Πανδοχείο

Μια απεριόριστη κατάφαση ζωής

Η Ιαπωνική εισβολή στην Κίνα αποτέλειωσε το όνειρο της βρετανικής αυτοκρατορίας στην Άπω Ανατολή ενώ οι άδειες πισίνες έμειναν να συμβολίζουν το τέλος ενός τρόπου ζωής μιας κοινωνίας «με συνεκτικό ιστό το μπριτζ, το αλκοόλ και τη μοιχεία». Όμως για τον νεαρό Μπάλαρντ τα ρημαγμένα καζίνο έμοιαζαν αληθινότερα και τα εγκαταλελειμμένα σπίτια αποκτούσαν σουρεαλιστική μαγεία. Τα οικιστικά συγκροτήματα αποδείχτηκαν ιδανικά στρατόπεδα μαζικού εγκλεισμού για τους υπηκόους των συμμάχων και η οικογένειά του οδηγήθηκε στο στρατόπεδο Λονγκ Χουά (1943). Εκεί απέκτησε νέα εξερευνητικά πεδία και φίλους κάθε ηλικίας – περισσότερους απ’ όσους έκανε στην ενήλικη ζωή του. Οι παρτίδες σκακιού στα παραπήγματα συνδυάζονταν με ατέλειωτες ερωτήσεις για τον κόσμο, η συλλογή αντικειμένων (ακόμα κι ενός «ατσάλινου κομματιού βλήματος που άστραφτε σαν φλούδα ασημένιου μήλου») και τα αμερικανικά κόμικς και περιοδικά του πρόσφεραν «το είδος της σκληρής πληροφορίας που έτρεφε την φαντασία», η φυλακή του έδωσε την ελευθερία του.

Παρά το τέλος του πολέμου κανείς δεν επιθυμούσε να εγκαταλείψει την ασφάλεια του στρατοπέδου – κι αυτή η μετέωρη αίσθηση θα τον ακολουθούσε για πάντα, μαζί με την συνήθεια να επιδιορθώνει αντί ν’ αγοράζει οτιδήποτε και να ζει σε μικρά, ακατάστατα δωμάτια. Κάτω από τον μαύρο βιομηχανικό ουρανό της ερειπωμένης Αγγλίας βρήκε ένα έθνος με συμπεριφορά ηττημένου και βαθιά κατάθλιψη, που πιθανώς «πλήρωνε ένα φοβερό τίμημα για το σύστημα των ψευδαισθήσεων που στήριζε τη ζωή του». Ο ορθολογισμός είχε αποτύχει στην ερμηνεία της ανθρώπινης συμπεριφοράς ενώ η προοπτική της ψυχιατρικής, που τουλάχιστον αφορούσε υγιείς και μη υγιείς, του πρόσφερε, εκτός από μια χροιά επιστημονικού μυστικισμού στην σκέψη, έναν πρώτο ασθενή: τον ίδιο. Η μετάβαση στον Καναδά για αεροπορική εκπαίδευση στην ΡΑΦ υπήρξε αλλότροπα δημιουργική: ένας μονίμως χιονισμένος διάδρομος απογείωσης παρείχε άπλετο χρόνο διαβάσματος επιστημονικής φαντασίας, μοναδική επιλογή αγοράς στον σταθμό λεωφορείων. Η ΕΦ που είχε προβλέψει τις παθολογικές τάσεις της ευρωπαϊκής διανόησης που είχαν επιταχύνει την άνοδο της ναζιστικής εξουσίας, τώρα εστίαζε στους κινδύνους της εξουσίας των μίντια σ’ ένα πειθήνιο κοινό. Αν ο μοντερνισμός υπήρχε μόνο για τον «εαυτό», η ελλειπτική, αμφίσημη μυθοπλασία της αντιπρότεινε τον αντίπαλό του: ένα δυσοίωνο καθημερινό χάος, μια κοινωνία γραφείων, διαφημίσεων και σούπερ μάρκετ που απουσίαζε απ’ την «σοβαρή» λογοτεχνία. Το είδος πλησίαζε την πραγματικότητα περισσότερο απ’ ότι ο ρεαλισμός κι έμοιαζε ως «το μόνο μέρος όπου επιζεί το μέλλον», προσφέροντας παράλληλα μέγιστη ελευθερία συγγραφής για έναν κόσμο καταναλωτικού σχεδιασμού, τηλεοπτικού τοπίου και τεχνολογικής φρενίτιδας, «μια παρθένα ήπειρο άπειρων μυθοπλαστικών δυνατοτήτων».

Πίσω στο Λονδίνο και υπό την επίδραση του κινηματογράφου και των εικαστικών (Μπέικον, ποπ-αρτ, κολάζ) ο Μπάλαρντ δημοσίευε διηγήματα σε περιοδικά, εξερευνώντας κάθε φορά μια νέα ιδέα και διαμορφώνοντας σταδιακά ένα προσωπικό ύφος, σε αντίθεση με τους συγγραφείς που άπειροι οδεύουν στο μυθιστόρημα. Παρά την απώλεια της ενθαρρυντικής συζύγου του συνέχισε να γράφει και να βρίσκεται δίπλα στα παιδιά του (στην έκπληκτη ερώτηση «είσαι μόνος σου μ’ αυτά τα τρία παιδιά;» απαντούσε «μ’ αυτά τα τρία παιδιά δεν είμαι ποτέ μόνος»). Η συλλογή διαφημιστικών φυλλαδίων και ερευνητικών αναφορών πανεπιστημιακών εργαστηρίων και ψυχιατρικών ιδρυμάτων (ως αποτέλεσμα μιας τυχαίας ματιάς στο καλάθι των αχρήστων) αποτέλεσε έναν νέο ερεθιστικό θησαυρό, που θα γινόταν το «Εσώτερο Διάστημα» μετεξέλιξης της ΕΦ αλλά και εισδοχής νέων ερωτημάτων: Ποιος μπορεί να βεβαιώσει αν είμαστε υγιείς ή ψυχωτικοί και πως το καθημερινό μας περιβάλλον δεν αποτελεί γεννήτρια νευρικών κλονισμών;

Αν «Πλημμύρα» θεωρήθηκε κλοπή του Κόνραντ (που δεν είχε διαβάσει ποτέ), η «Έκθεση ωμοτήτων» προσπαθούσε να κατανοήσει την δεκαετία του ’60 και το «Crash» αναζητούσε το σημείο διασταύρωσης σεξ και θανάτου, η «Αυτοκρατορία του Ήλιου» αποτελούσε την λυτρωτική μνημονική επιστροφή στη Σανγκάη και βέβαια μια μεγάλη λογοτεχνική και κινηματογραφική επιτυχία. Αυτή η σπάνια περίπτωση του δημιουργικότερου δυνατού βίου υπό τις πλέον δύσκολες συνθήκες ανατέμνεται σε 23 μέρη απλής και οξυδερκέστατης γραφής. Στο τελευταίο κεφάλαιο ο συγγραφέας των 19 μυθιστορημάτων και των πενταπλάσιων διηγημάτων ευχαριστεί θερμά τον γιατρό που τον ενθάρρυνε να αυτοβιογραφηθεί και τον βοήθησε να περάσει ήρεμα τις τελευταίες του μέρες.

Εκδ. Οξύ, μτφ. Ηρακλής Ρενιέρης, σελ. 219, με εισαγωγή του Σάιμον Σέλλαρς, ιδρυτή, μεταξύ άλλων, του ballardian.com (J. G. Ballard – Miracles of life – Shanghai to Shepperton).

Πρώτη δημοσίευση: Βιβλιοθήκη της Ελευθεροτυπίας, τ. 621 , 18.9.2010 (και εδώ)