Εγχείρημα λόγου, τέχνης και λοιπής φαντασίας

Να είσαι ποιητής σημαίνει να είσαι πιο ψηλά/Από τους ανθρώπους! Να δαγκώνεις σαν να φιλάς!/Να είσαι ένας ζητιάνος κι όμως να δίνεις απλόχερα/Σαν βασιλιάς στο Βασίλειο το Εδώ και του Επέκεινα Πόνου // Να έχεις χίλιες επιθυμίες στο απόγειό τους/Κι όμως να μην ξέρεις τι ακριβώς επιθυμείς!/[…]

… έγραφε στο ποίημα Να είσαι ποιητής η Φλορμπέλα Εσπάνκα (Florbela Espanca, 1894 – 1930), μια από τις σημαντικές ποιήτριες της Πορτογαλίας, που αυτοκτόνησε την ημέρα των 36^ωνγενεθλίων της, μετά από τρεις γάμους και δυο απόπειρες αυτοκτονίας. Το τεύχος μάς δωρίζει σε εισαγωγή και μετάφραση Αρετής Κελερμένου μια δίγλωσση έκθεση (πρωτότυπο και μετάφραση) τεσσάρων ποιημάτων της ερωτικότατης και υπερευαίσθητης ποιήτριας που δεν συνδέθηκε με κάποιο συγκεκριμένο λογοτεχνικό κίνημα παρά έμεινε κοντά στον νεορομαντισμό και την τεχνική των σοννέτων του Antero de Quental και του φημισμένου Camōes.

Ένα ενδιαφέρον κείμενο από τον Λ.Δ. Παπαδάκη αφορά την μοναδική συνάντηση του εξαντλημένου από την ασθένεια Κ.Π. Καβάφη και του Πατριάρχη Αλεξανδρείας Μελέτιου Μεταξάκη στο διαμέρισμα του ποιητή στη φτωχική υποφωτισμένη γειτονιά του με τα κακόφημα σπίτια. Στο ισόγειο στεγαζόταν ένας οίκος ανοχής, δυο στενά πιο κάτω ο ναός του Αγίου Σάββα που έφερνε τον ήχο από τις ψαλμωδίες και την μυρωδιά του λιβανιού. Κάτω το μπορντέλο φροντίζει για τη σάρκα· εκεί είναι η εκκλησία που δίνει άφεση στην αμαρτία κι απέναντι είναι το νοσοκομείο όπου πεθαίνουμε, ξεναγούσε τους επισκέπτες του ο τελευταίος Αλεξανδρινός. Πού θα μπορούσα να ζούσα καλύτερα;

Μεταξύ των μελετημάτων, «η μεταφυσική του Τσέχωφ (με αφετηρία το διήγημα «Θάλαμος Νο 6)»  από τον Δ.Χ. Μποσινάκη με ενέπνευσε να ξαναδιαβάσω το εξαιρετικό κείμενο. Ο μελετητής μας θυμίζει την τσεχωφική «ήρεμη» περιγραφή της φθοράς και της κατάπτωσης που ακολουθεί την ματαίωση των ανθρώπινων προσδοκιών, σε τέτοιο σημείο που και οι υγιείς φθείρονται, ασυλοποιούνται και καταλήγουν κι αυτοί να γίνουν τρόφιμοι του ασύλου, όπως ο Διευθυντής του Νοσοκομείο γιατρός Αντρέι Εφίμιτς Ράγκιν. Στη θεατρική ενότητα εκδίδεται το έργο Παλαμήδης από την Θάλεια Αργυρού. Στο εισαγωγικό της σημείωμα η συγγραφέας αναρωτιέται γιατί όλοι γνωρίζουμε τον πολυμήχανο Οδυσσέα και όχι τον σοφό Παλαμήδη και γιατί απουσιάζει ο Παλαμήδης από την Ιλιάδα του Ομήρου. Το κενό ήρθε να αναπληρώσει η παρουσία του και στους τρεις τραγικούς που έγραψαν ο καθένας τους τραγωδία με τίτλο Παλαμήδης, με διάσωση ελάχιστων στίχους, που ενσωματώνονται στο έργο της καθώς και μέρη από την Παλαμήδους Απολογία του Γοργία.

Το 1988 στον Κόλπο της Αντίκυρας Βοιωτίας, στα Άσπρα Σπίτια της Παραλίας Διστόμου, στην εργατούπολη που χτίστηκε και κατοικήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1960 από τους εργαζόμενους στο εργοστάσιο παραγωγής αλουμινίου, μια παρέα ανθρώπων του βιομηχανικού τοπίου αποφασίσαμε και εκδώσαμε το περιοδικό Εμβόλιμον κάνει τον απολογισμό του είκοσι δύο χρόνια μετά σ’ ένα σύντομο σημείωμα που σηματοδοτεί την ενηλικίωση δημιουργών και δημιουργήματος και ανησυχεί για τα συνακόλουθα ενδεχόμενα που ευτυχώς αποφεύχθηκαν. Περισσότερα για την έκδοση της μοναδικής περίπτωσης του Εμβόλιμου βλ. εδώ.

Στην ποίηση οι Ν. Καντά, Α. Κελερμένου, Κ. Κούσουλα, Χ. Κουτσουμπέλη, Ν. Μάτσης, Σ.Θ. Μαφρέδας, Γ. Μπαζούκης. Γ.Δ. Μπίμης, Ν. Μυλόπουλος, Λ.Δ. Παπαδάκης, Ε. Παρασκευοπούλου, Α. Πετρινόλη, Κ. Ριζάκης, Γ. Τσιρώνης, Σ. Τσιώρος, Λ. Χαλκιαδάκη, Α. Χάνδρας. Στα διηγήματα: Α. Δεσύλλας, Χ. Λιόλιος, Δ. Μαγουλιώτης, Χ. Ξυλινά.

Στις εικόνες: υδατογραφία της Anna Boghiguian για το διαμέρισμα του Καβάφη, FlorbelaEspanca, Γιώργος Χ. Θεοχάρης.  Αύριο το 60ό τεύχος.

Εγχείρημα λόγου, τέχνης και λοιπής φαντασίας

Η ποίηση διαβάζεται μοναχικά με μία λάμπα ή ένα κερί έλεγε ο Ντίνος Χριστιανόπουλος σε εκτενή του συνέντευξη στην κυπριακή εφημερίδα Ένωσις το 2007, που αναδημοσιεύεται εδώ. Ο «εχθρός των ταξιδιών» και «οπαδός της «ασάλευτης ζωής» διηγείται, μεταξύ άλλων, πώς μάζευε τα λόγια των ρεμπέτικων από τους μεθυσμένους που περνούσαν και τραγουδούσαν έξω απ’ το παράθυρο του χαμηλού του σπιτιού (η πρώτη του συλλογή με 300 τραγούδια κλάπηκε από τον Ηλία Πετρόπουλο) και, όπως πάντα, εκφράζεται με τον δικό του τρόπο για τους καθιερωμένους των καθιερωμένων, όπως π.χ. για τον Σεφέρη: Τελικά τι είναι ο Σεφέρης; Ένας καλλιεργημένος νέος που σκέφτηκε ότι ο μόνος τρόπος για να επιβιώσει είναι να μιμηθεί κανέναν Άγγλο, κανένα ξένο ποιητή. Μιμούμενος τον Έλιοτ, που ήταν και μοντέρνος και σύγχρονος, έπιασε την καλή. Ωραία!

Νωρίτερα επιβεβαιώνει το γεγονός πως δεν μπόρεσε ποτέ να συγχωρήσει στον Ελύτη το ότι δεν δούλεψε ποτέ: … κι αυτά τα καμώματα δηλαδή, να έχει χαρτζιλίκι από τη μαμά του, δεν είναι γελοίο; Και είπε μετά στον Πεντζίκη, όταν πήρε το Νόμπελ: «Για πρώτη φορά θα έχω κι εγώ δικό μου εισόδημα». Μα δεν λέγονται αυτά τα πράγματα. Τον τάιζε η μάνα του τόσα χρόνια. Και για να κάνει τι; Για να γράφει ποιήματα; Άμα είσαι ταλέντο, είτε θέλεις είτε δεν θέλεις, θα τα γράψεις τα ποιήματα. Και να πεθαίνεις της πείνας, θα γράφεις. [σ. 78-79]

Το θέμα της αλήθειας που δεν γίνεται πιστευτή, με κεντρική τη μορφή της Κασσάνδρας, αποτέλεσε την κινητήρια έμπνευση της Θάλειας Αργυρού για την συγγραφή του θεατρικού έργου Τράφοι ή Κασσάνδρα που δημοσιεύεται ολόκληρο στο τεύχος και αφιερώνεται από τη συγγραφέα στον αξέχαστο συγγραφέα και μουσικό Γιάννη Ζουγανέλη που την παρότρυνε να γράψει, ιδίως με την φράση «Όλα είναι μέσα μας, αρκεί να τα καλέσεις». Ειδικός φάκελος αφιερώνεται στον αδικοχαμένο ζωγράφο Γιάννη Καΐλη (1950 – 1974), με κείμενα για τον αγωνιστή κατά της απριλιανής δικτατορίας, που, όπως γράφει ο Γιώργος Χ. Θεοχάρης, πρωτοστάτησε στην εξέγερση του Πολυτεχνείου και τον Φεβρουάριο του 1974 βρέθηκε πεταμένος σ’ ένα σωρό αμμοχάλικο μιας οικοδομής στα Εξάρχεια, δολοφονημένος από τις μυστικές υπηρεσίες της χούντας.

Σε ένα από τα πλέον ενδιαφέροντα μελετήματα των τελευταίων Εμβόλιμων Τευχών εξετάζεται η ερωτική ζωή των πρώτων ασκητών. Η Δέσποινα Ιωσήφ εστιάζει στην γυναικεία παρουσία στον κόσμο του πρώιμου ασκητισμού και ιδίως στη θέση των παρθένων γυναικών ως ασκητριών αλλά και την παρουσία της πόρνης ως πειραστικής παρουσίας ανάμεσα στους ασκητές και ως μετανοούσης ασκήτριας. Η Μαρώ Τριανταφύλλου επικεντρώνεται στην Λαυσαϊκή Ιστορία του Παλλαδίου Ελενοπόλεως και στο πώς η εμμονή των ασκητών γύρω από την ερωτική αποχή παρουσιάζεται όχι μόνο ε τη διαρκή αναφορά σε πειρασμούς αλλά και με την αποσιώπηση και έγκρυψη αυτών των φόβων. Αντιγράφω από το κείμενο της τελευταίας:

Είναι παράξενο πόσο μοιάζουν τα άκρα. Η ακραία ερωτική αποχή του ασκητισμού και η εξίσου ακραία ερωτική φρενίτιδα. Ας πάρουμε, για παράδειγμα, μια από τις τραγικές και ιερόσυλες ιστορίες του Μπατάιγ. Την Ιστορία του ματιού, αίφνης. Τι επιδιώκει η ηρωίδα του; Ο απελπισμένος μονόδρομος του σώματος, πού διαλέγει, πού επιθυμεί να την οδηγήσει; Το σώμα της καλπάζει ξέφρενο σε ερωτικές συνευρέσεις, βεβηλώσεις αξιών και ιερών – αλλά ποτέ δεν βρίσκει αυτό που επιθυμεί. Η Σιμόν είναι οργισμένη και μελλοντική. Δεν είναι ποτέ εκεί, την ώρα που πράττει, έχει ήδη περάσει στην επόμενη πράξη, περισσότερο ακραία, περισσότερο αγαπητικά βίαιη, αναμένοντας μια έκσταση που σε τίποτε δεν διαφέρει από την θρησκευτική έκσταση των ασκητών.

Στην πεζογραφία οι Σ. Γκαβέτας, Α. Βαναργιώτης, Χ. Λιόλιος, Χ. Ξυλίνα (διήγημα), Δ. Φαφούτης (νουβέλα), στην ποίηση οι Ν. Χατζημωυσιάδου, Π. Στεφάνου, Κ. Ριζάκης, Ν. Μυλόπουλος, Γ. Τσιρώνης, Γ. Νικολάου, Α. Κάντα, Δ. Μαγουλιώτης και μικρή ανθολογία της Κλαύδιας Κανδηλάπτη με δέκα Φωκιείς ποιητές. Ακόμα, ο Κώστας Ουράνης στο μοναστήρι του Οσίου Λουκά, μαρτυρία για τον Ε.Λ.Α. Ν. Κορινθιακού, οι συνήθεις εκτενείς κριτικές βιβλίων κ.ά.

Στις εικόνες: στιγμή από την θεατρική παράσταση Τα Λόγια της Κασσάνδρας [Όλια Λαζαρίδου], ο αφοριστής ποιητής και εικονογράφημα του Andre Masson για την Ιστορία του Ματιού του G. Bataille (1928).

Στις επόμενες αναρτήσεις της βδομάδας, μια ανά κάθε μέρα, τα νεώτερα τεύχη του περιοδικού (58-66).