Πανδοχείο

Ω, ο έρωτας δεν είναι τίποτα, αν δεν είναι τρέλα, κάτι παράλογο, απαγορευμένο, και μια περιπέτεια στο κακό. Διαφορετικά είναι ευχάριστη κοινοτοπία, καλή για να κάνει κανείς ειρηνικά τραγουδάκια στις πεδιάδες. [Το Μαγικό Βουνό]

Εξήντα χρόνια μετά τον θάνατο του Τόμας Μαν, το Δέντρο αφιερώνει ένα τεύχος στον συγγραφέα που, όπως γράφεται στον πρόλογο, έχει καταργήσει πια στην πράξη κάθε ένταξή του σε συγκεκριμένο θεωρητικό πλαίσιο. Ο Μαν πάντα θα μεγαλουργεί στο μεταίχμιο μεταξύ πρωτοπορίας και παράδοσης, στην παραλαβή των σημαντικότερων προτάσεων του 19^ου αιώνα και στην προώθησή τους στον επόμενο αιώνα, όπου διυλίζοντάς τις μέσα από ένα εντελώς προσωπικό ιδίωμα.

«Δεν είμαι παρατηρητής αλλά ενός εκπρόσωπος», έγραφε ο Τόμας Μαν το 1937 και μας το θυμίζει ο Κλαούντιο Μάγκρις στο κείμενό του Τόμας Μαν, δαιμονικός εκπρόσωπος του ανθρωπισμού. Από παιδί ακόμη, σαν ήρωας του Γκέτε, γοητευμένος από τις μεταμφιέσεις και το θέατρο μαριονέτας, δηλαδή από το πλήρως συνειδητό και γεμάτο πάθος παιχνίδι μεταξύ της μαγείας και της πεζής πραγματικότητας, ο Μαν ζούσε σε έναν κόσμο – παράσταση, βιωμένο με βαθιά σοβαρότητα. Ο Μάγκρις εστιάζει σε ορισμένα έργα του, όπως οι Μπούντεμπρουκ, ένα παράδειγμα εξαίρετου ύφους, ένα έπος που συνελάμβανε το συνολικό και ενιαίο νόημα της ζωής και ο Φέλιξ Κρουλ, ένα από τα ωραιότερα βιβλία του συγγραφέα, που ανέδειξε πως η ειρωνεία και το παιχνίδι, στις παύσεις και τα διαστήματα μεταξύ άλυτων αντιθέσεων, μπορούσαν να αποσπάσουν από την ύπαρξη ώρες χαράς, ευτυχίας και αλήθειας.

Ποιος μπορεί να υποθέσει τι σκέπτεται ο Γκούσταβ φον Άσενμπαχ στον κινηματογραφικό Θάνατο στη Βενετία, όταν στο κουρείο δέχεται τις περιποιήσεις και τις ανανεωτικές παρεμβάσεις του φλύαρου ιταλού κομμωτή; αναρωτιέται ο Κώστας Μαυρουδής στο δικό του κείμενο, Ένας ευτελής περίγυρος. Το γνωρίζει μόνον ο αναγνώστης της νουβέλας, ενώ ο θεατής του βισκοντικού έργου το αγνοεί, αφού, κατά κανόνα, για την βουβή σκέψη των ηρώων και τους συλλογισμούς του αφηγητή, η εικόνα παραμένει ένας απρόθυμος μάρτυρας. Αυτή ακριβώς η πλευρά της συνομιλίας λογοτεχνίας και κινηματογράφου (ή το αδύνατό της) απασχολεί τον συγγραφέα, που ταξινομεί τις σχετικές επιλογές των σκηνοθετών απέναντι σε ανάλογες σελίδες.

Η πολύτιμη αυτή κιβωτός κειμένων περιλαμβάνει μια συνέντευξη του Τόμας Μαν: Ο Γουόλτ Γουίτμαν είναι ο Νίτσε της Αμερικής,  μια επιστολή του Μπέρτολτ Μπρεχτ στον Τόμας Μαν, μια συζήτηση του Κλ. Μάγκρις με τον Ρ. Ρίμεν (Από την ευγενή αρετή του Τόμας Μαν στη σύγχρονη κρίση), αλλά και στοιχεία από μια έκθεση (Ο Τόμας Μαν, Ο Μάριο και ο μάγος, ο Χίτλερ και η φασιστική Ιταλία) και αποσπάσματα από τέσσερα βιβλία του (Θάνατος στη Βενετία, Το μαγικό βουνό, Ο Μάριο και ο Μάγος, Δόκτορ Φάουστους). Ο Βασίλης Πρωτοπαπάς μας προσφέρει μια ιδανική, συνοπτική παρουσίαση  Για το Μαγικό βουνό, ο Νίκος Δήμου παρουσιάζει τον Τόμας Μαν ως ακτιβιστή της ειρήνης, ο Λευτέρης Αναγνώστου κοινωνεί την εμπειρία του Μεταφράζοντας τον Ιωσήφ του Τόμας Μαν, η Αναστασία Αντωνοπούλου παρουσιάζει όλες τις ταινίες που μετέφεραν έργα του συγγραφέα (Ο Τόμας Μαν στην οθόνη) αλλά και, σε άλλο κείμενο, βασικές θεματικές παραμέτρους στο πρώιμο έργο του Τόμας Μαν.

Και μόνο η παράθεση των υπόλοιπων τίτλων είναι ενδεικτική για τον πλούτο των καλυπτόμενων θεμάτων: Ναταλί Μπίλφελντ και Ντοροτέα Γκρούσνικ: Οι Μαν, μια οικογένεια συγγραφέων, Τζοβάνα Άλμπι: Τιμώντας μιαν επέτειο, Πιέτρο Τσιτάτι: Η Λίμπεκ σ’ ένα διαμέρισμα της Ρώμης, Αλέξανδρος Ίσαρης: Ο αρχάγγελος, Νίκος Σωτηριάδης: Τόνιο Κρέγκερ: προοίμιο αυτοβιογραφίας, Γιώργος Κόκκινος: Για τους Στοχασμούς ενός απολιτικού του Τόμας Μαν, Αλέξανδρος Κυπριώτης: Τόμας Μαν – Ο τελευταίος έρωτας, Αλεσάντρο Μελατσίνι: Τόμας Μαν, μια ιδιοφυΐα σε πόζα, Σιλβέστρο Λιβόλσι: Ο Τομας Μαν στην Ταορμίνα: αναζητώντας τον μύθο του Αχιλλέα, Βασίλης Πρωτοπαπάς: Η βιογραφία της ασθενούς μεγαλοφυΐας, Ίταλο Αλιγκιέρο Κιουζάνο: Μια νουβέλα και ένα σκάνδαλο, Κάρλος Φουέντες: Δείπνο στη Ζυρίχη.

Θα ήμασταν ευτυχείς και μόνο με τα παραπάνω, αλλά το τεύχος δεν εξαντλείται στον σπουδαίο Γερμανό συγγραφέα. Ακολουθεί ένα μικρό αφιέρωμα στον Δημήτρη Μαρωνίτη που περιλαμβάνει μια εξομολογητική και «απολογητική» συνέντευξη, κείμενα για το έργο του κι ένα απόσπασμα από την Μαύρη γαλήνη, αποσπάσματα από το ημερολόγιο της Καθριν Μάνσφιλντ, το χρονικό της αυτοκτονίας του Μαγιακόφσκι από την Σερένα Βιτάλε, μια άγνωστη συνέντευξη του Καρλ Μαρξ σε αμερικανό δημοσιογράφο στα τέλη του 19ου αιώνα, η ενδιαφέρουσα αλληλογραφία του Έλιοτ με έναν κριτικό της γενιάς του, το αφήγημα του Τρούμαν Καπότε που αφορά ένα ταξίδι στο Αιγαίο και τα μικρασιατικά παράλια (με γιοτ του Σταύρου Νιάρχου), μεταφρασμένη ποίηση των Ρούπερτ Μπρουκ και Γ.Μπ. Γέιτς και δυο έξοχα αφηγήματα του σκηνοθέτη Ερμάνο ‘Ολμι για τη συνάντησή του, μεταπολεμικά, με τον Ίταλο Καλβίνο. «Αποκαλυπτικά κείμενα για το πνεύμα και την ατμόσφαιρα της Ιταλίας την εποχή της αθωότητας».

Αντλώ απ’ το σημειωματάριο του συγγραφέα του Γουίλιαμ Σόμερσετ Μομ: Όσο μεγαλώνει κανείς, γίνεται πιο σιωπηλός. Στη νιότη του είναι έτοιμος να χυθεί στον κόσμο, νιώθει μια έντονη συντροφικότητα με τους άλλους ανθρώπους, θέλει να ριχτεί στην αγκαλιά τους και πιστεύει ότι θα δεχτεί κι αυτός αγκαλιές. Θέλει να ανοίξει τον εαυτό του στους ανθρώπους, έτσι ώστε να μπορεί να κάνει έναν από αυτούς δικό του, θέλει να εισχωρήσει μέσα τους. […] Όμως σταδιακά η δύναμη που ένιωθε να τα κάνει όλα αυτά, τον εγκαταλείπει. Τότε ίσως τοποθετεί όλη του την αγάπη, όλη του την ικανότητα να διαστέλλεται, σε ένα μόνο πρόσωπο […] Όμως λίγο  – λίγο αντιλαμβάνεται ότι κι αυτό είναι αδύνατον […] Τότε κανείς κλείνεται στον εαυτό του και φτιάχνει έναν δικό του κόσμο μέσα στη σιωπή του, τον οποίο κρατάει μακρά από κάθε ψυχή ζώσα…

Τέλος, στον πρόλογο του τεύχους μας επιφυλάσσεται μεταξύ άλλων μια πολύτιμη επισήμανση του Ζορζ Σιμενόν, ενός κατεξοχήν «αντιθεωρητικού» της γραφής και της σχέσης της με την μνήμη. Ο συγγραφέας είχε υπογραμμίσει την αδυναμία μας να συγκρατήσουμε τα σημαντικότερα στοιχεία ενός τοπίου την ώα που βρισκόμαστε εν θερμώ εντός του. Μόνο αργότερα, αναπολώντας την εμπειρία μας, ακόμα και στον ύπνο ή σε ενδιάμεση κατάσταση, μπορούμε να συγκρατήσουμε τα κυριότερα σημεία της. Η συνάντηση με τον εκλεκτικό μνημονικό μηχανισμό του Προυστ έχει ήδη συντελεστεί.

Σελ. 224. Στην τελευταία φωτογραφία ο Somerset Maugham.