Ανταίος Χρυσοστομίδης – Οι κεραίες της εποχής μου, ΙΙ

Οι διάλογοι της γονιμότητας

Νομίζω ότι το θέμα της ηθικής ξαναγίνεται σημαντικό για την λογοτεχνία. Αν θελήσεις να αναλύσεις την ιστορία του Κάιν και του Άβελ, ή την Άλκηστη του Ευρυπίδη, ή τις ιστορίες του Φόκνερ και του Ντοστογιέφσκι, από ηθική και μόνο άποψη, θα ανακαλύψεις ένα σωρό πράγματα. […] Συ συνέχει η λογοτεχνία σιγά σιγά εγκατέλειψε τα ερωτήματα περί ηθικής, αφήνοντας τη διαχείρισή τους στην τηλεόραση και στους δημοσιογράφους. Η σύγχρονη λογοτεχνία προχώρησε στα χωράφια της ψυχολογίας και της ψυχανάλυσης, εγκαταλείποντας ένα πεδίο στο οποίο είχε διακριθεί ιδιαίτερα: το να βάζει ηθικά διλήμματα. Δεν μιλώ για συμπεράσματα ή για διδάγματα, μιλώ για διλήμματα [σ. 156]….

…λέει ο Αβραάμ Γεοσούα, ένας εκ των τριών αλλά τόσο διαφορετικών φιλειρηνιστών συγγραφέων του Ισραήλ. Όσον αφορά την αδυναμία επίτευξης ειρήνης στην περιοχή, ο Γεοσούα θεωρεί υπεύθυνους τους Εβραίους της Δύσης και φυσικά με το εβραϊκό λόμπι των ΉΠΑ (φανατικότερο των πλέον φανατικών Ισραηλινών) που δεν δέχονται καμία συζήτηση για συμβιβασμό με τους Παλαιστίνιους, τις πρώην σοσιαλιστικές χώρες που ψηφίζουν υπερδεξιά κόμματα και τις ήρεμες ευρωπαϊκές δημοκρατίες που μέσα στην ασφάλειά τους αλλά και το μίσος για την διαφορετικότητα κάνουν μαθήματα στους διαφορετικούς. Η έννοια του Εβραίου, άλλωστε, είναι μια θρησκευτική έννοια που δεν τον καλύπτει, όπως άλλωστε δεν αποκαλεί τους Έλληνες Χριστιανούς αλλά Έλληνες.

Ανεπιθύμητος από τους Ρώσους (επειδή επιμένει να ζει στην Ουκρανία) και τους Ουκρανούς (επειδή προτιμά να γράφει στα ρώσικα) ο εξαιρετικός «μετασοβιετικός» συγγραφέας Αντρέι Κούρκοφ μειδιά καθώς χειρίζεται καλά το παράδοξο και το μαύρο χιούμορ στην λογοτεχνία του, εφόσον το έχει γνωρίσει τόσο καλά στα δυο καθεστώτα που έζησε, συγκρίνοντας τους παραλογισμούς τους. Ούτως η άλλως δεν θεωρεί ότι η λογοτεχνία είναι ο κατάλληλος χώρος για να επιδεικνύει κανείς την εθνική του αφοσίωση. Η δική του ιστορία κι αν είναι μυθιστορηματική: αυτοέκδοση, πώληση των βιβλίων του σε πάγκους, αναπάντεχη προστασία από την ρώσικη μαφία. Ο συγγραφέας και αναπολεί μια εποχή όπου η φιλία σήμαινε κάτι και θεωρεί ως καθήκον του να προκαλεί αντιδράσεις με αυτά που γράφει.

Αναμφίβολα η πιο ταραγμένη προσωπική ιστορία είναι εκείνη του Μάσιμο Καρλότο, που συνελήφθη το 1976 ενώ περνούσε από μια πολυκατοικία όπου πριν από λίγο είχε δολοφονηθεί μια γυναίκα. Ο συγγραφέας ενοχοποιήθηκε εξαιτίας της συμμετοχής του στην «επαναστατική» Λότα Κοντίνουα, στα μολυβένια εκείνα χρόνια της τρομοκρατίας και της αστικής παρακμής αλλά διέφυγε στην Γαλλία, που τότε καλοδεχόταν τους Ιταλούς αριστεριστές που αντιμετώπιζαν προβλήματα με την δικαιοσύνή (βλ. Τόνι Νέγκρι), και κατόπιν στο Μεξικό και στη Νικαράγουα προτού επιστρέψει και διαπιστώσει έκπληκτος πως δεν τον κυνηγούσε κανείς. Η επιμονή του όμως να τελειώσει με το θέμα της δίωξης τον οδήγησε στη φυλακή, όπου αποφάσισε να γίνει συγγραφέας, να ειρωνευτεί τον εαυτό του στο πρώτο του βιβλίο Φυγάς και να συμφωνήσει, μαζί με τους υπόλοιπους μεσόγειους νουαρίστες πως τα εγκλήματα αποτελούν συνέπεια της παγκοσμιοποιημένης λογοτεχνίας. Αναθεωρώντας τις επαναστατικές πρακτικές του παρελθόντος του ο Καρλότο βρήκε ένα νέο πεδίο πολιτικής δράσης πάνω σε μια αστυνομική λογοτεχνία που θα συνδύαζε την κοινωνικοπολιτική κριτική με την δημοσιογραφική έρευνα.

Είναι μια μορφή ειλικρίνειας να ανατρέχεις σε μια ιστορική περίοδο. Να λες: αυτή είναι η ηρωική αφήγηση, η επίσημη ιστορία· ακούστε όμως τι πραγματικά συνέβη. Αδέρφια που ξεκοιλιάζονται μεταξύ τους, σφαγές που συγκαλύπτονται. Όταν γεννιέται ένα κράτος, κανείς δεν μιλά για όλα αυτά. Σήμερα όμως, χρόνια μετά, είναι σημαντικό να πάμε πίσω. Να δούμε πραγματικά το πρωτόγνωρο τίμημα που πληρώσαμε. Να δούμε πώς γίναμε αυτό το εξαιρετικά περίπλοκο πράγμα που είμαστε σήμερα… λέει ο Σεμπάστιαν Μπάρυ για την λογοτεχνία του που αναζητά μεταξύ άλλων την ιρλανδική ταυτότητα αλλά και μια ευρύτερη ιστορική αλήθεια. Σε σχέση με την λογοτεχνική δημιουργία, ο συγγραφέας έγκαιρα αντιλήφθηκε πως οι Ρωμαίοι έγραφαν τηλεοπτικά δράματα πριν καν υπάρξει τηλεόραση, επομένως δεν υπήρχε τίποτα καινούργιο να κάνεις, παρά να πάρεις το παλιό και να το κάνεις καινούργιο, όπως έλεγε ο Έζρα Πάουντ. Η λατινική και η μεγάλη αγγλική λογοτεχνία του παρείχαν τα ιδανικά εφόδια, ενώ οι αφηγήσεις των συγγενών του αποτέλεσαν την πνευματική του τράπεζα.

Η συγκλονιστικότερη ίσως συνομιλία γίνεται με τον εξαιρετικό πορτογάλο συγγραφέα Αντόνιο Λόμπο Αντούνες, που έζησε ως στρατιώτης και γιατρός την Αγκόλα. Ο συγγραφέας ανατράφηκε από έναν πατέρα μοναρχικό και φασίστα, υποστηρικτή της δικτατορίας, που δεν διάβασε ποτέ στη ζωή του – κι έτσι στράφηκε στο κομουνιστικό κόμμα, για να υποστεί και από εκεί το τρομερό σοκ της πλήρους έλλειψης δημοκρατίας και των άνωθεν διαταγών. Τελικά έμαθε πολύ περισσότερα για τη δημοκρατία από τον στίχο του Λαφοντέν ένας σκύλος μπορεί κάλλιστα να κοιτάξει έναν επίσκοπο παρά μέσα στο κόμμα, ενώ η πολιτική του συνείδηση αναπτύχθηκε μέσα στις τραγικές εμπειρίες της πορτογαλικής αποικιοκρατίας στην Αγκόλα, την πλουσιότερη χώρα της Αφρικής με τον φτωχότερο λαό. Σύμφωνα με τις μυστικές διαταγές που δεχόταν ο στρατός του, στα ναρκοπέδια όφειλαν να στέλνουν πρώτα τους στρατιώτες και μετά τα φορτηγά φορτηγά Μερσεντές, που ήταν πολύ ακριβά ενώ οι νεκροί θα κόστιζαν λιγότερο. Ο συγγραφέας εξομολογείται τις σκέψεις και τις αντιδράσεις του στην είδηση πως έχει καρκίνο και την αίσθηση πως του πήραν την αιωνιότητα, καταλαβαίνοντας την Μαρία Αντουανέτα που πάνω στο ικρίωμα ζήτησε απ’ τον δήμιο άλλο ένα λεπτό, αλλά και το πόσο η βία και ο πόλεμος εξακολουθούν να υπάρχουν μέσα του, άρα και στα βιβλία του.

Ό,τι είναι ο Άλαν Χόλινγκερστ για την αντρική ομοερωτική λογοτεχνία είναι και η Σάρα Ουότερς για την γυναικεία, γράφει ο Ανταίος Χρυστοστομίδης βρίσκοντάς μας απόλυτα σύμφωνους όσον αφορά τους δυο εξαιρετικούς συγγραφείς που διεκδικούν την αντισυμβατική και αντιρατσιστική εμπλοκή του αναγνώστη. Η συγγραφέας συζητάει για τις αλλαγές της βρετανικής κοινωνίας όσον αφορά το θέμα, από την εποχή που ο Ε.Μ. Φόρστερ κλείδωνε στο συρτάρι το Μωρίς για να κυκλοφορήσει μετά θάνατον μέχρι το 1980 περίπου, όπου φωνές όπως του Χόλινγκερστ ή της Ζέιντι Σμιθ άρχισαν να γράφουν με διαφορετικό τρόπο γύρω από το φύλο και τη σεξουαλικότητα. Η Ουότερς αναζητάει ανάλογα βιώματα ακόμα και στις πιο δύσκολες ιστορικές περιόδους, όπως στα χρόνια του πολέμου, όπου πολλές γυναίκες έζησαν συναρπαστικά ακριβώς επειδή οι συνθήκες οδηγούσαν στην απόρριψη μιας σειράς συμβατικών υποχρεώσεων, όπως περιγράφει και στο βιβλίο της Ξαγρυπνώντας:

Στη διάρκεια του πολέμου οι κοινωνικοί κανόνες είχα χαλαρώσει. Ο κόσμος έβλεπε ότι μπορούσε να πεθάνει από στιγμή σε στιγμή. Ζούσε λοιπόν έντονα την κάθε στιγμή. Υπήρχε ένα είδος ελευθερίας στον πόλεμο που σίγουρα ωφέλησε τους ομοφυλόφιλους. Υπήρχε μια κινητικότητα που ήταν χαοτική αλλά και λυτρωτική. Μόλις επανήλθε η ειρήνη, το φαινόμενο αυτό ξεθύμανε. Υπήρξε επιστροφή στην οικογενειακή ζωή και περιορισμός των άλλων δυνατοτήτων.

Όπως γράψαμε και στο κείμενο για τον πρώτο τόμο των Κεραιών, ο Ανταίος Χρυσοστομίδης και αυτή τη φορά αποδεικνύεται εύγλωττος οδηγός στον κόσμο των λογοτεχνών, απαραίτητος εισηγητής του έργου τους κι ένας διόλου εύκολος συνομιλητής που θέτει πάντα τις πιο ενδιαφέρουσες ερωτήσεις, οδηγώντας όλες τις συζητήσεις σε απόλυτα γόνιμους και απολαυστικούς διαλόγους. Οι υπόλοιποι συγγραφείς: Σέσαρ Άιρα, Κάντερ Άμπντολάαχ, Αλάα Αλ-Ασουάνι, Ενρίκε Βίλα-Μάτας, Ίρβιν Γιάλομ, Νταβίντ Γκρόσμαν, Ουμπέρτο Έκο, Πέτερ Εστερχάζι, Τζέφρι Ευγενίδης, Πίτερ Κάρεϊ, Εδγάρδο Κοζαρίνσκι, Τζόναθαν Κόου, Ντόνα Λεόν, Αμίν Μααλούφ, Χένινγκ Μάνκελ, Χαβιέρ Μαρίας, Χέρτα Μύλερ, Λεονάρδο Παδούρα, Άννι Πρου, Ίαν Ράνκιν, Αντόνιο Σκάρμετα, Γκράχαμ Σουίφτ, Τούμας Τράνστρεμερ, Ντανιέλ Τσαβαρία και Περ Βέστμπεργκ.

Πλήρης τίτλος: Οι κεραίες της εποχής μου, ΙΙ. Ταξιδεύοντας με άλλους 30+1 διάσημους συγγραφείς απ’ όλο τον κόσμο. Εκδ. Καστανιώτη, 2013, σελ. 638.

Στις εικόνες: Andrey Kurkov, Massimo Carlotto, Sebastian Barry, Antonio Lobo Antunes, Sarah Waters, Alan Hollinghurst.

Πρώτη δημοσίευση: mic.gr υπό τον τίτλο: Βιβλιοπανδοχείο 144/Suspicious Minds.