Πανδοχείο

[Επιμ. Susan Rubin Suleiman]

Το γυναικείο σώμα καταλαμβάνει κεντρική θέση στο φαντασιακό του δυτικού πολιτισμού και η αναπαράστασή του έχει αποτελέσει μείζον ζητούμενο στην λογοτεχνία, την μυθολογία, την φιλοσοφία, την τέχνη, την επιστήμη, την θρησκεία. Ο τόμος περιλαμβάνει ακριβώς ποικίλες δοκιμιακές οπτικές διαφορετικών επιστημονικών και πνευματικών έργων πάνω σε μια ευρεία γκάμα θεμάτων σχετικών με την απεικόνιση του θηλυκού σώματος.

Τα σωμογράμματα της Gertude Stein αποτελούν το αντικείμενο ενός από τα πλέον ενδιαφέροντα κείμενα του τόμου [Catharine R. Stimpson]. Η Stein υπήρξε μια κατεξοχήν μοντερνίστρια συγγραφέας και οι πειραματισμοί της με τις μορφές τέχνης ήταν εξίσου, αν όχι περισσότερο, ριζοσπαστικοί με των άλλων μοντερνιστών συγγραφέων. Στα πορτραίτα της, ιδίως από τον Man Ray, βρίσκεται πέρα από την συνηθισμένη σεξουαλικότητα, άρα και πέρα από την ανάγκη για σεξουαλικό έλεγχο. Αδιάφορη για της «θηλυκές» νόρμες ντυσίματος, στιλ και δράσης, συμπεριφερόταν με τρόπο ώστε αυτή η ανοίκεια κατάσταση να είναι αυθεντική και σωστή μαζί – ακριβώς όπως και η γραφή της. Ούσα ευτραφής, αφομοίωσε αντιφατικές νοοτροπίες σε ό,τι αφορά το γυναικείο σώμα, θεωρητικοποιώντας το πάχος της και θεωρώντας το σώμα της μια μεγάλη μηχανή που μετέφερε κατ’ απαίτηση της πληθωρικής της φύσης.

Η απεικόνιση του πάχους της υπήρξε και ένας έξυπνος ελιγμός που παρεξέκλινε από την ανάγκη να καταγραφεί δημοσίως ο λεσβιασμός της, για τον οποίο κανείς δε μιλούσε ανοιχτά ως και μετά τον θάνατό της, το 1946. Η ευτυχία που βίωνε με την Alice Toklas διέλυσε τις ενοχές και το στίγμα της ομοφυλοφιλίας, ενισχύοντας με θυελλώδη τρόπο την συγγραφική της αυτοπεποίθηση. Η Stein καθιέρωσε μια ιδιωτική σεξουαλική γλώσσα με μια σειρά σωμογραμμάτων διόλου ενστικτωδών ή αναπαραστατικών, συγχωνεύοντας το σώμα στην ίδια τη γραφή, επιχειρώντας την λεκτική αναπαράσταση του σώματος ως τόπου ηδονής, ενίοτε καταφεύγοντας στην ίδια τη φύση για να συμβολοποιήσει την γυναικεία σεξουαλικότητα. Η απόρριψη της καταπιεστικής πατριαρχικης γλώσσας την οδήγησε στην δημιουργία μιας δικής της αντι-γλώσας, που μέσα από το παιχνίδι του σημαίνοντος επανακτούσε το ίδιο το σώμα.

Υπό τον εύγλωττο τίτλο Σιωπές που μιλούν: Αυτοκτονίες γυναικών, η Margaret Higonnet συστηματοποιεί τις ερμηνείες της αυτοκτονίας ως σήματος, ως στοιχείου στην περίοδο του ανεπτυγμένου καπιταλισμού, ως στοιχείου μιας κατακερματισμένης ταυτότητας αλλά και ως αντικείμενο της ανδρικής άποψης. Αυτός ο εναγκαλισμός του θανάτου, αυτή η πράξη υπογραφής αυτοαποκλεισμού, φαίνεται σε πολλούς ένας γυναικείος καταστροφικός ναρκισσισμός ή μια εκδήλωση επιθυμίας χειραγώγησης της ζωής των επιζώντων. Πολλές αυτοκτονίες συνοδεύονται από ερμηνευτικά κείμενα: η γλώσσα γίνεται δράση, ενώ η δράση απαιτεί τη γλώσσα. Μόνο που στην πραγματικότητα, η συχνότητα αυτοκτονίας των γυναικών ανέρχεται περίπου στο μισό από εκείνη των ανδρών! Ακόμα και σε χώρες όπου η γυναικεία αυτοκτονία αποτελεί παράδοση, φαίνεται πως το φύλο των γυναικών τις προστατεύει.

Η παραδοσιακή αντίληψη περί του ασθενούς χαρακτήρα των γυναικών συνέβαλε στο να εξομοιωθεί η αυτοκτονία των γυναικών με το φαινόμενο της διανοητικής κατάρρευσης, ενώ κατά τον 19^ο αιώνα «αποπροσανατολίζεται» προς την κατεύθυνση του έρωτα, της παθητικής εκχώρησης του εαυτού και της ασθένειας. Έτσι ο έρωτας γίνεται αντιληπτός όχι μόνο ως απώλεια του εαυτού αλλά και ως παράδοση σε μια ασθένεια, στην οποία η γυναίκα είναι ιδιαίτερα επιρρεπής. Αλλά οι μεγάλες λογοτεχνικές αυτοκτονίες της Έμα Μποβαρί και της Άννα Καρένια υποδηλώνουν κυρίως την κοινωνική αποσύνθεση και την θυματοποίηση της γυναίκας και όχι κάποια ηρωική αυτοθυσία. Σε σχέση με την κατάρρευση της αίσθησης της ταυτότητας, οι σύγχρονοι ψυχολόγοι θεωρούν ότι οι γυναίκες διαπράττουν το απονενοημένο διάβημα λιγότερο συχνά από τους άνδρες επειδή τα όρια του εγώ τους είναι πιο αδύναμα ή πιο ρευστά.

Στις μυθιστορηματικές αναπαραστάσεις των γυναικών πολύ συχνά η αυτοκτονική κατάρρευση έχει σχέση με τις σεξουαλικές και τις ερωτικές τους σχέσεις, όπως οι μύθοι για την γυναικεία αυτοκτονία εστιάζουν στην ερωτική απογοήτευση και την αγνότητα. Αντιγόνη, Κλεοπάτρα, Αρρία και Charlotte Corday, η Πορκία του Βρούτου, η Διδώ του Αινεία, η Μαριάννα του Tennyson, η βιασμένη Λουκρητία, η Έντα Γκάμπλερ και η Δεσποινίς Τζούλι, κάθε μια με την δική της μοναδική περίπτωση καταθέτει και μια προσωπική απάντηση πάνω στα μείζονα ερωτήματα.

Την περίπτωση της Γεωργίας Σάνδη σε σχέση με τον γυναικείο φετιχισμό ερευνά η Naomi Schor, που έχει εξειδικευτεί στην «εξέταση τρόπων ανάγνωσης που θα μπορούσαν να προκύψουν από αναπαραστάσεις του γυναικείου σώματος». Η αναπαράσταση του σώματος στα έργα της Σάνδη είναι εντυπωσιακή και διαψεύδει περίτρανα τον φροϋδικό ισχυρισμό ότι ο φετιχισμός είναι η κατεξοχήν ανδρική διαστροφή, όπως και τα διδάγματα της παραδοσιακής ψυχαναλυτικής βιβλιογραφίας ότι δεν υπάρχουν γυναίκες φετιχίστριες. Η ερωτική φόρτιση του τραύματος, η γυναίκα – δανδής, η υιοθέτηση του ανδρικού ρούχου, η ανταλλαγή γυναικείων ταυτοτήτων, ο αναδιπλασιασμός των γυναικείων ρόλων, όλα εξετάζονται πάνω στην προβληματική της αμφιφυλοκειμενικότητας [bisextuality] και μας ωθούν σε μια εντελώς νέα ανάγνωση της Σάνδη.

Η έκδοση περιλαμβάνει μια εκτενή εισαγωγή της Εύη Βογιατζάκη, με αντικείμενο μια γενικότερη κριτική θεώρηση των σπουδών για το φύλο. Οι υπόλοιπες μελέτες ανά ενότητες: Έρως: Susan Rubin Suleiman – (Επαν)εγγράφοντας το σώμα: Η πολιτική και η ποιητική του γυναικείου ερωτισμού, Thomas G. Pavel, Το εγκώμιο της ακοής (τα σχόλια του Gloss). Θάνατος: Eva Cantarella – Παρθένοι στην αιώρα: Μύθος, τελετουργία και η θέση της γυναίκας στην αρχαία Ελλάδα, Alice Jardine – Θανατικές καταδίκες: Συγγραφικά ζεύγη και ιδεολογία. Μητέρες: Julia Kristeva – Stabat Mater, Nancy Huston, Η μήτρα του πολέμου: Μητέρες και ήρωες. Ασθένεια: Ellen L. Bassuk – Η θεραπεία της ανάπαυσης: Επανάληψη ή επίλυση των συγκρούσεων των βικτοριανών γυναικών;, Mary Ann Doane -Το κλινικό μάτι: Ο ιατρικός λόγος στα γυναικεία φιλμ της δεκαετίας του 1940, Noelle Caskey – Ερμηνεύοντας τη νευρική ανορεξία.

Στην ενότητα Εικόνες: Margaret R. Miles – Ο γυμνός μαστός της Παρθένου: Το γυναικείο γυμνό και η θρησκευτική του σημασία στον πρώιμο αναγεννησιακό πολιτισμό της Τοσκάνης, Nancy J. Vickers – Η εραλδική στο πρόσωπο της Λουκρητίας, Carol M. Armstrong –  Ο Edgar Degas και η αναπαράσταση του γυναικείου σώματος, Janet Bergstrom – Το δίλημμα της σεξουαλικής ταυτότητας στις ταινίες του F. W. Murnau, Mary Ann Caws – Φωτογραφημένες και ζωγραφισμένες κυρίες: Η ενσωμάτωση της γυναίκας στην τέχνη του υπερρεαλισμού, Alicia Borinsky, Jean Rhys – Οι στάσεις μιας προσκεκλημένης γυναίκας. Και στα Διάφορα: Christine Brooke Rose – Η γυναίκα ως σημειωτικό αντικείμενο, Mieke Bal – Σεξουαλικότητα, αμαρτία και θλίψη: Η εμφάνιση του γυναικείου χαρακτήρα (μια ανάγνωση της Γένεσης 1-3), Monique Canto – Γυναικείο σώμα και πολιτική: Στοχασμοί πάνω στον Πλάτωνα, Nancy K. Miller – Ξαναδιαβάζοντας ως γυναίκα: Το σώμα στην πράξη, Charles Bernheimer – Huysmans: Γράφοντας εναντίον της (γυναικείας) φύσης.

Εκδ. Σαββάλας, 2008, μτφ. – εισαγωγή – ερμηνευτικά σχόλια: Εύη Βογιατζάκη, με τετρασέλιδο με τα βιογραφικά των συντελεστών του τόμου και εκτενές φωτογραφικό υλικό, σελ. 641 [The Female Body in Western Culture. Contemporary perspectives, 1985].