… ως πολιτισμός, ως κουλτούρα, το Ισλάμ θεμελίωσε την κοσμοθεωρία του σε δυο στοιχεία, σε δύο στύλους: αφενός στη μουσουλμανική θρησκεία και αφετέρου στην ελληνική φιλοσοφία. Εντέλει, αυτό που δείχνει το όνομά μου είναι ότι ο Άλλος αποτελεί ουσιώδες μέρος του Εαυτού μου. Ο Άλλος κι Εγώ είμαστε Ένα. Στο ταξίδι προς τον εαυτό μου, πρέπει να περάσω από τον Άλλο. Ο Άλλος δεν είναι απλός ένας συνομιλητής σε έναν εξωτερικό διάλογο, είναι κάτι πολύ πιο βαθύ, είναι ένα συστατικό στοιχείο του Εγώ μου. [σ. 3]
Οι πρώτες σελίδες του περιοδικού έχουν πια καθιερώσει μερικές από τις πιο ενδιαφέρουσες συζητήσεις που έχουμε διαβάσει τους τελευταίους μήνες. Ενδεικτικά αναφέρω (από τα τεύχη που δεν πρόλαβα να παρουσιάσω εδώ) τις αποκλειστικές συνεντεύξεις με το Υβ Μπονφουά (τ. 5), τον Αλαίν Μπαντιού (τ. 6) και τον Μισέλ Ντεγκύ (τ. 8). Αυτή τη φορά απολαμβάνουμε τον χειμαρρώδη λόγο του Σύρου ποιητή Άδωνι [Ali Ahmed Saod Esber], μιας από τις σημαντικότερες φωνές της σύγχρονης αραβικής ποίησης που, όπως φαίνεται ήδη από το λογοτεχνικό του όνομα, προσπαθεί να επαναβιώσει το προϊσλαμικό παρελθόν την χώρας του, δηλαδή τους αρχαίους μεσογειακούς πολιτισμούς, όπως ο φοινικικός, κυρίως στη γόνιμη αλληλεπίδρασή του με τον ελληνικό.
Όπως γράφει ο συνομιλητής του Διονύσης Σκλήρης, ο ιδιότυπος αραβικός μοντερνισμός του εμπνέεται από ον παραδοσιακό μυστικισμό, τον οποίο βλέπει όχι ως ένα μέρος του Ισλάμ αλλά κυρίως ως μια αντιεξουσιαστική πνευματική επανάσταση ενάντια στους επίσημους θεσμούς της θρησκείας, οι οποίο βασίζονται στην αντίληψη ενός απολύτως υπερβατικού Θεού. Η μυστικιστική αντίληψη, αντιθέτως, ανακαλύπτει τη μυστική παρουσία του θεού μέσα στο κάθα ον και ανιχνεύει τις ενσαρκώσεις του. Ο σούφι μυστικισμός συνδυάζεται στη σκέψη του με προτεραιότητες της σύγχρονης υπαρξιστικής σκέψης.
Δεν πρέπει να αντιλαμβανόμαστε τον σουφιστικό μυστικισμό εντός του αραβικού πολιτισμού ως ένα στοιχείο της θρησκείας. Μάλλον επρόκειτο αντιθέτως για μια επανάσταση ενάντια στο επίσημο Ισλάμ. Ο μυστικισμός είναι κατ’ αρχήν αντιθρησκευτικός και αντιθεσμικός. Στον μυστικισμό ο Θεός είναι εμμενής […] και η ταυτότητα είναι μια διηνεκής δημιουργία…[σ. 4]
Στις τελευταίες δεκαετίες η πολιτική στράτευση του Άδωνι κατευθύνεται στην καταγγελία των δικτατορικών καθεστώτων και στον τονισμό της ανάγκης να ελευθερωθεί η γυναίκα στον ισλαμικό κόσμο, καθώς και στην ανάδειξη μια αραβικής ιδιοπροσωπίας που δεν ταυτίζεται ούτε με αυταρχικά πολιτεύματα ούτε με τα δυτικά οριενταλιστικά πρότυπα. Στην ποίησή του σημαντικό ρόλο παίζει το θέμα της μητρότητας της γης και της θηλυκότητας ή και της ενεργούς «θηλυκοποίησης» του κόσμου. Έτσι αναπόφευκτα ο ποιητής προβληματίζεται και όσον αφορά την Αραβική Άνοιξη, για την οποία έβγαλε και το βιβλίο Αραβικές Ανοίξεις: Θρησκεία και Επανάσταση, που διακαώς ελπίζω να μεταφραστεί στη γλώσσα μας. Εκεί αναρωτιέται τι σημαίνει η επανάσταση μέσα σε μια κοινωνία που θεμελιώνεται στη θρησκεία και είναι βέβαιος πως σε καμία κοινωνία δεν μπορεί να υπάρξει πραγματική επανάσταση, αν δεν διαχωριστεί η θρησκεία από το κράτος και αν δεν αποκτήσει η γυναίκα τα ανθρώπινα δικαιώματά της.
Το πρωταρχικό μυστικό για να γράψεις δεν είναι κανένα μυστικό: συνίσταται στο να έχεις πολλά μυστικά και την ικανότητα να τα αποκαλύπτεις γράφει ο Χάϊμε Χαραμίγιο Εσκομπάρ, ο σημαντικότερος εν ζωή ποιητής της Κολομβίας και μια από τις μεγάλες ποιητικές φυσιογνωμίες της αμερικανικής ηπείρου. Η παρουσίαση του στο τεύχος αποτελεί μια ιδανική εισαγωγή στο έργο του: συνομιλία με τον Κώστα Βραχνό, ποίηση και κείμενα, σε μετάφραση του συνομιλητή του. Το τεύχος περιλαμβάνει ακόμα κάποια κομμάτια από τα Ημερολόγια του Φερνάντο Πεσσόα [1907 – 1914], συνέντευξη της Μάργκαρετ Άτγουντ στην Ούρσουλα Φωσκόλου που μετέφρασε από τα ισπανικά και τα αποσπάσματα του Πεσσόα, επτά επιστολές του Καζαντζάκη στον Börje Anders Olof Knös, ένθερμο Σουηδό φιλέλληνα και υπερασπιστή της νεοελληνικής λογοτεχνίας (εισ.- επιμ.- σχόλια Νίκος Μαθιουδάκης), και σκέψεις του Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλου με αφορμή έναν στίχο του Κλωντέλ, σκέψεις που διασχίζουν τον Δρόμο του Σταυρού του Κλωντελ, τον Βίο του Χριστού του Φάρραρ και το εισαγωγικό σημείωμα εκείνου που μετέφρασε τον Βίο του Ιησού του Ερνέστο Ρενάν.
Το τεύχος, κοσμημένο με σχέδια και εξώφυλλο του Χρόνη Μπότσογλου, περιλαμβάνει ακόμα πεζά των Εβγένι Ποπόφ (από μια Ανθολογία Αντισυμβατικής ρωσικής πεζογραφίας το τέλους του 20ού αι.), Σωτήρη Δημητρίου, Δημήτρη Γ. Ραπτάκη κ.ά,, δοκίμια του Κωνσταντίνου Λερούνη [Ο Έλιοτ, η εκκλησιαστική γραμματολογία και η αναζήτηση της γενεαλογικής μορφής του συντηρητικού στοχασμού], Κώστας Στεργιόπουλου κ.ά., προδημοσιεύσεις από βιβλία των Γιάννη Κιουρτσάκη και Δημήτρη Νόλλα και όπως πάντα πολλά ποιήματα. Στις τελευταίες σελίδες ο Γιώργος Κεντρωτής αναρωτιέται αν διδάσκεται η μετάφραση, ο Μαριάνος Καράσης αρχίζει μια έρευνα για τις ουτοπίες της αρχαιότητας, η Τιτίκα Δημητρούλια γράφει τις σκέψεις της για την κριτική λογοτεχνίας, με αναφορές στην σκέψη των Μπαρτ, Αντόρνο, Μπλανσό και Μπένγιαμιν κ.ά. Δημοσιεύεται, τέλος, το δεύτερο μέρος του έξοχου κειμένου του θεωρητικού της λογοτεχνίας, φιλοσόφου και δοκιμιογράφου Μιχαήλ Επστέιν (βλ. προηγούμενο τεύχος). Αντιγράφω από το υπ’ αρ. 55 κείμενο, περί Ποπ θρησκείας και θεοκρατίας:
…τώρα τοποθετούν ιερείς στα συμβούλια των δικαίων και των ασεβών, των δημοκρατών και των μελών των μαύρων εκαντονταρχιών, των βιομηχάνων και των μαυραγοριτών. Έτσι, χωρίς Θεό δεν θα επιτρέπεται ούτε να υποκλίνεσαι ούτε να αναστενάζεις ούτε να εξαπατάς ούτε να νηστεύεις ούτε να φονεύεις. Εμφανίζεται το είδος της ποπ θρησκείας – μια θρησκεία για τις ανάγκες της μάζας, η θρησκεία ως μέσο ιδεολογικής πίεσης στην κοινωνία και εξαγωγής εμπορικού κέρδους. Παρατηρώντας τη θρησκευτική αναγέννηση της αθεϊστικής κοινωνίας, αναρωτιόμαστε: δεν οδηγεί άραγε στην αντικατάσταση της ειλικρινούς αθεΐας με μια πανούργα ευσέβεια, η οποία δεν υπάρχει πια λόγος να σπαταλά δυνάμεις στον αγώνα εναντίον της πίστης αφού πολύ ευκολότερα και επικερδέστερα την αντικαθιστά; [σ. 104]
Στις εικόνες: Adonis, τέχνη των σούφι μυστικιστών Ερωτικό του Χρόνη Μπότσογλου, Jaramillo Esbobar.
Πανδοχείο 