλοκη τελετή προκειμένου η δεύτερη να γίνει μητέρα του συζύγου της κόρης της κι ο εραστής της, πατέρας της κόρης της γυναίκας του και του συζύγου της, δηλαδή του ίδιου του αδελφού του! Τουλά χιστο μπορούμε να ξεκουραζόμαστε στους συνηθισμένους τόπους συνάντησης μουσικών και ακροατών και συμμέτοχων, τις περίφημες pulperie, δηλαδή τα αγροτικά μπακάλικα που έχουν εξοπλιστεί με εγκαταστάσεις μπαρ, εστιατορίου, κτηνιατρείου, οδοντιατρείου, συνεδριακού κέντρου, ταχυδρομείου, θεάτρου, αίθουσας κινηματογράφου και άλλων ανέσεων.

Να μην ξεχάσω άλλη μια σημαντική λεπτομέρειες, φίλτατε κύριε καθηγητά: επί ώρες, οι νεαροί ρακοσυλλέκτες έψαχναν του κάκου στα γύρω σπίτια να βρουν μια σημαία της Χιλής για να σκεπάσουν αυτό το ιδιότυπο φέρετρο φιλίας, αυτού ο γενειοφόρος Ντολόρες ντε Αλσίδες επέμενε ότι, εφόσον ήθελαν να προσδώσουν εθνικές διαστάσεις στην τελετή, επ’ ουδενί μπορούσε να λείπει η σημαία. Τελικά, βρέθηκε μια λύση που δε στερούνταν τρυφερότητας, και το κασόνι πήρε δρόμο για τη θάλασσα, φορτωμένο στους ώμους των κουρελήδων και σκεπασμένο με τη μελανέρυθρη σημαία της Αβγοέ, της δοξασμένης ποδοσφαιρικής ομάδας του Μοσκίτος, τρεις φορές πρωταθλήτριας στο Πρωτάθλημα Καλλιεργητών Ζαχαρότευτλων των Μόντες, Μίγκες και Ελ Τάλα, και ιδρυθείσας το 1955 απ’ το Σωματείο Αναρχικών Εργατών Πτηνοτροφείου της Ουρουγουάης. [σ. 123 -124]

Έχουμε ήδη φιλοξενήσει την γραφή του Σεπούλβεδα ως φωτεινό λύχνο, αφηγηματική αντίσταση και πολεμική και αντιπολεμική σημειωτική. Η ταυτότητά του είναι γεμάτη: ακούραστος πολιτικός αγωνιστής, σύντροφος φρουρός του Αλιέντε, φυλακισμένος – καταδικασμένος –  εξόριστος των δικτατόρων, πολεμιστής των Σαντινίστας και της Greenpeace και  μέχρις εσχάτων αγωνιστής για τους ιθαγενείς Μαπούτσε της νότιας Χιλή – είναι εκείνοι που έχασαν τη γη τους επί Πινοσέτ και που βαφτίστηκαν και καταδικάστηκαν ως τρομοκράτες για να φύγουν οριστικά από τη μέση, ώστε να χαριστεί στις μεγάλες πολυεθνικές που τον προσκυνούσαν. Τώρα ο συγγραφέας αφήνει για λίγο στην άκρη την απροκάλυπτα πολιτική του πένα και πιάνει τα όργανα που ποτέ δεν μπόρεσε να παίξει. Αλλά καλύτερα έτσι: συνεργάζεται με τον καλό του φίλο ουρουγουανό Μάριο Δελγάδο Απαραΐν (γεν. 1949), ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς του νέου ισπανόφωνου μυθιστορήματος και φτιάχνουν από κοινού και από το τίποτα έναν ολόκληρο κόσμο, όπου η μουσική είναι κάτι διαφορετικό, πολύ διαφορετικό απ’ ό,τι στον υπόλοιπο κόσμο.

Επιτρέψτε μου, αγαπητέ και άξιε καθηγητά, να σας εκφράσω τη βαθιά μου έκπληξη μπρος στις συμπτώσεις που μπορεί να μας επιφυλάσσει η τύχη, η μοίρα ή το πεπρωμένο (συχνά αναρωτιέμαι μήπως αυτά τα τρία αποτελούν μία οντότητα), όταν καμιά φορά μας φέρνει κοντά σε πολλά πράγματα που τα νομίζαμε μακρινά και απρόσιτα. [σ. 126]

Εκδ. Opera, 2006, μτφ. Αχιλλέας Κυριακίδης – Τζίνα Σερέτη, σελ. 229. Με 30σέλιδο γλωσσάριο του Χοσέ Σεράγεβο και 93 σημειώσεις των μεταφραστών [Luis Sepúlveda – Mario Delgado Aparaín – Los peores cuentos de los hermanos Grim, 2004].

Η απροσπέλαστη βιογραφία ενός κρατικού αθλητή

Ποιος ήταν ο Άχιμ; Ήταν ένας ποδηλάτης, διότι ποδηλατούσε μαζί με άλλους προσπαθώντας να είναι ο ταχύτερος. Ναι αλλά είχε φίλους; Είχε φίλους τον κόσμο. Δεν ήταν σχεδιαστής μηχανολογικού το επάγγελμά του; δούλευε για την ανοικοδόμηση του κράτους. Θα έκανε οικογένεια; θα μεγάλωνε την κοινότητα ενός μέρους του γερμανικού λαού. Και επεδείκνυε στην οικουμένη μόνο το ποδήλατό του ή μήπως και την υπηκοότητά του; Και τι είναι αυτό που στην περίπτωση ενός ανθρώπου σαν τον Άχιμ πρέπει να λάβει κανείς υπ’ όψιν του σύμφωνα με τον όμιλο του θεματοφύλακα: τα πάντα, μην ξεχάσεις τίποτε. Είχε κανείς το δικαίωμα να ξεχωρίσει το ένας από το άλλο, να ξεχάσει το ένα προς όφελος του άλλου; [σ. 145]

 Ο δυτικογερμανός δημοσιογράφος Καρς δέχεται την τιμητική πρόταση από έναν ανατολικογερμανικό εκδοτικό οίκο για να συγγράψει την ολοκληρωμένη βιογραφία του πρωταθλητή ποδηλασίας Άχιμ. Θα είναι η τρίτη, η καλύτερη, η οριστική βιογραφία του πλέον επιτυχημένου αθλητή της «καλύτερης Γερμανίας», δηλαδή της Ανατολικής. Ο Άχιμ είναι ο απόλυτος «ήρωας της εργατικής τάξης», το πρότυπο μιας ολόκληρης κοινωνίας και ο μείζων αντίπαλος κατά των δυτικογερμανών καπιταλιστών «συνωμοτών». Το ταξίδι του δημοσιογράφου στην Ανατολική Γερμανία προτείνεται από την ηθοποιό Κάριν, πρώην σύντροφό του και νυν  του πρωταθλητή.

O Ούβε Γιόνζον [1934 – 1984], ο πλέον μοναχικός συγγραφέας της μεταπολεμικής γερμανικής λογοτεχνίας (αν εξαιρέσεις τον Βόλφγκανγκ Καίππεν), ξεχωρίζει από τους ομότεχνούς του για τρεις κυρίως λόγους, γράφει στο πλούσιο επίμετρο ο Κώστας Θ. Καλφόπουλος: γιατί αναδεικνύεται σε λογοτέχνη της «γερμανο-γερμανικής λογοτεχνίας», επειδή είναι ένας δύσκολος χαρακτήρας και λογοτέχνης που αισθάνεται άβολα τόσο στον ανατολικό όσο και στον δυτικό τομέα της Γερμανίας και καταλήγει πολίτης του κόσμου (εδώ συγκρίνεται με τον Άρη Αλεξάνδρου), παράλληλα με την εσωτερική εξορία και μοναξιά του παρά τις φιλίες του με τους Μαξ Φρις, Ίνγκεμποργκ Μπάχμανν, Γκύντερ Γκρας κ.ά. και τέλος επειδή η αναζήτηση της πατρώας γης και της μητρικής γλώσσας θα αποβεί κύριο μέλημα του περίκλειστου έργου του.

Σ’ ένα βιογραφικό του σημείωμα ο συγγραφέας αναφέρει τη συμμετοχή του στον ποδηλατικό Γύρο της Γαλλίας, με ένδειξη μάλιστα ενός ρεπορτάζ υπό ψευδώνυμο. Όμως ο Γιόνζον ποτέ δεν υπήρξε αθλητής· αντίθετα, το ενδιαφέρον του για την ποδηλασία υπήρξε λογοτεχνικό – δημοσιογραφικό. Ακριβώς αυτή η διπλή αναζήτηση τόσο σε λογοτεχνικό – δημοσιογραφικό όσο και υπαρξιακό επίπεδο υπήρξε το ζητούμενο για τον συγγραφέα που ως φόρμα επιλέγει μια σειρά ερωταποκρίσεων. Δημιουργείται έτσι η αίσθηση ενός διαλόγου που παραπαίει ανάμεσα σε συνέντευξη και ανάκριση, ενώ η επιχειρούμενη βιογράφηση του ποδηλάτη αντλεί και εμπλουτίζεται από πλήθος πηγών – αρχεία, προφορικές αφηγήσεις, προσωπικές και συλλογικές μνήμες κλπ.

Έτσι όπως ορθά μας καθοδηγεί ο επιμετρητής η «έκκεντρη» αυτή φόρμα μας θυμίζει τον Στίλλερ του Μαξ Φρις, η πολυπρισματική αφήγηση τον Φώκνερ και το Νέο Μυθιστόρημα, το βιβλίο μοιάζει με την γερμανική εκδοχή της Αληθινής ζωής του Σεμπάστιαν Νάιτ του Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ και επηρεάζει το Δοκίμιο για το τζουκ-μποξ του Πέτερ Χάντκε. Στην ουσία πρόκειται για απόπειρα μιας καταγραφής και ταυτόχρονα καταγραφή μιας απόπειρας να περιγραφεί μια ζωή. Όμως όσο περισσότερο εισδύει ο Καρς στην ζωή του Άχιμ, τόσο περισσότερο βρίσκεται σε περιπλεγμένες διαδρομές και ημίφωτους δρόμους.

Η παιδική ηλικία, η ένταξη στις πολιτικές νεολαίες, η ιστορία της οικογένειας, η κομματική ένταξη, η αθλητική ιδιότητα, η καθημερινή ζωή, ο οικείος περίγυρος, η ερωτική σύντροφος, η συμμετοχή στους αγώνες, η εξωαγωνιστική συμπεριφορά, οι επιβεβλημένες υποχρεώσεις όλα συνθέτουν μια σύνθετη εικόνα, όπου πλείστα μέρη μοιάζουν να να αντιφάσκουν ή και να αλληλοαναιρούνται. Οι γνώμες των τρίτων, οι απόψεις των ανωνύμων, οι επιταγές των κρατικών υπαλλήλων και η υστερία της κοινής γνώμης συσκοτίζουν ακόμα περισσότερο την βιογραφούμενη προσωπικότητα και θρυμματίζουν κάθε συνολική σύνθεση. Μένει μόνο μια κατακομματιασμένη εικόνα, που διαθλάται κι αυτή στην προσωπική ματιά του βιογράφου, έτσι όπως επιχειρεί να αποτυπώσει την ατμόσφαιρα και το κλίμα γύρω και πάνω στο Άχιμ.

Ο πατριώτης αθλητής είναι καταδικασμένος στην υποχρέωση της πρωτιάς· αλλιώς τι πρότυπο θα είναι; Όταν τερματίζει τέταρτος σ’ έναν διεθνή αγώνα ορεινής ποδηλασίας οι εφημερίδες είναι αμήχανες αλλά φροντίζουν να του υπενθυμίζουν την μέγιστη υποχρέωσή του και τα σχετικά κρατικά ανταλλάγματα…Τον Άχιμ δεν τον ξεχνούσαν, μάλιστα του θύμισαν τα άδεια ακριβοπληρωμένα δωμάτια του διαμερίσματός του, που ήταν δημόσιος χώρος και ανταλλάξιμος και παρόμοιος με αποβάθρα του σταθμού ή με φουαγιέ  κινηματογράφου και με όλα τα μέρη που δεν κατοικούνται, στα οποία όμως μπορείς να συναντάς άλλους και να κουβεντιάζεις λιγάκι, ξέρεις τι εννοώ.[σ. 180 – 181]

Ο Κάρς βρίσκεται διαρκώς αντιμέτωπος με τους μηχανισμούς της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας που επιχειρούν να τον κατευθύνουν προς τη δημιουργία ενός ηρωικού πορτραίτου και να τον απομακρύνουν από άλλες ανεπιθύμητες διαδρομές. Απότην απροκάλυπτη λογοκρισία μέχρι την τραγελαφική αναζήτηση μιας γραφομηχανής – για την αγορά της οποίας απαιτούνταν τα στοιχεία της ταυτότητας για τα αστυνομικά αρχεία – αλλά και από την διακριτική παρακολούθηση της μυστικής αστυνομίας μέχρι το ευρύτερο κλίμα φόβου και μυστικοπάθειας, ο ερευνητής όχι μόνο αδυνατεί να επιδοθεί στο έργο του αλλά μοιάζει και η ίδια του η προσπάθεια να αποτελεί έργο άλλων.

(Βέβαια η δική του ήταν η μικρότερη σημαία, αλλά μήπως δεν ήταν οικονόμος;) Εκείνη που έπρεπε να περιγραφεί ήταν η αιφνίδια επιστροφή του στη μικρή πόλη μια Κυριακή μετά από δυο χρόνια και η θέα μιας πρόσφατα σφραγισμένης πόρτας και ο μοναχικός τρόμος σε ολόκληρο το ταξίδι της επιστροφής ανάμεσα σε εκδρομείς και ερωτικά ζευγαράκια στο τραίνο που πήγαινε με το πάσο του: κάτι έκανε, μα μπορείς να κάνεις κάτι μόνος σου, άξιζε να θυσιάσεις μια ολόκληρη ζωή; Τίποτε δεν μπορείς να κάνεις. Η γυναίκα του φοβόταν τα σήματα των ξένων ραδιοσταθμών, πρόσφατα είχαν πιάσει κάποιον γι’ αυτό το λόγο, δεν σκέφτεσαι τα παιδιά, γιατί δεν θέλεις να έχουμε την ησυχία μας. Σκέψου και σένα. [σ. 195]

Ο Άχιμ εκπροσωπεί συλλογικά κάθε πρωταθλητή της ΛΔΓ που χρησιμοποιήθηκε ως μαζικό θέαμα και ως ηθικό υπόδειγμα προς όφελος της εξουσίας. Ειδικότερο πλησιέστερο πρότυπό του είναι ο ποδηλάτης Gustav Adolf “Taeve” Schur. O δημοφιλής «Ταίβε» έγινε σύμβολο της χώρας ιδίως σε αγώνα του 1960 κατά τον οποίο φρόντισε να παραπλανήσει τον Βέλγο αντίπαλό του, ώστε να συγκεντρώσει εκείνος όλη την προσοχή πάνω του και να επωφεληθεί άλλος ανατολικογερμανός ποδηλάτης στην κατάκτηση της πρώτης θέσης.

Ο Άχιμ δε χρειαζόταν παρά απλώς να συμμετάσχει. Η τακτική ήταν πάντα η αυτή: πάντα Πρώτος ερχόταν Ένας, όποιος έμενε πίσω έπρεπε κάθε φορά να βοηθά τους άλλους, η τεχνική αλληλοβοήθειας ήταν γνωστή από τα ειδικά εγχειρίδια και σε αυτήν ασκούνταν μανιωδώς όλοι οι πρωτάρηδες. Αλλά στο τέλος λόγος γινόταν μόνο για τον Άχιμ διότι ήταν το πρότυπό τους: και αυτό είναι αλήθεια· αλλά είναι συναρπαστικό για τον αναγνώστη; [σ. 216 – 217]

Το παρελθόν του Άχιμ δεν είναι απλά αφώτιστο αλλά και επικίνδυνο. Οι σχέσεις του με την ναζιστική Γερμανία αλλά και την μετέπειτα Δυτική Γερμανία όπως και με παλιές και ξεχασμένες αντικαθεστωτικές ενέργειες βρίσκονται θαμμένες στα θεμέλια ολόκληρου του οικοδομήματος της σοσιαλιστικής συνείδησης και ηθικής, που υποτίθεται πως εκπροσωπεί. Άλλοτε η συλλογική αλήθεια υποχωρεί μπροστά στην προσωπική, άλλοτε η δημόσια ιστορία εκδικείται την ατομική. Και η αλήθεια μοιάζει πάντα φεύγουσα για τον ερευνητή, σαν κάτι που ήταν εξαρχής απροσπέλαστο. Δεν μένει λοιπόν παρά η περιγραφή μιας περιγραφής – αυτός ήταν και ο αρχικός τίτλος του βιβλίο, που διατηρήθηκε κατόπιν ως υπότιτλος.

Η επισφράγιση της αγαστής συνεργασίας μεταξύ αθλητισμού και εξουσίας έχει πολλές μορφές – με ανώτερη εκείνη της εκλογής στο κοινοβούλιο της χώρας. Κάπως έτσι και ο Ταίβε κατέληξε στην κορυφή της πυραμίδας, ενώ μια άλλη παράλληλη περίπτωση αποτελεί εκείνη του Wolfgang Loetzsch, που παρουσιάζεται στο ντοκιμαντέρ Sportsfreund Lötzsch  [Sacha Hilpert – Sandra Prechtel, 2007].

. Ο Γιόνζον δεν συνεργάστηκε με καμία εξουσία· εγκατέλειψε την Ανατολική Γερμανία το 1956 αλλά αρνήθηκε και να αποτελέσει μέρος της αντικομμουνιστικής προπαγάνδας στο Δυτικό Βερολίνο, Ο «Λιποτάκτης από την Δημοκρατία» υπήρξε ταυτόχρονα και ανεπιθύμητος της Δύσης, πληρώνοντας το γνωστό τίμημα της ανεξάρτητης σκέψης και γραφής.

– Γιατί πολεμάει η Γερμανία;

– Γιατί δεν έχουμε αρκετό ζωτικό χώρο και επειδή οι άλλοι δεν αξίζουν τίποτε. [σ. 131]

Εκδ. Ίνδικτος, 2006, μτφ. Τούλα Σιέτη, επίμετρο – επιμέλεια Κώστας Καλφόπουλος, 469 σελ., με εργοβιογραφία του συγγραφέα [Uwe Johnson – Das dritte buch über Achim, 1961].

Μεταξύ των εικόνων, το κόκκινο γραμματόσημο προς τιμήν του Taeve και ο χαμογελαστός Wolfgang Loetzsch.

Ιστολογιογραφία: Ναυτίλου Πλοήγηση εδώ κι εκεί.