Πανδοχείο

Περί γραφής

Θα μας συνοδεύσετε ως την θύρα του τελευταίου σας βιβλίου;

Στη θύρα του κάθε νέου βιβλίου σου φθάνεις με το φορτίο των προηγουμένων (χρησιμοποιώ δεύτερο ενικό, και γιατί μου είναι πιο εύκολο να μιλήσω έτσι για τον εαυτό μου και γιατί, ως ένα βαθμό, κάποια πράγματα ισχύουν και γενικότερα). Μοτίβα που θα τα επαναλάβεις, θα τα τροποποιήσεις ή θα τα αγνοήσεις, συγγραφικοί τρόποι που θα τους συνεχίσεις, θα τους μετασχηματίσεις ή θα τους ανατρέψεις. Κράτησα, μετασχημάτισα και ανέτρεψα, πιστεύω.

Οδυσσέας, τρόπον τινά, ο τίτλος.

Ο αρχαίος μύθος προσαρμοσμένος σε σύγχρονα δεδομένα. Όπως ο καθένας μας, με τις αναζητήσεις του. Όπως οι γύρω μας, με τις δικές τους πορείες.

Το βιβλίο έχει δύο ενότητες:

1. Τα Μηνύματα στον Οδυσσέα, μια πορεία διαλόγου με παραλήπτη ή παραλήπτες όσους έχουν τα γνωρίσματα ενός Οδυσσέα, πορεία επικοινωνίας ή μη επικοινωνίας, πορεία έρωτα.

2. Την ενότητα Διαδρομές, που χωρίζεται σε δύο υποενότητες: Στην πρώτη, οι διαδρομές αγαπημένων immigrants/τρόπον τινά, μέσα από απομακρύνσεις, συγκρούσεις αλλά και αποτιμήσεις. Στη δεύτερη, με τον τίτλο Τα όνειρα αφανίζονται όταν τα απορρίπτουν, διαδρομές σε τόπους, εδώ και αλλού, αλλά και διαδρομές εσωτερικές, της ψυχής, μέσα στο χρόνο. Ένας κύκλος με την αρχική πορεία των Μηνυμάτων. Διαδρομές της ψυχής, άλλωστε, είναι όλα τα ποιήματα.

Οδυσσέας, Πηνελόπη, immigrants: πολύσημες λέξεις με πολλαπλές αναγνώσεις.

Θα μοιραστείτε μια μικρή παρουσίαση – εισαγωγή στο κάθε σας βιβλίο χωριστά (είτε σε μορφή επιγραμματικής παρουσίασης, είτε γράφοντας για το πότε, πώς, υπό ποιες συνθήκες και ποιους πόθους συνεγράφησαν);

Καταγραφές, 1982. Στο μεταίχμιο, 1992. Δύο ελεγείες και μία ωδή, 1996, εκδ. Τα τραμάκια. Μαθητεία στην αναμονή, 2001, εκδ. Τα τραμάκια. Διπλή άρθρωση, 2009, εκδ. Ταξιδευτής. Βγήκε ένας ήλιος χλωμός, 2012, εκδ. Ταξιδευτής (διηγήματα). Οδυσσέας, τρόπον τινά, 2013, Σαιξπηρικόν.

Όπως φαίνεται από τους τίτλους, υπάρχει συχνά το μεταξύ, το ζύγιασμα ανάμεσα στην οδύνη/στον πόνο και στο χαμόγελο, η προσδοκία μιας αλλαγής (μεταίχμιο, ελεγεία και ωδή, αναμονή και μαθητεία στο να περιμένεις), το μεσοδιάστημα. Ήλιος, αλλά χλωμός. Επίσης το ασαφές πολύσημο (διπλή η άρθρωση, τρόπον τινά ο Οδυσσέας). Αυτοπαρατηρούμαι, με την ερώτησή σας. Ίσως όλο αυτό το «σκηνικό» των έξι ποιητικών συλλογών και της μιας συλλογής διηγημάτων να δείχνει τις περιστάσεις και τα συναισθήματα που κινούν τη γραφή.

Έχετε γράψει σε τόπους εκτός του γραφείου σας/σπιτιού σας;

Αν και για να γράψω θέλω απόλυτη ησυχία, πρέπει να είμαι μόνη, στον οικείο χώρο του σπιτιού, ναι, στα αγαπημένα καφέ, αρκετές φορές. Επίσης, σε λεωφορεία, ταξιδεύοντας. Βέβαια αυτή είναι πρώτη γραφή, και επανέρχομαι.

Σας ακολούθησε ποτέ κανένας από τους ήρωες των βιβλίων σας; Μαθαίνετε τα νέα τους;

Με ακολουθούν οι γυναικείες μορφές των ποιημάτων μου. Αλλάζουν πρόσωπο-προσωπείο και περίσταση, αλλά είναι εδώ, για να μου πουν τα δικά τους κι εγώ να τα μεταφέρω ποιητικά.

Επίσης, με ακολουθούν τα πρόσωπα – από μηχανής θεοί των διηγημάτων μου, οι «άγγελοι», όπως τους ονομάζει μια φίλη. Όσο σκουραίνει η πραγματικότητα, προστρέχω στους αγγέλους μου συχνά για να ανακαλύψω κάποια παραμυθητική λύση.

Ποιος είναι ο προσφιλέστερός σας τρόπος συγγραφής; Πώς και πού παγιδεύετε τις ιδέες σας;

Εργάζεστε με συγκεκριμένο τρόπο; Ακολουθείτε κάποια ειδική διαδικασία ή τελετουργία; Επιλέγετε συγκεκριμένη μουσική κατά την γραφή ή την ανάγνωση; Γενικότερες μουσικές προτιμήσεις;

 Θα απαντήσω συνολικά σε αυτές τις δυο ερωτήσεις, αφού συνδέονται.

Η ποίηση έρχεται κα με βρίσκει, παραφράζω αυτό που γράφει ο Τίτος Πατρίκιος, όπου και να είμαι. Η αρχική ιδέα που σφηνώνεται στο μυαλό και το βασανίζει. Παλιότερα, κρατούσα αυτό το αρχικό κέντρισμα στο μυαλό μου αρκετά, το τριγύριζα, το έφτιαχνα, κι όταν έβγαινε στο χαρτί ήταν κάπως εξελιγμένο. Τώρα προσπαθώ να κάνω την καταγραφή όσο πιο γρήγορα γίνεται. Και μετά έρχεται το παίδεμα. Το γράψιμο και το ξαναγράψιμο, ώσπου αυτό που βρίσκεται στο κείμενο να μοιάζει όσο το δυνατόν περισσότερο σ’ εκείνο που γεννήθηκε στο μυαλό. Για τον λόγο αυτό, η κυρίως δουλειά γίνεται πάντα στο σπίτι ή τέλος πάντων σε χώρο πολύ οικείο, με ησυχία και μοναχικότητα. Χωρίς ούτε μουσική, εκτός από λίγες φορές που ακούω μόνο Igor Stravinsky και Philip Glass.

Ποιες είναι οι σπουδές σας και πώς βιοπορίζεστε; Διαπιστώνετε κάποια εμφανή απορρόφηση των σπουδών και της εργασίας σας στη γραφή σας (π.χ στην θεματολογία ή τον τρόπο προσέγγισης);

Σπούδασα Φιλολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών. Πραγματοποίησα μεταπτυχιακές σπουδές στο Τμήμα Εφαρμοσμένης Γλωσσολογίας (Department of Applied Linguistics, Faculty of Arts) του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου, και πήρα τον τίτλο Master of Science. Εκπόνησα Διδακτορική Διατριβή στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, στη Διδασκαλία της Γλώσσας και στην Αξιολόγηση της γραφής.

Είμαι μέλος της συγγραφικής ομάδας των βιβλίων «Έκφραση /Έκθεση», που εισήγαγαν την επικοινωνιακή γλωσσική διδασκαλία στο Λύκειο.

Επίσης, απόσταγμα των ερευνητικών μου αναζητήσεων αποτελεί η μελέτηΗ γραπτή έκφραση των μαθητών. Προτάσεις για την αξιολόγηση και τη βελτίωσή της, εκδ. Κέδρος 2007, η οποία εστιάζει στο γράψιμο ως διαδικασία, μέσα από ποικίλα και διαφορετικά είδη κειμένων.

Εργάστηκα στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, ως καθηγήτρια Φιλόλογος, ως Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων και ως Διευθύντρια του Καλλιτεχνικού Σχολείου Αμπελοκήπων Θεσσαλονίκης. Αφυπηρέτησα, όπως λέω, το 2011, αλλά η εκπαίδευση δεν με αφήνει ούτε την αφήνω:

Η ομάδα εκπαιδευτικών «Πρόταση», της οποίας είμαι ιδρυτικό μέλος, συνεχίζει κάθε μήνα να φιλοξενεί και παρουσιάζει διδακτικές προτάσεις, και πρόσφατα και βιωματικά εργαστήρια, σε διάφορα αντικείμενα, με κέντρο τη φαντασία και το απροσδόκητο, το βίωμα και το συναίσθημα.

Με την «Ομάδα Δημιουργικής έκφρασης», στην οποία μετέχουν φιλόλογοι, εργαζόμαστε για την παραγωγή υλικού σχετικού με τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας (η έμφαση στην Τέχνη και στη δημιουργική έκφραση).

Με μια γρήγορη ματιά φαίνονται οι αρμοί ανάμεσα στις σπουδές, στην εργασία και στη λογοτεχνική πλευρά μου: λογοτεχνία, γλώσσα, γραφή. Το κέντρο όλων είναι η γλώσσα – η λογοτεχνία άλλωστε δεν είναι παρά μια μορφή γλωσσικής έκφρασης, και μάλιστα μέσω της γραφής.

Γράφετε κυρίως ποίηση αλλά και πεζογραφία. Θα συνεχίσετε να ισορροπείτε ανάμεσα στα δύο; Βλέπετε κάποιο να επικρατεί;

Επικρατούσε πάντα η ποίηση. Αλλά πάντα έγραφα και πεζά, έστω κι αν δεν τα δημοσίευα. Άλλωστε, και στα ποιήματά μου υπάρχουν συνθέσεις, που, με άλλο χειρισμό θα μπορούσαν να είναι σύντομα διηγήματα. Φαίνεται πως συνυπάρχουν μέσα μου και το συνθετικό ποίημα, το διήγημα και η έννοια της μικρής φόρμας.

Αν είχατε σήμερα την πρόταση να γράψετε μια μονογραφία – παρουσίαση κάποιου προσώπου της λογοτεχνίας ή γενικότερα ποιο θα επιλέγατε;  

Νομίζω ότι αυτή τη στιγμή δεν θα μπορούσα να σκεφτώ καθόλου κάτι τέτοιο. Θέλω να διαθέτω ελεύθερα τον χρόνο μου σε ποικίλες μορφές δημιουργίας. Η ανάληψη μιας τέτοιας ευθύνης θα απαιτούσε εξαιρετική αφοσίωση, που δεν την επιθυμώ προς το παρόν.

Τι γράφετε τώρα;

Και ποίηση και διηγήματα. Αλλά γράφω και κριτικές για έργα που μου αρέσουν – είναι ένα κομμάτι που δεν θέλω να το αφήσω απ’ έξω.

Περί ανάγνωσης

Αγαπημένοι σας παλαιότεροι και σύγχρονοι συγγραφείς.

Εδώ είναι τα δύσκολα. Ποιους να πρωτο-αναφέρεις;!

Αγαπημένοι ποιητές: Καβάφης, Σεφέρης, Καρυωτάκης, ο Ρίτσος της Τέταρτης Διάστασης. Και ο Σαχτούρης.

Σύλβια Πλαθ και Σέιμους Χήνυ.

Πεζογραφία: Βιζυηνός, Παπαδιαμάντης, Τσίρκας, και στην Τριλογία – Ακυβέρνητες πολιτείες και στα Ημερολόγια της Τριλογίας και στον Πολιτικό Καβάφη. Ο Χατζής, με την απίστευτη ευαισθησία του. Και ο Ταχτσής με το Τρίτο στεφάνι.

Από τους νεότερους, φαίνεται από τις κριτικές μου ότι παρακολουθώ συστηματικά ορισμένα πρόσωπα, ενδεικτικά αναφέρω: τον Τίτο Πατρίκιο (με εκπλήσσει η φρεσκάδα των πρόσφατων συλλογών του, η φιλοσοφημένη θεώρηση της ζωής), τη Μαρία Κέντρου – Αγαθοπούλου, τον Θανάση Βαλτινό, τον Κώστα Μαυρουδή, τον Θανάση Μαρκόπουλο, την Ιωάννα Καρυστιάνη, τον Δημήτρη Μίγγα, τη Μαρία Κουγιουμτζή. Και δυο πολύ σπουδαίους συγγραφείς και φίλους, που έφυγαν τόσο πρόωρα: την Στέλλα Βογιατζόγλου και τον Τάσο Χατζητάτση.

Αγαπημένα σας παλαιότερα και σύγχρονα βιβλία.

Πολλά, σχετίζονται με συγγραφείς που προανέφερα (ή δεν προανέφερα). Αναφέρω και: την Οδύσσεια, του Ομήρου, ανυπέρβλητο πρότυπο και δεξαμενή έμπνευσης ανά τους αιώνες. Τον Οδυσσέα, του Τζέιμς Τζόις. Και από τα εφηβικά μου διαβάσματα: Ο γέρος και η θάλασσα, του Έρνεστ Χεμινγουέι, Τα σταφύλια της οργής, του Τζον Στάινμπεκ^. η Μεγάλη Χίμαιρα, του Μ. Καραγάτση.

Αγαπημένα σας διηγήματα.

Τα Αγαπημένα μου διηγήματα, των εκδόσεων «Πεχλιβανίδης». Όλοι οι τόμοι, που στην εφηβική μου ηλικία με εισήγαγαν στο έργο πεζογράφων τους οποίους στη συνέχεια αγάπησα και διάβασα εξαντλητικά. Ήταν μια πρώτη γεύση, ποιοτική, σε μια μεγάλη γκάμα θεμάτων και ύφους. Ήταν γιορτή η απόκτησή τους.

Σας έχει γοητεύσει κάποιος σύγχρονος νέος έλληνας λογοτέχνης;

Η Μαρία Κέντρου – Αγαθοπούλου και η Ζωή Σαμαρά: δημιουργούν με εκπληκτική διαύγεια, αλλά, παράλληλα με το ίδιο το έργο τους, εκπληκτική είναι και η επικοινωνία μαζί τους, η στάση τους στη ζωή. Μας δείχνουν έναν τρόπο ζωής, έναν τρόπο να μεγαλώνουμε. Μου φαίνεται πως εμείς, οι γυναίκες που είμαστε ήδη στη μέση ηλικία και δημιουργήσαμε στα νιάτα μας κάποιες αλλαγές στη στάση του φύλου μας, κοινωνικά, έχουμε ανάγκη από τέτοια πρότυπα, μας λείπουν.

Αγαπημένος ή/και ζηλευτός λογοτεχνικός χαρακτήρας.

Η γυναίκα στα μαύρα, από τη Σονάτα του Σεληνόφωτος του Γιάννη Ρίτσου.

Και η Αριάγνη, από το ομώνυμο βιβλίο της τριλογίας Ακυβέρνητες πολιτείες, του Στρατή Τσίρκα.

Αγαπημένο σας ελληνικό λογοτεχνικό περιοδικό, «ενεργό» ή μη; Κάποιες λέξεις για τον λόγο της προτίμησης;

Θεωρώ ότι τα περισσότερα λογοτεχνικά περιοδικά που υπάρχουν, στη Θεσσαλονίκη, στην Αθήνα και στην περιφέρεια είναι πολύ καλά ως εξαιρετικά. Συνεργάζομαι με τα περισσότερα από αυτά και μου δίνει χαρά η επικοινωνία με το αναγνωστικό κοινό τους.

Λυπούμαι για κάποια που σιώπησαν, να ονομάσω τη «Λέξη» και την «Πάροδο», αν και θεωρώ αυτή τη «σιωπή» παροδική, ελπίζοντας στην επανακυκλοφορία τους με την ίδια ή με διάδοχη μορφή.

Τι διαβάζετε αυτό τον καιρό;

Όσο πιο πολλούς μπορώ νέους ποιητές, και πεζογράφους. Θέλω να ανιχνεύσω τάσεις, κοινά στοιχεία και διαφορές, και σίγουρα θα γράψω για κάποιους από αυτούς.

Διαβάζετε λογοτεχνικές παρουσιάσεις και κριτικές; Έντυπες ή ηλεκτρονικές; Κάποια ιδιαίτερη προτίμηση στις μεν ή (και) στις δε;

Διαβάζω λογοτεχνικές κριτικές – πώς αλλιώς, αφού και εγώ γράφω – και έντυπες και ηλεκτρονικές, με κριτήριο την ποιότητά τους και όχι το μέσον στο οποίο φιλοξενούνται. Μου αρέσει να ανακαλύπτω νέα ονόματα= όχι γνωστά (προς το παρόν) που σκύβουν με πολλή αγάπη και ενάργεια πάνω στο έργο συγγραφέων.

Θα μας γράψετε κάποια ανάγνωση σε αστικό ή υπεραστικό μεταφορικό μέσο που θυμάστε ιδιαίτερα;  [μέσο – διαδρομή – βιβλίο – λόγος μνήμης]

Στην πτήση για Βερολίνο. Έχω μαζί μου ένα βιβλίο που μου ζήτησε ο γιος μου για την έρευνά του, το Η κατοχή και η αντίσταση στον ελληνικό κινηματογράφο 1945-1966, του Γιώργου Ανδρίτσου. Δεν είναι λογοτεχνικό βιβλίο, αλλά με τις αναφορές στις ταινίες, πολλές από τις οποίες είχα δει σε διάφορες χρονικές στιγμές, μου έφερνε πίσω μνήμες της εφηβείας, πολιτικές καταστάσεις («χαμένη άνοιξη», δικτατορία, μεταπολίτευση), συναφή λογοτεχνικά διαβάσματα, αλλά και θέματα που πέρασαν στη δική μου γραφή, ποιητικά και πεζογραφική. Δεν κατάλαβα πότε τελείωσε το έτσι κι αλλιώς σύντομο ταξίδι. Απολαυστικός ο καφές συνόδευε την ανάγνωση και το flashback της μνήμης. Κατέβηκα με δύο βαλίτσες: την κανονική και κείνη που μου είχε χαρίσει η ανάγνωση.

Περί αδιακρισίας

Παρακολουθείτε σύγχρονο κινηματογράφο ή θέατρο; Σας γοήτευσε ή σας ενέπνευσε κάποιος σκηνοθέτης, ταινία, θεατρική σκηνή;

Οι παραστάσεις της Πειραματικής σκηνής της Τέχνης, που για 25 χρόνια στεγαζόταν στο θέατρο Αμαλία. Τα τελευταία δύο χρόνια, η Πειραματική σκηνή, χωρίς τον δικό της χώρο (για οικονομικούς λόγους!), εξακολουθεί να δίνει εξαιρετικές παραστάσεις σε χώρους που τη φιλοξενούν.

Η παράσταση Κοινή αλήθεια του Μικρού Θεάτρου, με τους διασκευασμένους-δραματοποιημένους μονολόγους από τη συλλογή Κυρία Κατάκη, της Ιωάννας Καρυστιάνη.

Οι εμπειρίες σας από το διαδικτυώνεσθαι;

Γενικά για τη χρήση του διαδικτύου, θα πω τα κοινότοπα για άμεση και ευρεία ενημέρωση και πληροφόρηση.

Ειδικότερα για το facebook, στο οποίο δεν έχω παρά ελάχιστους μήνες θητείας, μπορώ να μιλήσω για την εξαιρετική εμπειρία να «συναντάς» ανθρώπους που είχες πολλά χρόνια να επικοινωνήσεις μαζί τους, δεν γνώριζες πλέον τίποτα γι’ αυτούς και, πιθανότατα, δεν θα τους ξαναέβρισκες ποτέ, ας πούμε κάποιες/οιους μαθήτριές/θητές μου. Επίσης, την εμπειρία να γνωρίζεις ενδιαφέροντες ανθρώπους που άκουγες γι’ αυτούς αλλά δεν είχες την ευκαιρία της επικοινωνίας, αλλά και ανθρώπους που σου ήταν εντελώς άγνωστοι. Από εκεί και πέρα εναπόκειται στη δική σου βούληση να αξιοποιήσεις την ευκαιρία της επικοινωνίας.

Τα υπόλοιπα αρνητικά της πόζας, της υποκρισίας, της υπερ – προβολής υπάρχουν. Προς το παρόν, μέσα μου υπερτερεί το θετικό κομμάτι, αργότερα θα δω, αν αλλάξουν οι ισορροπίες.

Αν κάποιος σας χάριζε την αιώνια νιότη με αντίτιμο την απώλεια της συγγραφικής ή αναγνωστικής σας ιδιότητας, θα δεχόσασταν τη συναλλαγή;

Μα, αιώνια νιότη είναι η φρεσκάδα της γραφής, και της ανάγνωσης!

Κάποια ερώτηση που θα θέλατε να σας κάνουμε μα σας απογοητεύσαμε; Απαντήστε την!

Αρκετά για αυτή τη φορά, δεν νομίζετε;

Για να έχουμε να ξαναπούμε και με επόμενη ευκαιρία!

Σας ευχαριστώ πολύ.

Στις εικόνες: Μίλτος Σαχτούρης, Κώστας Καρυωτάκης, Seamus Heany, Sylvia Plath, Κωνσταντίνος Καβάφης, Πειραματική Σκηνή της Τέχνης [από την Φιλονικία του Μαριβώ] και η συγγραφέας με την Μαρία Κέντρου – Αγαθοπούλου.