Πανδοχείο

Αυτοψίες σε χάρτινα εγκλήματα

Το 1983 εκδόθηκε στην Γαλλία μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συλλογή δοκιμίων πάνω στο αστυνομικό μυθιστόρημα. Εκτός από την αυτονόητη ποικιλία των θεμάτων και των ειδικότερων οπτικών, το βιβλίο είχε την ιδιαιτερότητα της συνάθροισης ετερόκλητων συγγραφέων, οι οποίοι μάλιστα καλύπτουν μια εκτεταμένη χρονική περίοδο. Επιπρόσθετα, σε αντίθεση με ό,τι θα περίμενε κανείς, παρουσιάζει όχι μόνο τις θερμές υποστηρικτικές και υπερθεματίζουσες απόψεις αλλά και τις ακριβώς αντίθετες. Τα ονόματα είναι ενδεικτικά: G.K. Chesterton, W.H. Auden, , Mary McCarthy, Ernst Bloch, Jorge Luis Borges, Edmund Wilson, Somerset Maugham, Maxim Gorki, George Orwell, Marshall McLuhan, Uri Eisenzweig, Raymond Chandler, Walter Benjamin.

Η συλλογή δεν θα μπορούσε να λείπει από την αστυνομική σειρά των εκδόσεων Άγρα που όχι μόνο προχώρησε στην ελληνική μετάφραση αλλά και πρόσθεσε κείμενα των Bertolt Brecht, Tzvetan Todorov, Siegfried Kracauer και από ένα δεύτερο κείμενο των Raymond Chandler και Walter Benjamin. Και το βιβλίο ήδη ζει την δεύτερή του έκδοση, είκοσι πέντε και παραπάνω χρόνια από την αρχική. Είναι αυτονόητο πως πολλά κείμενα δεν περιορίζονται στον ούτως ή άλλως ευρύ ορίζοντα του είδους αλλά και επεκτείνονται σε γενικότερους προβληματισμούς πάνω στην σύγχρονη δυτική λογοτεχνία, αποτελώντας πολύτιμες συμβολές πάνω στην λογοτεχνική θεωρία αλλά και την λογοτεχνική κριτική.

Ξεκίνησα την ανάγνωση από τις υπογραφές που μου προκάλεσαν την μεγαλύτερη περιέργεια. Τι θα μπορούσε άραγε να γράφει ο George Orwell στο κείμενό του Ο Ραλφ και η Μις Μπλάντις που πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό Horizon του 1944 και συμπεριελήφθηκε αργότερα σε κριτικές και δοκιμιακές συλλογές του; Τα βιβλία του Ραλφς γράφτηκαν από τον E.W. Hornung (γαμπρό του Arthur Conan Doyle) ο οποίος συγκέντρωνε την προσοχή του όχι στον αστυνομικό αλλά στον εγκληματία, του οποίου μάλιστα συχνά έπαιρνε και το μέρος. Ο ηθικός κώδικας των περισσοτέρων μας, γράφει ο Όργουελ, παραμένει τόσο κοντά στον ηθικό κώδικα του Ραλφς, ώστε να αντιλαμβανόμαστε τη θέση του ως ιδιαίτερα ειρωνική. Ο Ραλφς, ακόμα, είναι καλός σε όλα τα παιχνίδια, η εκλογή όμως του κρίκετ ως ειδικότητάς του αποτελεί ιδιαίτερο στοιχείο που εκφράζει ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα του εγγλέζικου χαρακτήρα, την τάση εκείνη που τρέφει μεγαλύτερη εκτίμηση στη «φόρμα» ή το «στυλ» παρά στην επιτυχία. Σε κάθε περίπτωση, ο Orwell καταδικάζει τα μαύρα αστυνομικά μυθιστορήματα και διακηρύσσει τη νοσταλγία του για τους τζέντλεμεν διαρρήκτες του παρελθόντος.

Ο W.H. Auden είναι εξομολογητικός ήδη από τον υπότιτλο της δικής του συμβολής Το Ένοχο Πρεσβυτέριο. Παρατηρήσεις για το αστυνομικό μυθιστόρημα από έναν εθισμένο. Ο ποιητές εξομολογείται ευθέως τον εθισμό του από το είδος, συντάσσει ένα σύντομο διάγραμμα της διαλεκτικής Αθωότητας – Ενοχής και του δίπολου Συγκάλυψη και Αποκάλυψη και διατυπώνει ενδιαφέρουσες συγκρίσεις. Αν στην ελληνική τραγωδία το κοινό γνωρίζει την αλήθεια, ενώ οι ηθοποιοί την ανακαλύπτουν αργότερα ή την μαθαίνουν για να ξεπεράσουν το μοιραίο και στην μοντέρνα, δηλαδή την ελισαβετιανή τραγωδία το κοινό γνωρίζει όσα και οι ηθοποιοί, στο αστυνομικό μυθιστόρημα το κοινό δεν γνωρίζει την αλήθεια. Ελληνική τραγωδία όμως και αστυνομικό μυθιστόρημα έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό, κατά το οποίο διαφέρουν από τν μοντέρνα τραγωδία: οι χαρακτήρες δεν αλλάζουν στη διάρκεια των ενεργειών τους ή λόγω αυτών – στην πρώτη επειδή οι ενέργειες είναι προκαθορισμένες από τη μοίρα, στο δεύτερο επειδή το αναπότρεπτο γεγονός έχει ήδη συμβεί.

Στο κεφάλαιο των φιλοσόφων ο Ernst Boch διακρίνει πως εδώ πλέον διαφυλάσσονται σημασίες που έχουν χαθεί στο μικροαστικό μυθιστόρημα ενώ ο Walter Benjamin γράφει για την ανάγνωση αστυνομικών μυθιστορημάτων Ταξιδεύοντας, ξεκινώντας από την διαδεδομένη προτίμηση των ταξιδιωτών να αγοράσουν ό,τι τους προσφέρεται την τελευταία στιγμή παρά να εμπιστευτούν τους τυχόν διαθέσιμους τόμους της βιβλιοθήκης τους. Στο σύντομο απολαυστικό του κείμενο διατυπώνονται οι προσφορές της ανάγνωσης στον ταξιδιώτη αλλά και όσα εκείνος χάνει εξαιτίας της!

Στο ίδιο κεφάλαιο περιλαμβάνεται η εισαγωγή του Siegfried Kracauer στο έργο του Το αστυνομικό μυθιστόρημα: φιλοσοφική πραγματεία και με τον τρόπο αυτό έχουμε δυο…εισαγωγές στο είδος, εφόσον ο Uri Eisenzweig ανοίγει τον τόμο με την δική του εκτενή χρονολογική και θεωρητική εισαγωγή. Τέσσερα κείμενα του G.K. Chesterton είναι αρκετά για να συγκροτήσουν αυτόνομο κεφάλαιο περί συνηγορίας του είδους. Ο συγγραφέας υπερασπίζεται τις αστυνομικές ιστορίες, συλλογίζεται πάνω στα μυθιστορήματα αγωνίας και δράσης και μας γράφει πώς να γράψουμε μια αστυνομική ιστορία. Ο Somerset Maugham απερίφραστα το προτιμά έναντι του αποκαλούμενου σοβαρού μυθιστορήματος και ο Raymond Chandler εκφράζει την ανεπιφύλακτη ψήφο του για hardboiled (σκληρό ανάγνωσμα) απέναντι στο κλασικό αφήγημα – αίνιγμα. Από το ειρωνικό, απαξιωτικό βλέμμα του Bertolt Brecht μέχρι την προβοκατόρικη σκέψη του Edmund Wilson και από την διαγώνια, κοφτερή ματιά της Mary McCarthy μέχρι τις περίφημες πια σελίδες του Jorge Luis Borges για το είδος και ιδιαίτερα για τον αγαπημένο του Edgar Alan Poe, ο τόμος είναι αποτελεί σωστή δοκιμιακή δικογραφία. Σε τούτη την ογκώδη δικογραφία εγκλημάτων που έγιναν στα χαρτιά, φαίνεται πως οι λογοτέχνες τα διαλευκάνουν καλύτερα από τους δικαστές.

Τέλος, μια ιδιαίτερη περίπτωση εκδοτικής εκδοχής αστυνομικής λογοτεχνίας παρουσιάζει, ανάμεσα στις τυπολογικές του αναλύσεις ο Tzvetan Todorov. Ένας εκδοτικός οίκος είχε εκδώσει αληθινούς φακέλους δικογραφιών που περιελάμβαναν φανταστικές εκθέσεις της αστυνομίας, ανακρίσεις, φωτογραφίες, δακτυλικά αποτυπώματα, ακόμα και μπούκλες μαλλιών· αυτά τα «αυθεντικά» τεκμήρια θα έπρεπε να οδηγήσουν τον αναγνώστη στην ανακάλυψη του ενόχου, ενώ σε περίπτωση αποτυχίας του ένας κλειστός φάκελος, κολλημένος στην τελευταία σελίδα, έδινε την λύση του παιγνιδιού, για παράδειγμα, τη δικαστική απόφαση! Με όλες αυτές τις σύγχρονες πολυδιαδεδομένες τηλεοπτικές σειρές όπου η διαλεύκανση του εγκλήματος διαρκεί μια ώρα χάρη σε όλα αυτά τα στοιχεία, δεν το θεωρώ και απίθανο αυτή να είναι η ύστατη εξέλιξη της αστυνομικής λογοτεχνίας!

Εκδ. Άγρα, 2009, μτφ. Βαγγέλης Μπιτσώρης, Ανδρέας Αποστολίδης, Λήδα Παλλαντίου, Παναγιώτης Ευαγγελίδης, Αχιλλέας Κυριακίδης, σελ. 414 [Autopsies du roman policier, 1983].

Στις εικόνες: W.H. Auden, Ernst Bloch, G.K. Chesterton, Somerset Maugham.

Σύντομα και στο mic.gr [Βιβλιοπανδοχείο, 148].