Πανδοχείο

Το λαϊκό στοιχείο αισθάνεται, αλλά δεν κατανοεί πάντα ή δεν ξέρει. Ο διανοούμενος ξέρει, αλλά δεν κατανοεί πάντα και ειδικότερα δεν αισθάνεται. / Το λάθος του διανοούμενου συνίσταται στο ότι πιστεύει πως μπορεί να ξέρει χωρίς να κατανοεί και ειδικότερα χωρίς να αισθάνεται και να ενδιαφέρεται ζωηρά, δηλαδή πως ο διανοούμενος μπορεί να είναι τέτοιος μόνο αν διακρίνεται και αποχωρίζεται από το λαό – έθνος, δηλαδή χωρίς να αισθάνεται τα στοιχειώδη πάθη του λαού, κατανοώντας τα και μετά εξηγώντας τα και δικαιολογώντας τα μέσα στην καθορισμένη ιστορική κατάσταση. / Δεν γίνεται πολιτική ιστορία χωρίς αυτό το πάθος, δηλαδή χωρίς αυτό το συναισθηματικό δεσμό ανάμεσα στους διανοούμενος και το λαό – έθνος.

Η παραπάνω θέση για την διανόηση, επίκαιρη ξανά και ξανά, γράφτηκε από τον μαρξιστή Αντόνιο Γκράμσι, έναν από τους σημαντικότερους στοχαστές και πολιτικούς ακτιβιστές του 20ού αιώνα, τον οποίο και αφορά το αφιέρωμα του τρέχοντος τεύχους των Τετραδίων, Η σημασία και η ιδιαίτερη θέση του γκραμσιανού έργου στο μαρξιστικό πολιτικό – θεωρητικό οικοδόμημα έχει ορισμένα «παράξενα» στοιχεία, γράφει ο Ρούντι Ρινάλντι (συνεκδότης της εφημερίδας «Δρόμος της Αριστεράς»), αφού τα Τετράδια της φυλακής, το κύριο θεωρητικό έργο του, δεν γράφτηκαν για να εκδοθούν, ενώ διαβάστηκαν κατά κύματα και εκδόθηκαν το ίδιο τμηματικά, για να εξυπηρετηθούν πολιτικές σκοπιμότητες.

Πράγματι, ο διανοητής ηγέτης του ιταλικού κομμουνιστικού κινήματος, του οποίου η ζωή και το έργο αποτελούσαν μια αξεδιάλυτη ενότητα, δεν δημοσίευσε κανένα βιβλίο ενώ απέφευγε ακόμα και να υπογράφει τα άρθρα που έγραφε για τον Τύπο. Τα Τετράδια της φυλακής γράφτηκαν το 1929, όταν πρωτοδόθηκε στον Γκράμσι η δυνατότητα να γράφει, τρία χρόνια μετά την σύλληψή του, και σταμάτησαν το 1935 όταν η υγεία  του δεν του επέτρεπε να συνεχίσει, αλλά και ουσιαστικά δεν τελείωσαν ποτέ, αφού πρόκειται για ένα σύνολο σημειώσεων μεταγραμμένων σε τετράδια.

Δίκαια το έργο του αποτελεί πηγή έμπνευσης και στοχασμού, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί ένα μεγάλο εργαστήρι σκέψης και διάνοιξης νέων πολιτικών δρόμων – πόσο μάλλον στην μετά τον 20ό αιώνα εποχή όπου ζητήματα όπως η παλινόρθωση του καπιταλισμού στις μεταβατικές κοινωνίες, η διάψευση της σωτήριας λύσης που θα ερχόταν μέσα από την τεχνολογική και επιστημονική επανάσταση και η ανάδυση ζητημάτων που φαίνονταν να έχουν ξεπεραστεί, όπως οι θρησκευτικοί και εθνικιστικοί φονταμενταλισμοί, ζητούν μια βαθύτερη και εκτενέστερη θεωρητική και πρακτική αντιμετώπιση. Αυτή ακριβώς η επείγουσα ανάγκη για την αντιμετώπιση του προβλήματος της σχέσης θεωρίας και πράξης, είχε ήδη τεθεί από τον Γκράμσι, που όριζε ως «πρωτόγονη ιστορική φάση» τη περίοδο κατά την οποία αμφότερες έχουν διασπαστεί. Φαίνεται πως και η τρέχουσα συγκυρία αποτελεί μια τέτοια φάση, όπου η έλλειψη κάθε επαναστατικής θεωρίας είναι εμφανής.

Το αφιέρωμα συμπληρώνεται με κείμενα των Αλέξη Τσίπρα, Λαοκράτη Βάσση, Γιώργου Μανιάτη και Νίκου Γ. Ξυδάκη. Ο τελευταίος επιχειρεί την δική του διαδρομή «προς μια νέα Γενική Διάνοια», παίρνοντας μερικά αναλυτικά μοτίβα από την γκραμσιανή σκέψη, συγκρίνοντας με τις θεωρητικές επεξεργασίες άλλων στοχαστών από τη ίδια παράδοση, τον πρωτομοντέρνο Καρλ Μαρξ των Χειρογράφων 1848 και τον υστερομοντέρνο Ιταλό Πάολο Βίρνο της Γραμματικής του Πλήθους, και εφαρμόζοντάς τα στο Ελληνικό Παράδειγμα. Η διαπίστωση ενός βαθύτατου κοινωνικού μετασχηματισμού δεν αφορά μόνο την Ελλάδα, τουλάχιστον στο πολιτικό – κοινωνικό πεδίο. Στην αγωνιώδη έκκληση δέκα επιφανών Ευρωπαίων συγγραφέων (μεταξύ των οποίων και οι Αντόνιο Λόμπο Αντούνες, Ουμπέρτο Έκο, Μπερνάρ – Ανρί Λεβί, Κλάουντιο Μάγκρις, Φερνάντο Σαβατέρ κ.ά.), αλλά και στο μανιφέστο των Χάμπερμας, Μπόφινγκερ και Νίντα – Ρίμελιν διαβάζουμε ότι η Ευρώπη μπορεί να μην περνάει ανάλογη κρίση αλλά πεθαίνει όπως την γνωρίζαμε και απειλείται η δημοκρατία και ο πολιτισμός της.

Εδώ τίθεται το ερώτημα πως γίνεται και οι ευφυείς και ικανότατοι επιβιωτές Έλληνες επιλέγουν για ηγέτες τους πρόσωπα χαμηλών προσόντων και προσδοκιών· πώς, ενώ στο ατομικό πεδίο η ευφυΐα και η μέριμνα καρποφορούν, στο δημόσιο πεδίο όλα καρκινοβατούν· πώς ο Έλληνας της μαζικής δημοκρατίας σιχαίνεται πάντα τα δημόσια. Όμως η επίγνωση της νέας ανθρώπινης κατάστασης που αναδύεται με τη παγκοσμιοποίηση, παράλληλα με την κατίσχυση της ιδεολογίας της απληστίας και της ακατάσχετης συσσώρευσης πλούτου με κάθε τίμημα, οδηγεί σε μια νέα γενική διάνοια, General Intellect, σκέψη που επιθυμεί και επιθυμία που σκέφτεται, όπως εισηγήθηκε ο Μαρξ στα χειρόγραφα και όπως πριν από αυτόν είχαν περιγράψει τη Γενική Βούληση ο Ζαν Ζακ Ρουσώ και τον Ποιητικό  Νου ο Αριστοτέλης στο Περί Ψυχής. Μια νέα γενική διάνοια κυοφορείται δύσκολα, επώδυνα, στα έγκατα της κοινωνίας, βουβά, με πρόδρομες αναταράξεις […]. Οι νέοι, καλωδιωμένοι από τα γεννοφάσκια τους, γαλακτισμένοι στο κυβερνοσύμπαν, αφουγκράζονται εναργέστερα αυτό το επερχόμενο κύμα. Είναι οι μόνοι άλλωστε που μπορούν να ζουν στις φαντασιακές κοινότητες του Δικτύου […] και ταυτόχρονα να βγαίνουν στον φυσικό χώρο, στην ένυλη πραγματικότητα, νεοχίππυς, τοπικοί σαμάνοι και πολίτες του κόσμου μαζί, glocal υποκείμενα. [σ. 93]

«Είμαι πεπεισμένος πως πάντα πρέπει να στηριζόμαστε στον εαυτό μας και στις δικές μας δυνάμεις· να μην περιμένουμε τίποτα από κανένα κι έτσι να μην εισπράττουμε απογοητεύσεις», έγραφε ο Γκράμσι και οι φράσεις του αποτελούν και την βάση του μελετήματος του Λουκά Αξελού Η στήριξη στις δικές μας δυνάμεις ως θεμέλιος λίθος της εθνικής στρατηγικής του Ρήγα. Τα υπόλοιπα ενδιαφέροντα κείμενα: Αξίες και πολιτική ευθύνη (Μανόλης Αγγελίδης), Κρίση, συσσώρευση και κοινωνική ανατροπή (Ηλίας Ι. Νικολόπουλος), ΑΚΕΛ-ΚΚΕ στις δεκαετίες ’40 – ’50 (Σπύρος Σακελλαρόπουλος), Περί φαντασμάτων (και άλλων πλασμάτων της ιδεολογίας) (Στάθης Ανδρέου), Ασταθείς πολιτικές ισορροπίες σε εύφλεκτο κοινωνικό τοπίο (Σταύρος Λυγερός), Ο μετασχηματισμός του ελληνικού τραπεζικού συστήματος (Γιώργος Τοζίδης), Έλληνες εθνικιστές και Γερμανοί εθνικοσοσιαλιστές (Δημήτρης Δεληολάνης), Από την μεταπολίτευση στο μνημόνιο (Βασίλης Ασημακόπουλος), Δικαιοσύνη και αποζημίωση. Το ζήτημα των γερμανικών οφειλών (Αριστομένης Ι. Συγγελάκης), Από την οικονομική κρίση στην κρίση της δημοκρατίας; (Χρύσανθος Δημ. Τάσσης). Ακόμα, δυο καθιερωμένα Scripta που Manent,  In Memoriam Παναγιώτη Κατερίνη, Ανδρέα Παστελλά και Περικλή Ροδάκη και Έντεκα και έξι Νέα Βιβλία από την Χριστίνα Ανδρέου. Βλέπω πως πρόκειται για εκδόσεις που σπάνια μαθαίνουμε την κυκλοφορία τους αλλά μας αφορούν άμεσα. [σελ. 200]